Παγκόσμιος εμπορικός πόλεμος: Δασμοί Τραμπ επί δικαίους και αδίκους - Συνθηκολόγησε η Ευρώπη;

Μέσα σε έξι μόλις μήνες ο Ντόναλντ Τραμπ αναδιαμόρφωσε το παγκόσμιο εμπορικό σκηνικό, ανατρέποντας δεκαετίες οικονομικών πρακτικών και φέρνοντας μία νέα πραγματικότητα όχι μόνο στο εμπόριο και την οικονομία, αλλά και στον τρόπο που η ισχυρότερη οικονομία του πλανήτη αντιλαμβάνεται, αντιμετωπίζει και σχεδιάζει τα επόμενα όχι μεσοπρόθεσμα ή μακροπρόθεσμα, αλλά άκρως βραχυπρόθεσμα βήματά της.

Φόβοι ύφεσης

Την περασμένη Πέμπτη ο Αμερικανός πρόεδρος ανακοίνωσε -για ακόμη μια φορά- αύξηση των δασμών σχεδόν σε κάθε χώρα του κόσμου. Αν και ορισμένοι δασμοί ήταν χαμηλότεροι από τις αρχικές εκτιμήσεις, σχεδόν όλα τα εισαγόμενα προϊόντα πλέον επιβαρύνονται με υψηλότερους φόρους σε σχέση με την περίοδο πριν την ανάληψη της εξουσίας από τον Τραμπ τον περασμένο Ιανουάριο. Το νέο καθεστώς φέρνει τους υψηλότερους δασμούς που έχει επιβάλει ποτέ η Αμερική από το 1933, στη σκοτεινή εποχή του νόμου Smoot-Hawley που επιδείνωσε τη Μεγάλη Υφεση.

Αναλυτές προειδοποιούν για νέους κραδασμούς στην παγκόσμια οικονομία. Αν και οι επιπτώσεις στις ΗΠΑ παραμένουν μέχρι στιγμής ήπιες, ήδη διαφαίνονται ενδείξεις αναζωπύρωσης του πληθωρισμού και επιβράδυνσης της ανάπτυξης. Οι προηγμένες οικονομίες είχαν στραφεί τις τελευταίες δεκαετίες στη μείωση των δασμών και την προώθηση της παγκοσμιοποίησης ενισχύοντας τον τομέα των υπηρεσιών και τις μεγάλες τεχνολογικές και χρηματοοικονομικές επιχειρήσεις, επιλέγοντας να «πληρώσουν» το υψηλό τίμημα της αποβιομηχάνισης και της μεταφοράς θέσεων εργασίας στο εξωτερικό.

Πέρυσι οι εισαγωγές στις ΗΠΑ υπέκειντο σε μέσο δασμό μόλις 1,2%. Ομως το ποσοστό αυτό εκτινάσσεται στο 18% από τις 7 Αυγούστου, σύμφωνα με το Budget Lab του Yale. Αν και το κόστος επιμοιράζεται μεταξύ εξαγωγέων, εισαγωγέων και εμπόρων, οι καταναλωτές είναι εκείνοι που θα επωμιστούν μέρος της επιβάρυνσης μέσω αυξήσεων τιμών - και μάλιστα πριν από το τέλος του ερχόμενου Σεπτεμβρίου εκτιμούν οικονομικοί αναλυτές. Εταιρείες που επί δεκαετίες βασίζονταν στη φθηνότερη παραγωγή στο εξωτερικό τώρα πληρώνουν δυσθεώρητα ποσά. Η Apple αποκάλυψε πρόσφατα μέσω πηγών πως πλήρωσε 800 εκατ. δολάρια σε δασμούς το τελευταίο τρίμηνο και υπολογίζει πως θα καταβάλει περισσότερα 1 δισ. το επόμενο. Αντίστοιχα κόστη έχουν δηλώσει και κολοσσοί όπως η GM, η Stellantis και η Volkswagen. Κολοσσοί του παγκόσμιου λιανεμπορίου επίσης, όπως η Walmart και η Target, προειδοποίησαν πως δεν θα μπορέσουν να απορροφήσουν όλο το κόστος και θα προχωρήσουν σε αυξήσεις τιμών.

