Αρχαία Ελεύθερνα: Άγνωστες ιστορίες από τον τόπο - μύθο μέσα από μια έκθεση - Δείτε φωτογραφίες

Σαράντα ολόκληρα χρόνια πέρασαν από τις 8 Σεπτεμβρίου του 1985 οπότε ο  Καθηγητής Κλασικής Αρχαιολογίας και σημερινός γενικός διευθυντής του Μουσείου της Ακρόπολης, Νικόλαος Σταμπολίδης, ξεκίνησε τις ανασκαφές στην Αρχαία Ελεύθερνα, ένα μικρό, απομονωμένο σχεδόν, χωριό του Ρεθύμνου, το οποίο, αναδείχτηκε σε έναν «τόπο μύθο» καθώς έκρυβε μεγάλους αρχαιολογικούς θησαυρούς. Η επέτειος του ακάματου και άκρως αποδοτικού αυτού ταξιδιού γιορτάζεται με τη διοργάνωση, στο Μουσείο Αρχαίας Ελεύθερνας, μιας εξαιρετικά ενδιαφέρουσας έκθεσης, με τίτλο «Αρχαϊκές Ελίτ: Πολεμιστές και Πριγκίπισσες, 9ος - 5ος αι. π.Χ.», η οποία ανοίγει τις πύλες της για το κοινό την Κυριακή 30 Ιουνίου και θα διαρκέσει έως 19 Οκτωβρίου.

Στο πλαίσιο της έκθεσης αυτής 130 αντικείμενα προερχόμενα από 18 διαφορετικά μουσεία της Κύπρου, της Ιταλίας και της Ισπανίας ενώνονται και συνδιαλέγονται με 400 και πλέον ευρήματα από την Ελεύθερνα αναδεικνύοντας άγνωστες διαδρομές και συνδέσεις του αρχαίου κόσμου. Ανάμεσά τους κοσμήματα, αμυντικά και επιθετικά όπλα, όπως κράνη, πανοπλίες, ασπίδες, ξίφη, ακόντια, σπαθιά, αρχαία αντικείμενα καθημερινής χρήσης, μεταξύ των οποίων αγγεία, οινοχόες και λέβητες, έργα από πέτρα, πηλό, χρυσό, ασήμι, χαλκό, σίδερο, φαγεντιανή, γυαλί κι ελεφαντόδοντο, αυγά στρουθοκαμήλου, ημιπολύτιμους λίθους, ήλεκτρο (κεχριμπάρι), αμέθυστο, κορνεόλη, ορεία κρύσταλλο, αιγυπτιακό μπλε…

«Η έκθεση “Αρχαϊκές Ελίτ. Πολεμιστές και Πριγκίπισσες” ξετυλίγει όχι μόνον γραμμές τεχνολογικού ή αισθητικού πολιτισμού, γραμμές ιστορικές αλλά κυρίως ανθρώπινες. Μιλάει για σχέσεις, ταξίδια, επιγαμίες, συνδέσεις, ωσμώσεις, για χαρές και λύπες ανθρώπινες, μέσα σ’ ένα πλέγμα δρόμων, μετακινήσεων και συνδέσεων, σε μια Μεσόγειο που πάλλεται από ζωές ανθρώπων» επισημαίνει ο Νίκος Σταμπολίδης για να εξηγήσει αμέσως μετά συστήνοντας τα σημαντικότερα φιλοξενούμενα αντικείμενα:

«Όλοι ανεξαιρέτως οι “επισκέπτες”, που μετέχουν στην έκθεση από τη μια άκρη της Μεσογείου έως την άλλη, τα τέχνεργα από τον πλούσιο τάφο 247 της Παλαιπάφου της Κύπρου και το σύνολο του πολεμιστή από την Basilicata της Κάτω Ιταλίας, τα εξαιρετικά κτερίσματα από τους τάφους της Ιταλίας του νότου και του βορρά, τα αντικείμενα από το Αρχαιολογικό Μουσείο της Μαδρίτης, όλα μαζί και το καθένα χωριστά έχουν να διηγηθούν μοναδικές ιστορίες ανθρώπων. Ωστόσο τα έργα που συμμετέχουν από τους τάφους της Πικηνής βασίλισσας, από το Sirolo Numana, που θεωρήθηκε και “μάγισσα”, εκείνα από τον κύκλο της Aquastrini και τα χρυσά και τα χάλκινα από τον τάφο Regolini-Galassi των Μουσείων του Βατικανού εντυπωσιάζουν πραγματικά, όχι μόνο τα μάτια των μαθητών αλλά και όλων των επισκεπτών του Μουσείου της αρχαίας Ελεύθερνας. Όμως το σύνολο του τάφου Bernardini από το Μουσείο της Villa Giulia στη Ρώμη με τις δεκάδες των χρυσών, αργυρών, χάλκινων και ελεφαντοστέινων κτερισμάτων που ταξιδεύει για πρώτη και τελευταία φορά στο εξωτερικό καταδεικνύει έναν κόσμο πριγκιπικό πρώτης γραμμής, έναν κόσμο πλούτου και επαφών που μαζί με όλα τα έργα της Έκθεσης συμπεριλαμβανομένων των κτερισμάτων των καύσεων και των ταφών από τη νεκρόπολη της Ορθής Πέτρας στην αρχαία Ελεύθερνα μας ταξιδεύουν στον κόσμο της Μεσογείου των “ομηρικών” διηγήσεων με τρόπο που παραμένει ανεξίτηλα τυπωμένος στη μνήμη.»

