Από τη Σοφία Λόρεν στη Μελίνα Μερκούρη: Οι μόλις πέντε ταινίες που γυρίστηκαν με φόντο την Ακρόπολη - Γιατί το ΚΑΣ είπε «όχι» στον Λάνθιμο

Ενδείκνυται να παραχωρούνται τα μνημεία και οι αρχαιολογικοί χώροι για κινηματογραφήσεις, φωτογραφήσεις, εκδηλώσεις και, αν ναι, κάτω από ποιες προϋποθέσεις; Το παραπάνω ερώτημα τέθηκε εκ νέου και με ιδιαίτερη ένταση τις τελευταίες ημέρες με αφορμή το αίτημα παραχώρησης άδειας γυρισμάτων για τη νέα ταινία του Γιώργου Λάνθιμου στην Ακρόπολη, το οποίο δεν εγκρίθηκε από το Κεντρικό Αρχαιολογικό Συμβούλιο (ΚΑΣ).

Οι απαντήσεις στο εν λόγω ερώτημα δεν είναι εύκολες, ούτε αυτονόητες. Κι αυτό γιατί υπάρχουν πολλές διαφορετικές παράμετροι που απαιτείται να ληφθούν υπόψη, όπως ποιο είναι το μνημείο και οι συμβολισμοί του, ποιος ο καλλιτέχνης ή η εταιρεία που το ζητάει και ποιες οι εικόνες και τα μηνύματα που θα προβληθούν. Σε αυτή την τελευταία παράμετρο στήριξε το ΚΑΣ την αρνητική του γνωμοδότηση κρίνοντας ότι «οι σκηνές που προτείνεται να κινηματογραφηθούν στον μνημειακό χώρο είναι ασύμβατες με τους συμβολισμούς που εκπέμπει και τις αξίες που προβάλλει η Ακρόπολη, και ιδιαίτερα ο Παρθενώνας, ως ένα οικουμενικό μνημείο παγκόσμιας κληρονομιάς».

Ο πολυβραβευμένος Έλληνας σκηνοθέτης είχε οραματιστεί να γυρίσει στον Ιερό Βράχο της Ακρόπολης τις τελευταίες σκηνές της νέας του ταινίας, με τίτλο «Bugonia», με πρωταγωνιστές την Έμα Στόουν και τον Τζέσι Πλίμονς, που θα κυκλοφορήσει τον ερχόμενο Νοέμβριο. Πρόκειται για ένα ριμέικ του κορεάτικου φιλμ του 2003 «Save the Green Planet», σε σκηνοθεσία Τζανγκ Τζουν-Χουάν, μια μαύρη κωμωδία επιστημονικής φαντασίας, με έντονα στοιχεία αστυνομικού θρίλερ και βεβαίως της γνώριμης δημιουργικής και ιδιαιτέρως γοητευτικής εκκεντρικότητας που χαρακτηρίζει τις δουλειές του Γιώργου Λάνθιμου.

Η ταινία παρακολουθεί δύο νεαρούς άνδρες που έχουν εμμονή με τις θεωρίας συνωμοσίας και απαγάγουν την ισχυρή διευθύνουσα σύμβουλο μιας μεγάλης εταιρείας, καθώς θεωρούν ότι είναι εξωγήινη με αποστολή την καταστροφή του πλανήτη. Όπως είδαμε, μάλιστα, στο πρώτο, σύντομο teaser, που παρουσιάστηκε πριν λίγα 24ωρα στο Λας Βέγκας, η Έμα Στόουν, εμφανίζεται ως κανονική εξωγήινη, με ξυρισμένο κεφάλι!

Η σκηνή της νέας ταινίας του Λάνθιμου με τίτλο «Bugonia» και πρωταγωνιστές την Εμα Στόουν και τον Τζέσι Πλίμονς, που επρόκειτο να γυριστεί στην Ακρόπολη αποτελούσε, σύμφωνα με πληροφορίες, την κορύφωση του έργου. Σε αυτή αποτυπώνεται η εικόνα της απόλυτης καταστροφής, με δεκάδες ανθρώπινα πτώματα να κείτονται στον Ιερό Βράχο, που παραπέμπει σε ένα δυστοπικό νεκροταφείο, με το φινάλε, ωστόσο, να περνά το μήνυμα της ελπίδας και της ζωής μέσα από κάποιες γάτες που εμφανίζονται ανάμεσα στα άψυχα σώματα.