Παρά την αντίδραση των επιχειρήσεων και τη χαμηλή αποδοχή στις δημοσκοπήσεις, ο Λευκός Οίκος εμφανίζεται ικανοποιημένος. Η αμερικανική οικονομία ανακάμπτει, η ανεργία παραμένει χαμηλή και ο πληθωρισμός ελεγχόμενος. Την Παρασκευή μάλιστα οι αμερικανικές αρχές ανακοίνωσαν πως τον Ιούλιο προστέθηκαν στην αμερικανική αγορά περισσότερες από 70.000 νέες θέσεις εργασίας. Την ίδια στιγμή, το οικονομικό επιτελείο του Αμερικανού προέδρου επιμένει πως οι δασμοί, παρά τις αντιδράσεις, αποδίδουν και δημοσιονομικά. Υποστηρίζουν πως τα έσοδα από δασμούς φτάνουν τα 150 δισ. δολάρια από το 2017. Ο ίδιος ο Τραμπ έχει βρει επίσης έναν δικό του -και πάλι- τρόπο να αξιοποιεί τις πιέσεις που δημιουργούν σε παγκόσμια κλίμακα οι δασμοί προκειμένου να προωθήσει και άσχετες -με πολιτικούς και διπλωματικούς όρους- πολιτικές.

Ομως οι επιτυχίες αυτές συνοδεύονται από σοβαρές επιφυλάξεις: οι δασμοί πληρώνονται από τις αμερικανικές εταιρείες, όχι από τις ξένες κυβερνήσεις· οι περισσότερες επενδύσεις είχαν ήδη δρομολογηθεί· η έλλειψη εργατικού δυναμικού καθιστά δύσκολη την πλήρωση νέων θέσεων στη μεταποίηση και το εμπορικό έλλειμμα, αφού εξαντλήθηκαν τα αποθέματα, διευρύνεται και πάλι.

Το πώς θα κριθεί αυτή η περίοδος ιστορικά παραμένει ασαφές. Προς το παρόν, τα αποτελέσματα είναι καλύτερα από τις προβλέψεις, αλλά οι οικονομολόγοι ανησυχούν για καθυστερημένες επιπτώσεις που θα μπορούσαν να πλήξουν σοβαρά την παγκόσμια οικονομία και τη διεθνή θέση των ΗΠΑ. Οικονομολόγοι και επενδυτές προειδοποιούν ότι ακόμη κι αν ο Τραμπ επιτύχει ορισμένους στόχους του, οι ευρύτερες συνέπειες της στρατηγικής του θα μπορούσαν να βλάψουν τις Ηνωμένες Πολιτείες μακροπρόθεσμα.

Οι εμπορικοί πόλεμοι σπάνια έχουν νικητές. Ιστορικά, οδηγούν σε παγκόσμιες επιβραδύνσεις, αναταράξεις στις αγορές και αποδυνάμωση της εμπιστοσύνης. Οι πολιτικές Τραμπ απειλούν να απομονώσουν τις ΗΠΑ από συμμάχους, να διαβρώσουν διεθνείς συμμαχίες και να επιτρέψουν σε ανταγωνιστές -όπως η Κίνα- να αποκτήσουν μεγαλύτερη επιρροή στις παγκόσμιες αγορές. Επιπλέον, η μετατόπιση προς ένα πιο προστατευτικό μοντέλο δεν συνοδεύτηκε από μια οργανωμένη βιομηχανική πολιτική. Πολλοί αναλυτές σημειώνουν ότι χωρίς εκπαίδευση, υποδομές και στρατηγικό σχεδιασμό η Αμερική δεν είναι έτοιμη να υποστηρίξει μια ευρείας κλίμακας αναβίωση της μεταποίησης. Επίσης, η επιβολή δασμών δεν λαμβάνει υπόψη τις πολύπλοκες αλυσίδες εφοδιασμού του 21ου αιώνα. Πολλά προϊόντα κατασκευάζονται σε διαφορετικά στάδια σε διάφορες χώρες. Οταν επιβάλλεται δασμός σε κάποιο ενδιάμεσο εξάρτημα, το τελικό κόστος αυξάνεται σημαντικά, επιβαρύνοντας τους καταναλωτές και μειώνοντας την ανταγωνιστικότητα των αμερικανικών επιχειρήσεων. Ακόμη, αρκετές εταιρείες που μετέφεραν την παραγωγή τους εκτός Κίνας λόγω των δασμών, δεν την επαναπατρίζουν στις ΗΠΑ, αλλά τη μεταφέρουν σε άλλες ασιατικές χώρες, όπως το Βιετνάμ, η Ινδία ή η Ταϊλάνδη. Ετσι, ο στόχος της ενίσχυσης της αμερικανικής παραγωγής παραμένει εν μέρει ανεκπλήρωτος.