Η ιστορία της ανασκαφής της Αρχαίας Ελεύθερνας

«Η διάρκεια, Νίκο, η υπομονή, η επιμονή, η διάρκεια και η συνέχεια είναι αυτά που αξίζουν, αυτά είναι η Ελλάδα» υπενθύμιζε, συχνά – πυκνά, ο αείμνηστος Άγγελος Δεληβοριάς στον Νίκο Σταμπολίδη όσο εκείνος ανέσκαπτε την Αρχαία Ελεύθερνα κόντρα σε πολλές αντιξοότητες. Κι αυτά το λόγια ήταν η πυξίδα του για τέσσερις ολόκληρες δεκαετίες.
«Όταν ξεκινήσαμε τις ανασκαφές, στις 8 του Σεπτέμβρη 1985, ερχόταν ένα λεωφορείο δύο φορές την εβδομάδα για να εξυπηρετήσει τα δύο γειτονικά χωριά, την Ελεύθερνα, (πρώην Αναχουρδομέτοχα) και την Αρχαία Ελεύθερνα (πρώην Πρινέ). Ποιες μνήμες να ανασύρω από τη λήθη των χρόνων, ποιες να πρωτοδιαλέξω να αναφέρω; Τον καναπέ που πρωτοκοιμήθηκα, το λάστιχο για το πότισμα που χρησίμευε για να λουστούμε στον κήπο των σπιτιών διαμονής μας; Τα προβλήματα που δημιουργούσαν στην αρχή οι διαφορές ανάμεσα στις Κοινότητες; Την αρχική δυσπιστία για το έργο και τις ικανότητες των ‘πανεπιστημιακών’;» διηγείται ο Νίκος Σταμπολίδης.

Παρόλες τις δυσκολίες και τα εμπόδια, ωστόσο, οι ανασκαφικές έρευνες συνεχίστηκαν και η Ελεύθερνα από τόπος άγνωστος, γράφτηκε στον παγκόσμιο αρχαιολογικό χάρτη: «Κι όμως εμείς στεριώσαμε εκεί παρά τις όποιες αρχικές δυσκολίες, χάρι στο χαμόγελο και τη φιλοξενία της πλειονότητας των κατοίκων και των δύο χωριών που αγκάλιασαν το σύνολο των έργων και προχώρησαν μαζί μας για ένα μέλλον δυναμικό των παιδιών και των παιδιών των παιδιών τους. Γιατί θεωρήσαμε και θεωρούμε την Αρχαιολογία όχι μόνον ως ερμηνεία του παρελθόντος αλλά ως έμπνευση του παρόντος που χτίζει σταθερά ένα καλύτερο μέλλον μέσα από τη μνήμη, τη γνώση και τη συλλογική δράση: θεωρήσαμε την Αρχαιολογία ως δημόσιο αγαθό.

Έτσι, ο γηρασμένος πληθυσμός και η φυγή των νέων ανθρώπων σταμάτησε σταδιακά, η επιστροφή τους είναι πια δεδομένη, τα φθαρμένα από το διάβα του χρόνου σπίτια ανανεώθηκαν και ανανεώνονται, η ζωή πύκνωσε ξανά με λογική και γνώση μέσα στο αρχαϊκό τοπίο που περιβάλλει τα χωριά και ακτινοβολεί και στις γύρω περιοχές των δήμων Ρεθύμνου και Μυλοποτάμου. Κυρίως, όμως, ανανεώθηκε η πίστη για τον τόπο και η συνειδητοποίηση της ταυτότητάς τους μέσα από την ιστορία της Ελεύθερνας, που τους κάνει υπερήφανους χωρίς υπερβολές, γιατί καταλαβαίνουν ότι “το περίσσιο χαλάει το ίσιο” και ότι η ισορροπία της φύσης και των ανθρώπων είναι το ζητούμενο.»