Αυτές ήταν οι εικόνες που προβλημάτισαν τα μέλη του ΚΑΣ και οδήγησαν στην αρνητική του γνωμοδότηση η οποία προέκυψε μετά από πολύωρη συζήτηση, σε δύο διαφορετικές συνεδριάσεις, καθώς τόσο το Συμβούλιο όσο και το υπουργείο Πολιτισμού – και η υπουργός Πολιτισμού Λίνα Μενδώνη προσωπικά - ήταν εξ αρχής ιδιαίτερα θετικοί απέναντι στο ενδεχόμενο να δοθεί η Ακρόπολη στον Γιώργο Λάνθιμο η καλλιτεχνική αξία του οποίου έχει αναγνωριστεί επανειλημμένως, με σημαντικά διεθνή βραβεία. Απόδειξη γι΄ αυτό αποτελεί το γεγονός πως οι ώρες που είχαν ζητηθεί για τα γυρίσματα από την εταιρεία παραγωγής «Either or Productions», από τις 6 το πρωί έως τις 12 το μεσημέρι της 10ης Απριλίου, όπως γνωστοποίησε και το υπουργείο Πολιτισμού με σχετική ανακοίνωσή του, είχαν δεσμευτεί πριν από τη συνεδρίαση του ΚΑΣ που σημαίνει πως δεν προπωλούνταν εισιτήρια για το συγκεκριμένο χρονικό διάστημα.
Επιπλέον, έγινε προσπάθεια θα βρεθεί μια εναλλακτική λύση μέσω της πρότασης να πραγματοποιηθούν στα γυρίσματα σε κάποιον άλλο, κοντινό χώρο, όπως ο λόφος της Πνύκας ή του Φιλοπάππου. Η αντιπρόταση αυτή ωστόσο δεν έγινε δεκτή.

Το εάν ήταν ορθή ή όχι η αρνητική γνωμοδότηση του Συμβουλίου, θα μπορούσαμε να το κρίνουμε, με μεγαλύτερη ασφάλεια, εάν οι σκηνές είχαν γυριστεί στην Ακρόπολη. Πιθανόν το αποτέλεσμα να ήταν εξαιρετικό, όπως εξαιρετικά απεικονίστηκαν οι τόποι στους οποίους ταξίδεψε η Μπέλα Μπάξτερ, η ηρωίδα του «Poor Things», παρότι οι περισσότερες σκηνές γυρίστηκαν σε στούντιο. Μόνον μια ολοκληρωμένη εικόνα της ατμόσφαιρας, λοιπόν, θα επέτρεπε σαφείς κρίσεις και διατύπωση ολοκληρωμένων εντυπώσεων. Αυτή την εικόνα, όμως, δεν θα την δούμε ποτέ. 

Σε κάθε περίπτωση, το να ταξιδεύουν οι εικόνες της Ελλάδας, ειδικά μέσα από δουλειές σημαντικών και καταξιωμέ νων διεθνώς δημιουργών είναι, αναμφισβήτητα, κάτι άκρως θετικό που ενισχύει τη διεθνή εικόνα της χώρας και προβάλλει τον ανεκτίμητο πλούτο της πολιτιστικής της κληρονομιάς. Ακριβώς όμως επειδή αυτή η κληρονομιά είναι ό,τι πιο πολύτιμο διαθέτουμε, οφείλουμε να τη διαφυλάσσουμε ως κόρην οφθαλμού. Και γι’ αυτό οι όποιες επιφυλάξεις, ακόμα και η συστολή, των αρχαιολόγων που έχουν αναλάβει τη βαριά ευθύνη της προστασίας των εγχώριων μνημείων, από άμεσες αλλά και έμμεσες βλάβες - σε αυτή την κατηγορία εντάσσεται η διερεύνηση του περιεχομένου και των μηνυμάτων της εκάστοτε ταινίας, είναι, ως έναν βαθμό, δικαιολογημένες. Ειδικά όταν μιλάμε για την Ακρόπολη, το μνημείο των μνημείων, το διαχρονικό σήμα κατατεθέν του ελληνικού αλλά και του οικουμενικού πολιτισμού.