Τέλος, η μεταβολή των εμπορικών κανόνων με ταχύ ρυθμό δημιουργεί ένα περιβάλλον αβεβαιότητας. Επιχειρήσεις και επενδυτές δυσκολεύονται να σχεδιάσουν μακροπρόθεσμα, ενώ οι σύμμαχοι των ΗΠΑ -όπως η Ευρωπαϊκή Ενωση και ο Καναδάς- προσανατολίζονται πλέον σε εναλλακτικές στρατηγικές που μειώνουν την εξάρτησή τους από την αμερικανική αγορά.

Παρ' όλα αυτά, δεν λείπουν οι υποστηρικτές της προσέγγισης Τραμπ. Τονίζουν ότι οι προηγούμενες κυβερνήσεις απέτυχαν να προστατεύσουν τα αμερικανικά συμφέροντα και ότι η επιθετική στρατηγική του προέδρου έφερε στο προσκήνιο τις ανισορροπίες του παγκόσμιου εμπορικού συστήματος. Αν η αμερικανική οικονομία αντέξει τις πιέσεις και διατηρήσει την ανάπτυξη, η στροφή αυτή μπορεί να αποδειχθεί ένα κρίσιμο σημείο καμπής.

Ωστόσο, όπως προκύπτει ως συμπέρασμα από πρόσφατη έρευνα του Peterson Institute, «η εμπορική πολιτική του Τραμπ είναι ένα τεράστιο στοίχημα. Αν αποτύχει, δεν θα το πληρώσει μόνο ο ίδιος, αλλά όλη η χώρα - και ίσως ολόκληρη η παγκόσμια οικονομία».

Πραγματικός στόχος η Κίνα

Την Πέμπτη, ο πρόεδρος Τραμπ στράφηκε κατά όλων των έμμεσων εισαγωγών στις ΗΠΑ, τις οποίες κατηγορεί για μεγάλο μέρος του εμπορικού ελλείμματος του 1,2 τρισ. δολαρίων.

Ο Αμερικανός πρόεδρος επέβαλε δασμούς ύψους 40% στις λεγόμενες «διαμετακομιστικές εισαγωγές» (transshipments) που θα τεθούν σε ισχύ εντός της ερχόμενης εβδομάδας. Σύμφωνα με ανώτατο κυβερνητικό αξιωματούχο, βρίσκεται σε εξέλιξη προσπάθεια να διευρυνθεί η νομική έννοια της έμμεσης αποστολής ώστε να καλύπτει πολύ περισσότερες περιπτώσεις.

Οι νέοι κανόνες ισχύουν για εμπορεύματα που διέρχονται από οποιαδήποτε χώρα, όχι μόνο από την Κίνα. Ωστόσο, η Κίνα -λόγω του τεράστιου παραγωγικού της δικτύου και των φιλόδοξων εξαγωγικών της σχεδίων- είναι η χώρα που έχει αξιοποιήσει περισσότερο αυτό το μοντέλο. Οι ειδικοί συμφωνούν: η Κίνα θα πληγεί περισσότερο και θα αντιδράσει πιο έντονα.

