Ελλάδα και Αργεντινή: Οι άγνωστες σχέσεις μεταξύ των δύο χωρών

Σε άρθρο μας στις 10/11/2019, με τίτλο «Σπουδαίοι Έλληνες που δεν έγιναν διάσημοι», αναφερθήκαμε σε μερικούς συμπατριώτες μας που διέπρεψαν στο εξωτερικό, χωρίς να γίνουν διάσημοι. Πολλοί αναγνώστες, δικαιολογημένα, ανέφεραν και κάποιους άλλους που θα έπρεπε να έχουμε συμπεριλάβει. Για να καλύπταμε πλήρως το θέμα αυτό, χρειαζόταν να γράψουμε ολόκληρο βιβλίο. Αναφέρουμε ενδεικτικά, ότι για τους Έλληνες που διέπρεψαν στο ρωσικό Πολεμικό Ναυτικό, έχει γραφτεί βιβλίο με τίτλο «Έλληνες ναύαρχοι και στρατηγοί του ρωσικού πολεμικού ναυτικού», από τον Φάνη Μουρατίδη (Εκδόσεις Ασίνη 2017). Κάποια στιγμή, θα ασχοληθούμε με τους σημαντικότερους από αυτούς.

Θα αναφερθούμε σήμερα στις ιδιαίτερες και άγνωστες σχέσεις της χώρες μας με τη μακρινή Αργεντινή.

Το όνομα της χώρας Αργεντινή, προέρχεται από το ισπανικό Argentina, το οποίο με τη σειρά του παράγεται από το λατινικό argentus (=άργυρος, ασήμι).

Το 1536, ο Ισπανός Πέδρο δε Μεντόσα έφτασε εκεί, επικεφαλής 2.500 ανδρών για να εδραιώσει την κυριαρχία της χώρας του και ίδρυσε την πόλη Σάντα Μαρία δε λος Μπουένος Άιρες (το σημερινό Μπουένος Άιρες). Η ισπανική κυριαρχία ωστόσο εδραιώθηκε μετά το 1573 και την ίδρυση πόλεων (Μεντόσα 1560, Κόρδοβα, 1573 και Σάντα Φε, επίσης 1573).

Μετά από πολλές περιπέτειες, στις αρχές του 19ου αιώνα, άρχισε ο αγώνας για την ανεξαρτησία της Αργεντινής. Σ΄ αυτόν διακρίθηκαν δύο Έλληνες: ο Νικόλαος Γεωργίου Κολμανιάτης, γνωστός στην Αργεντινή ως Nicolas Jorje και ο Μιχαήλ Σαμουήλ Σπύρου, γνωστός στην Αργεντινή ως Samuel Spiro. Ας δούμε περισσότερα στοιχεία για τη δράση και των δύο.

Νικόλαος Κολμανιάτης-Μιχαήλ Σαμουήλ Σπύρου

Ο Νικόλαος Γεωργίου Κολμανιάτης, γεννήθηκε στην Ύδρα στις 6 Δεκεμβρίου 1786 και ήταν γιος του Μιχαήλ Γεωργίου και της Μαξιμίνας Μαστραδίκα. Κατατάχθηκε σε νεαρή ηλικία στο οθωμανικό ναυτικό, άλλωστε τότε (αρχές του 19ου αιώνα) η πατρίδα μας βρισκόταν κάτω από τουρκικό ζυγό. Όταν έμαθε ότι κάποιος συμπατριώτης μας πείραξε τη γυναίκα του, λιποτάκτησε και επέστρεψε στην Ύδρα. Κάλεσε τον άνδρα αυτόν σε μονομαχία και τον σκότωσε μαχαιρώνοντάς τον. Μετά από αυτή την εξέλιξη, αναγκάστηκε να εγκαταλείψει το νησί του, καθώς ήταν δολοφόνος και λιποτάκτης και ήταν βέβαιη η θανατική του καταδίκη. Περιπλανήθηκε σε διάφορες χώρες (Μάλτα, Νεάπολη Ιταλίας, Ρωσία)και έπειτα έφυγε για την Αργεντινή όπου έφτασε, σύμφωνα με την επικρατέστερη εκδοχή το 1811. Ήδη, από το 1810 είχε ξεκινήσει ο πόλεμος της Αργεντινής, εναντίον της Ισπανίας, για την απόκτηση της ανεξαρτησίας της.

Στην Αργεντινή ξεκίνησε τη ναυτική του σταδιοδρομία το 1814, κάτω από τις εντολές του Benjamin Franklin Seaver. Συμμετείχε στην αποφασιστική μάχη του Martin Garcia, μεταξύ 10 και 15 Μαρτίου 1814, υπό τις διαταγές του Ιρλανδού Guillermo Brown, ο οποίος είχε αναλάβει την οργάνωση του ναυτικού της Αργεντινής.