Οι ταινίες

Δεν είναι, εξάλλου, τυχαίο ότι ελάχιστες, μετρημένες στα δάχτυλα του ενός χεριού, είναι οι περιπτώσεις όπου έχει παραχωρηθεί κατά το παρελθόν η Ακρόπολη για γυρίσματα κινηματογραφικής ταινίας μυθοπλασίας.

Η αρχή έγινε το 1957, όταν μια μεγάλη παγκόσμια σταρ κατέφτασε στην Ελλάδα για να γυρίσει τη νέα της ταινία. Ο λόγος για την εκθαμβωτική Σοφία Λόρεν και τη ρομαντική περιπέτεια «Το παιδί και το δελφίνι», σε σκηνοθεσία Γιαν Νεγκουλέσκο, που αποτέλεσε την παρθενική αμερικανική κινηματογραφική παραγωγή γυρισμένη στην Ελλάδα. Η Ακρόπολη διαδραματίζει κομβικό ρόλο στην εξέλιξη της πλοκής, στην οποία πρωταγωνιστεί ένα πολύτιμο άγαλμα από το οποίο πολλοί προσπαθούν να επωφεληθούν οικονομικά.

Μερικά χρόνια αργότερα, το 1960, ακολούθησε το «Ποτέ την Κυριακή» του Ζυλ Ντασσέν, με πρωταγωνίστρια την αξέχαστη Μελίνα Μερκούρη, μία από τις πλέον εμβληματικές ταινίες του ελληνικού κινηματογράφου, η οποία απέσπασε το Οσκαρ καλύτερου τραγουδιού για τα πασίγνωστα «Παιδιά του Πειραιά» του Μάνου Χατζιδάκι.

Ανάμεσα στις σκηνές της ταινίας, η οποία γυρίστηκε αποκλειστικά στην Ελλάδα, υπάρχει και μια ιδιαίτερα ατμοσφαιρική βραδινή λήψη, με τη Μελίνα και τον Ντασσέν να κάθονται στον Ιερό Βράχο και να συζητούν με φόντο τον φωτισμένο Παρθενώνα.

Από τότε χρειάστηκε να περάσουν πάνω από τρεις δεκαετίες μέχρι να ξαναστηθεί κινηματογραφική κάμερα στον Ιερό Βράχο της Ακρόπολης. Και όχι οποιαδήποτε κάμερα, αλλά αυτήν τριών κορυφαίων σκηνοθετών του αμερικανικού σινεμά, των Μάρτιν Σκορσέζε, Γούντι Αλεν και Φράνσις Φορντ Κόπολα, για τις ανάγκες της ταινίας του 1989 «Ιστορίες της Νέας Υόρκης». Σε μία από τις τρεις διαφορετικές ιστορίες από τις οποίες αποτελείται η ταινία, αυτή του Κόπολα, παρουσιάζεται μια συναυλία κλασικής μουσικής που διεξάγεται πάνω στην Ακρόπολη.

Σε ένα εντελώς διαφορετικό, πιο ανάλαφρο και εμπορικό κινηματογραφικό μήκος κύματος, η Νία Βαρντάλος ήρθε στην Ελλάδα για τα γυρίσματα της ρομαντικής κωμωδίας του 2009 «Ερωτας αλά ελληνικά» στην οποία και πρωταγωνιστεί. Η Ακρόπολη είναι ένα από τα πρώτα μνημεία όπου ξεναγεί τους τουρίστες προτού συναντήσει τον έρωτα στο πρόσωπο του κάπως πρωτόγονου Ελληνα οδηγού λεωφορείου που υποδύεται ο Αλέξης Γεωργούλης.