«Πρόκειται για μια προσπάθεια, έστω καλυμμένη, να περιοριστεί η Κίνα. Το Πεκίνο θα την εκλάβει ως τέτοια και η ένταση θα μεταφερθεί αναπόφευκτα στις διαπραγματεύσεις με τις ΗΠΑ», δήλωσε ο Στίβεν Ολσον, πρώην Αμερικανός διαπραγματευτής και νυν ερευνητής στο ISEAS - Yusof Ishak Institute στη Σιγκαπούρη.

Τransshipment

Με προεδρικό διάταγμα, ο Τραμπ δημιούργησε μια νέα κατηγορία εισαγωγών: προϊόντα που μεταφέρονται μέσω τρίτων χωρών χωρίς να έχουν παραχθεί εκεί. Οι νέοι δασμοί 40% επιβάλλονται επιπλέον των υφιστάμενων, σαν να είχαν εισαχθεί απευθείας από τη χώρα προέλευσης.

Η νομική έννοια του transshipment είναι αυστηρή: αφορά προϊόντα που δεν υπέστησαν «ουσιαστικό μετασχηματισμό» στη χώρα μέσω της οποίας διακινήθηκαν. Χώρες όπως το Βιετνάμ έχουν αρνηθεί κατηγορηματικά ότι επιτρέπουν τέτοιες πρακτικές και αυστηροποιούν πλέον τους ελέγχους.

Οι κυβερνήσεις της περιοχής υποστηρίζουν ότι οι εισαγόμενες κινεζικές πρώτες ύλες μετατρέπονται σε νέα προϊόντα με αρκετές προσθήκες ώστε να φέρουν τη σήμανση «Made in Vietnam» ή «Made in Malaysia» - και όχι «Made in China». Επιπλέον, η κυβέρνηση Τραμπ σχεδιάζει την καθιέρωση αυστηρών «κανόνων καταγωγής» για τις έμμεσες εισαγωγές ώστε να διασφαλίζεται ότι τα προϊόντα προέρχονται πραγματικά από τις χώρες που αναγράφονται. Οι κανόνες αυτοί πρέπει να είναι αυστηροί, όπως για παράδειγμα στη συμφωνία ΗΠΑ - Μεξικού - Καναδά (USMCA), που απαιτεί το 75% ενός αυτοκινήτου να έχει κατασκευαστεί στη Βόρεια Αμερική για να εισαχθεί αδασμολόγητα.

Ο Μπραντ Σέτσερ, πρώην σύμβουλος στις κυβερνήσεις Ομπάμα και Μπάιντεν, δήλωσε ότι αυτό μπορεί να είναι η πιο μακροπρόθεσμα σημαντική εξέλιξη: «Η δημιουργία αυστηρών κανόνων καταγωγής που αποκαλύπτουν το κινεζικό περιεχόμενο μπορεί να είναι η πραγματική κληρονομιά των δασμών Τραμπ».

Ωστόσο, άλλοι ειδικοί εμφανίζονται επιφυλακτικοί, ιδίως καθώς βρίσκονται σε εξέλιξη διαπραγματεύσεις για ενδεχόμενη συνάντηση κορυφής το φθινόπωρο μεταξύ Τραμπ και του Σι Τζινπίνγκ. Το Πεκίνο ζητά την άρση των δασμών και έχει περιορίσει περαιτέρω τις εισαγωγές αμερικανικών προϊόντων.

Η πρώτη συμφωνία που αντιμετωπίζει ευθέως το ζήτημα της διαμετακόμισης υπεγράφη στις 2 Ιουλίου με το Βιετνάμ και περιλαμβάνει ρήτρα 40% σε προϊόντα που αποστέλλονται έμμεσα από την Κίνα. Η διάταξη αυτή φαίνεται ότι χρησίμευσε ως πρότυπο για τη νέα στρατηγική περιορισμού της κινεζικής παρουσίας στην παγκόσμια εφοδιαστική αλυσίδα.

Ωστόσο, έναν μήνα μετά, το Βιετνάμ δεν έχει επιβεβαιώσει δημόσια την ύπαρξη αυτής της ρήτρας. Πέραν της Ινδονησίας, οι διαμετακομιστικοί δασμοί δεν αναφέρονται σε καμία άλλη πρόσφατη συμφωνία με χώρες της Νοτιοανατολικής Ασίας.