Η δράση του τα επόμενα χρόνια ήταν εντυπωσιακή.

Από τον Νοέμβριο του 1815 ήταν υπεύθυνος για το σκάφος «Dolores», στις αποστολές ελέγχου του ποταμού Παρανά. Στη συνέχεια, μεταξύ άλλων, πήρε μέρος στην εκστρατεία της Σάντα Φε (1818-1819), στην εκστρατεία κατά της λεγόμενης «Δημοκρατίας του Entre Rios» (1821), ενώ στον «Πόλεμο της Βραζιλίας», (1825-1828), διακρίθηκε επανειλημμένα. Έδρασε επίσης στα χρόνια της Συνομοσπονδίας της Αργεντινής (1835-1852). Τότε φαίνεται ότι ολοκλήρωσε τη στρατιωτική του δράση (1852). Το 1857, αποστρατεύτηκε, ωστόσο το 1860, ο πρόεδρος Santiago Derqui, τον αναγνώρισε ως «ενεργό ναυτικό Συνταγματάρχη» και τον διόρισε στο «Εθνικό Στρατολογικό» (“Ejercito National”) πάρκο, του Παρανά. Το 1861 όμως, αποχώρησε οριστικά από την υπηρεσία. Είχε παντρευτεί τη Bibiana Anetegui. Ο Νικόλαος Γεωργίου Κολμανιάτης, πέθανε στην πόλη Μορόν, στις 24 Αυγούστου 1866.

Ο άλλος Έλληνας που διακρίθηκε στον πόλεμο της ανεξαρτησίας της Αργεντινής, ήταν ο Μιχαήλ Σαμουήλ Σπύρου, γνωστός στην Αργεντινή ως Miguel Samuel Spiro, γεννήθηκε στην Ύδρα (κατ’ άλλους στη Λέσβο ή τις Σπέτσες) και μετανάστευσε στο Μπουένος Άιρες το 1810 μαζί με τα δύο αδέλφια του.Εντάχθηκε στο Πολεμικό Ναυτικό της Αργεντινής, που όπως αναφέραμε, είχε οργανώσει ο Guillermo Brown.

Είχε ήδη ναυτική εμπειρία από την Ελλάδα, καθώς στη χώρα μας ήταν καπετάνιος πλοίου. Ήταν ένας από τους πρωταγωνιστές της νίκης των «Ηνωμένων Επαρχιών» στο Martin Garcia το 1814.

Σκοτώθηκε στις 28 Μαρτίου 1814 κατά τη διάρκεια της ναυμαχίας του Arroyo de la China, στον ποταμό Ουρουγουάη. Για να μην πέσει με το πλοίο που κυβερνούσε στα χέρια των Ισπανών, μετά από μία πολύωρη ναυμαχία, προτίμησε να το ανατινάξει, αφού πρώτα το πλήρωμα εγκατέλειψε το σκάφος.

Ο Γεωργίου και ο Σπύρου, είναι εθνικοί ήρωες της Αργεντινής. Ένας δρόμος στο Μπουένος Άιρες κι ένας στο Adrogue, καθώς και ένα σχολείο στο Haedo έχουν το όνομα του Nicolas Jorge. Το αργεντίνικο Πολεμικό Ναυτικό, έδωσε το όνομα του σ’ ένα πλοίο το 1890, ενώ η ελληνική κοινότητα της Αργεντινής, το 1934, έστησε στο νησί Martin Garcia προς τιμήν του ένα μνημείο. Το όνομα του Σπύρου, δόθηκε από το ναυτικό της Αργεντινής σε δύο πλοία (ARA Spiro).

Πιο πρόσφατα, ναυπηγήθηκε η κορβέτα με το όνομα αυτό (1988). Στη χώρα μας, υπάρχουν δύο μνημεία για τον Νικόλαο Γεωργίου Κολμανιάτη. Το πρώτο, βρίσκεται στη Σχολή Εμποροπλοιάρχων της Ύδρας, όπου απεικονίζεται ανάμεσα σε δύο γυναίκες, που συμβολίζουν την Ελλάδα και την Αργεντινή και το δεύτερο, μία προτομή του με το όνομα «Jorge», δωρήθηκε στη χώρα μας από την Εβίτα Περόν το 1949, ως ένδειξη ευγνωμοσύνης για τη συμβολή του στην ανεξαρτησία της Αργεντινής.

Μπαρτολομέο Μίτρε: ο Έλληνας που έγινε πρώτος πρόεδρος της Αργεντινής (1862-1868)

Ελάχιστοι γνωρίζουν ότι πρώτος πρόεδρος της Αργεντινής, ήταν ο ελληνικής καταγωγής Μπαρτολομέο Μίτρε (Bartolomeo Mitre).