Ατμοσφαιρικές σκηνές σε διάφορα σημεία της Ακρόπολης περιείχε και η ταινία του 2014 «Τα δύο πρόσωπα του Ιανουαρίου», ένα θρίλερ που διαδραματίζεται στην Αθήνα της δεκαετίας του 1960, βασισμένο στο ομώνυμο μυθιστόρημα της Πατρίσια Χάισμιθ, σε σκηνοθεσία του ιρανικής καταγωγής Βρενανού σκηνοθέτη, υποψήφιου για Οσκαρ, Χοσεΐν Αμινί, με πρωταγωνιστές τους Βίγκο Μόρτενσεν, Κίρστεν Ντανστ και Οσκαρ Αϊζακ. Η ταινία αφηγείται την ιστορία ενός ζευγαριού που έρχεται για διακοπές στην Ελλάδα και παρασύρει έναν ξεναγό σε δολοφονία.

O Dior και η Nelly’s

Στις αρχές της δεκαετίας του ’50 ο σπουδαίος Γάλλος μόδιστρος Κριστιάν Ντιόρ οραματίστηκε μια συλλογή ρούχων εμπνευσμένη από την Ακρόπολη και το κάλλος των αρχαιοελληνικών αγαλμάτων.

Εναν χρόνο αργότερα οι εμπνευσμένες δημιουργίες του παρουσιάστηκαν μπροστά στον Παρθενώνα και κάτω από το Ερέχθειο, στο πλαίσιο μιας ιστορικής φωτογράφησης με τον φακό του Ζαν Πιερ Πεντρατζίνι που δημοσιεύτηκε στο γαλλικό περιοδικό «Paris Match».

Εξήντα χρόνια μετά, το καλοκαίρι του 2021, η ιστορική αυτή φωτογράφηση αναβίωσε, στο πλαίσιο της παρουσίασης της νέας κολεξιόν «Cruise 2022» του διάσημου οίκου μόδας, η οποία ήταν επίσης εμπνευσμένη από την Ελλάδα και παρουσιάστηκε στο Καλλιμάρμαρο. Η πρώτη καλλιτεχνική φωτογράφηση στην Ακρόπολη, ωστόσο, είχε πραγματοποιηθεί πολλές δεκαετίες νωρίτερα, το 1928, και είχε προκαλέσει αναστάτωση στους κόλπους της τότε συντηρητικής αθηναϊκής κοινωνίας. Ηταν οι μοναδικής αισθητικής και απαράμιλλης ομορφιάς φωτογραφίες της σπουδαίας φωτογράφου Ελλης Σουγιουλτζόγλου-Σεραϊδάρη, γνωστής παγκοσμίως ως Nelly’s, η οποία απαθανάτισε μοναδικά με τον φακό της στην Ακρόπολη την πρίμα μπαλαρίνα της Opera Comique του Παρισιού Μόνα Πάεβα σε μια σειρά από χορευτικές πόζες, μεταξύ των οποίων και κάποιες γυμνές που προέκυψαν εντελώς αυθόρμητα. Το αποτέλεσμα ήταν μοναδικό. Το ίδιο concept επαναλήφθηκε και στις φωτογραφήσεις που έκανε, τα επόμενα χρόνια, με την Καταλανή χορεύτρια Αορέα και την Ουγγαρέζα χορεύτρια Ελιζαμπέτα Νικόλσκα.

Σήμερα, πιθανότατα, δεν θα δινόταν άδεια για μια τέτοια φωτογράφηση. Κι αυτό αποδεικνύει περίτρανα ότι το καλλιτεχνικό έργο δεν μπορεί να περιγραφεί με λόγια και ότι η απόφαση για τη σύνδεσή του με τη μεγάλη ιστορία ενός μνημείου αποτελεί ένα ρίσκο, ένα στοίχημα που άλλοτε κερδίζεται και άλλοτε χάνεται.