Το τελευταίο διάστημα ο Τραμπ έχει μετριάσει τον τόνο του απέναντι στην Κίνα. Ανέστειλε προηγούμενη απαγόρευση για εξαγωγές τσιπ Τεχνητής Νοημοσύνης και σε επικοινωνία με τον πρόεδρο των Φιλιππίνων είπε ότι δεν τον ενοχλεί η σχέση της χώρας με την Κίνα, «εφόσον και οι ΗΠΑ έχουν καλές σχέσεις με το Πεκίνο».

Η εναλλαγή στάσης προκαλεί σύγχυση και κυνισμό στις κυβερνήσεις της Ασίας που επιχείρησαν επί μήνες να προσαρμοστούν στις απαιτήσεις της Ουάσινγκτον.

Οι παράπλευρες απώλειες

Στο στόχαστρο του Τραμπ όμως μπήκαν ξανά και χώρες με ελάχιστους εμπορικούς δεσμούς με τις ΗΠΑ. Η Συρία, για παράδειγμα, αντιμετωπίζει πλέον τον υψηλότερο δασμό όλων -41%-, ακολουθούμενη από τη Μιανμάρ και το Λάος που επιβαρύνονται με 40% δασμούς. Ο Λευκός Οίκος δεν εξήγησε γιατί οι τρεις αυτές χώρες, με περιορισμένες εμπορικές σχέσεις με τις ΗΠΑ, υπέστησαν τόσο βαριές επιβαρύνσεις.

Η περίπτωση της Συρίας είναι ιδιαίτερα παράδοξη, καθώς οι κυρώσεις των ΗΠΑ προς το καθεστώς Ασαντ είχαν μόλις πρόσφατα αρχίσει να αίρονται μετά την πτώση του καθεστώτος τον Δεκέμβριο. Μετά από χρόνια πολέμου και κυρώσεων, η συριακή οικονομία είναι διαλυμένη και οι εμπορικές ροές με τις ΗΠΑ σχεδόν ανύπαρκτες.

Η Μιανμάρ, χώρα της Νοτιοανατολικής Ασίας που παραμένει βυθισμένη σε εμφύλιο από το πραξικόπημα του 2021, τελεί ακόμα υπό αμερικανικές κυρώσεις, παρόλο που η κυβέρνηση Τραμπ ήρε ορισμένες από αυτές μόλις την προηγούμενη εβδομάδα, προκαλώντας αντιδράσεις από οργανώσεις ανθρωπίνων δικαιωμάτων.

…Στο παρά πέντε

Αν και οι περισσότεροι εμπορικοί εταίροι βλέπουν τους δασμούς να αυξάνονται, ορισμένες χώρες κατάφεραν στο παρά πέντε να εξασφαλίσουν καλύτερους όρους. Οι δασμοί σε Καμπότζη, Βιετνάμ, Ινδονησία, Μαλαισία και Ταϊλάνδη μειώθηκαν σημαντικά από τις αρχικές προτάσεις και διαμορφώνονται πλέον στο 19% ή 20%.

Η Μαλαισία, που αντιμετώπιζε το ενδεχόμενο να επιβαρυνθεί με δασμούς έως 24%, πέτυχε τελικά μείωση στο 19%, επιτυχία την οποία το υπουργείο Εμπορίου της χαρακτήρισε «σημαντικό επίτευγμα».

Σε ανακοίνωσή της, η κυβέρνηση της Μαλαισίας διαβεβαίωσε ότι η συμφωνία δεν παραβίασε την εθνική κυριαρχία της χώρας, δηλώνοντας ότι «στάθηκε σταθερή σε κρίσιμα ζητήματα» κατά τη διάρκεια της «επιμελώς δομημένης και μεθοδικής διαπραγμάτευσης». Ανάλογη επιτυχία κατέγραψε και η Καμπότζη, που εξασφάλισε μείωση του δασμού από 49% σε 19%. Ο πρωθυπουργός της χώρας, Χαν Μανέτ, χαρακτήρισε την εξέλιξη «καλά νέα για τον λαό και την οικονομία της Καμπότζης».

Φωτογραφία: Getty images / Ideal image