Σύμφωνα με την επικρατέστερη εκδοχή, το επώνυμό του ήταν Δημητρίου και καταγόταν από τη Χιμάρα της Βορείου Ηπείρου. Οι Χιμαριώτες ξεσηκώθηκαν πολλές φορές εναντίον των Οθωμανών. Μετά από κάποιο από τα κινήματα αυτά, γύρω στο 1670, πολλοί κάτοικοι της Χιμάρας, ανάμεσά τους και η οικογένεια Δημητρίου, έφυγαν για την Ιταλία. Το δρομολόγιο της οικογένειας ήταν Γένοβα-Βενετία-Αθήνα-Πειραιάς (1678) και από εκεί Ουρουγουάη. Στη συνέχεια, η οικογένεια Δημητρίου εγκαταστάθηκε στην Αργεντινή. Ο Βαρθολομαίος Δημητρίου, γεννήθηκε στο Μπουένος Άιρες το 1821.

Μετανάστης, κατά τη δικτατορία του Ρόσας, συνέβαλε αποφασιστικά στην πτώση του τελευταίου το 1852.

Υποστήριξε τις αυτονομιστικές τάσεις στην επαρχία του Μπουένος Άιρες, που οργανώθηκε ως ανεξάρτητο κράτος και απέρριψε το Σύνταγμα του 1853, το οποίο κατά την άποψή του, της έδινε μια ανεπαρκή θέση στην Ομοσπονδία. Ο Μίτρε, ο οποίος μιλούσε άπταιστα ελληνικά(!), νίκησε επικεφαλής των στρατευμάτων του Μπουένος Άιρες τα ομοσπονδιακά στρατεύματα στην Παβόν το 1861 και έγινε ο πρώτος πρόεδρος της Αργεντινής (1862-1862). Εξολόθρευσε τους τοπικούς αρχηγούς (caudilos), ευνόησε τη μετανάστευση και ανέπτυξε την οικονομία και την παιδεία. Στην αρχή του πολέμου εναντίον της Παραγουάης (1865), τέθηκε επικεφαλής των συμμαχικών στρατευμάτων (Αργεντινής, Βραζιλίας και Ουρουγουάης). Θεώρησε ότι ηττήθηκε με νοθεία στις εκλογές του 1874 και οργάνωσε πολλές εξεγέρσεις ως το 1891. Πάντως, ως τον θάνατό του, το 1906, παρέμεινε το σύμβολο της ενότητας της Αργεντινής. Το 1870, ίδρυσε τη μεγάλη εφημερίδα «La Nacion» («Το Έθνος») και παράλληλα ασχολήθηκε και με τη λογοτεχνία (“Rimas” 1890, “Historia de San Martin y de la Enancipacion Sudamericana” 1869 κ.ά.).

Η ελληνική καταγωγή του Mitre, δεν αμφισβητείται.

Κατά μία άλλη εκδοχή όμως, το αρχικό οικογενειακό του επώνυμο, ήταν Μητρόπουλος. Το επώνυμο αυτό, δεν είναι συνηθισμένο στην Ήπειρο, άρα πρέπει αν προσανατολιστούμε στην «εκδοχή» του επωνύμου «Δημητρίου».

Επίσης, ο Νικόλαος Κολμανιάτης στον οποίο αναφερθήκαμε διεξοδικά, ονομαζόταν Νικόλαος Γεωργίου, αφού Γεωργίου ήταν και το επώνυμο του πατέρα του.

Το Κολμανιάτης, πρέπει να ήταν το ψευδώνυμο που χρησιμοποίησε για να φύγει από την Ελλάδα. Είχε ρίζες από τη Μάνη άραγε; Ίσως κάποιος από τους τακτικούς αναγνώστες μας από τη Μάνη, μπορέσει να μας διαφωτίσει!

Οι Έλληνες (και Ιταλοί) ιδρυτές της Μπόκα Τζούνιορς

Εκτός όμως από την πολιτική και στρατιωτική ιστορία της Αργεντινής, οι Έλληνες έβαλαν ένα λιθαράκι και στην… αθλητική ιστορία της χώρας, καθώς υπήρξαν συνιδρυτές της θρυλικής Μπόκα Τζούνιορς, πασίγνωστης στους ποδοσφαιρόφιλους και όχι μόνο…

Στις 3 Απριλίου 1905, συναντήθηκαν μερικοί Έλληνες και Ιταλοί, νεαροί λάτρεις του ποδοσφαίρου. Οι Ιταλοί, ήταν Γενοβέζοι. Ο Esteban Bagletto, ο Alfredo Scarpati και ο Santiago Sana. Οι Έλληνες, ήταν οι αδελφοί Ιωάννης (Juan) και Θεόδωρος (Teodoro) Farengas από τη Χίο και ο Κωνσταντίνος Καρούλιας, από τη Σάμο. Πρόκειται για πρόγονο, τον παλιού διεθνή ποδοσφαιριστή (και νυν προπονητή ποδοσφαίρου) Νίκου Καρούλια! Άλλοι συνιδρυτές της Boca Juniors ήταν οι: Arturo Penney, Marcelinio Vergara, Luis Cerezo, Adolfo Tagio, Donato Abbatangelo (και αυτός θα μπορούσε να έχει ελληνική καταγωγή, Δονάτος Αβατάγγελος, καθώς ο Δονάτος είναι οικισμός της Θεσπρωτίας, παλαιότερα ήταν κωμόπολη ενώ το επώνυμο Αβατάγγελος υπάρχει και σήμερα, ο Μιχάλης Αβατάγγελος για παράδειγμα, είναι σημαντικός στιχουργός) και οι… αγνώστου ονόματος Giovanelli και Bertolini.

Το επίσημο σάιτ της Μπόκα πάντως, αδικεί την Ελλάδα, καθώς αναφέρει ότι πρόκειται ουσιαστικά για ομάδα που ιδρύθηκε από τους Ιταλούς που γράψαμε παραπάνω και ενώ αναφέρει τους αδελφούς Farengas δεν γράφει ότι ήταν Έλληνες από τη Σάμο. Όλες οι άλλες πηγές ωστόσο, επιβεβαιώνουν ότι η Μπόκα Τζούνιορς είχε και… Greek founders!

Και ένας που ακολούθησε την αντίστροφη πορεία: Ο θρυλικός αγωνιστής του 1821 Σταμάτης Γεωργιάδης

Ο Σταμάτης Γεωργιάδης, γεννήθηκε το 1775 στον Μαραθόκαμπο της Σάμου. Σε μικρή ηλικία έγινε ναυτικός. Προσλήφθηκε από τον καταδρομέα Νικόλαο Κεφαλά, ο οποίος τον έκανε πλοίαρχο. Στη συνέχεια βρέθηκε σε βρετανικό πλοίο, με το οποίο ταξίδεψε στη Νότια Αφρική, τη Βραζιλία τη Βόρεια Αμερική αλλά και σε λιμάνια της Ν. Αμερικής. Όταν επέστρεψε στην Ελλάδα, εντάχθηκε στην υπηρεσία του Αντώνιου Ανδρόνικου, στο καταδρομικό του οποίου ορίστηκε υποπλοίαρχος. Σύντομα όμως τον πήρε κοντά του ο Λυκούργος Λογοθέτης, αρχιστράτηγος και «τέλειος έφορος» της Σάμου, που τον όρισε χίλιαρχο και τον έκανε έναν απ’ τους στενότερους συνεργάτες του.

Στις 18 Απριλίου 1821, ο Σ. Γεωργιάδης διάβασε στους Σαμιώτες την επαναστατική προκήρυξη του Αλέξανδρου Υψηλάντη. Τον Ιούλιο του 1821, με 40 μόνο άνδρες, συνέτριψε στο ακρωτήριο Τζώρτζη της Σάμου, τους Τούρκους που αποβιβάστηκαν εκεί για να καταλάβουν το νησί. Το ακρωτήριο από τότε λέγεται Κάβο Φονιάς. Έπειτα, πέρασε στα μικρασιατικά παράλια, προκαλώντας πανικό στους Τούρκους και διασώζοντας πολλούς Χριστιανούς. Το 1822, πολέμησε στα Δερβενάκια, ενώ με το ιδιόκτητο πλοίο του, στις 5 Αυγούστου 1824 πήρε μέρος στη ναυμαχία που έσωσε τη Σάμο από την υποδούλωση. Καθώς η Σάμος δεν εντάχθηκε στο νέο κράτος, εγκαταστάθηκε μαζί με χιλιάδες άλλους πρόσφυγες στην ελεύθερη Ελλάδα. Η ελληνική κυβέρνηση τον τίμησε με τον βαθμό του Συνταγματάρχη, τον Χρυσό Σταυρό του Σωτήρος, αλλά και το μετάλλιο του Αγώνα. Πέθανε το 1861 στη Χαλκίδα και η κηδεία του έγινε δημοσία δαπάνη.

Αυτή ήταν μια σύντομη αναφορά στις άγνωστες σχέσεις Ελλάδας και Αργεντινής. Οι Έλληνες που διέπρεψαν στη λατινοαμερικάνικη χώρα ήταν πολλοί και ίσως στο μέλλον ασχοληθούμε (ξανά) με αυτούς.