Αθήνα, 1835: Από τα... λαδοφάναρα στο αεριόφως

Βρισκόμαστε στο 1835. Η Αθήνα μας προσπαθεί να συμμαζευτεί και να ορθοποδήσει από τα ερείπια που άφησε η οθωμανική κατοχή.

Ένα από τα πολλά προβλήματα που έχει να λύσει είναι και εκείνο του φωτισμού. Δεν υπάρχουν ακόμη χαραγμένοι δρόμοι και τα μονοπάτια είναι γεμάτα πέτρες και άλλα υλικά που όχι μόνο κάνουν επικίνδυνο το περπάτημα, ιδιαίτερα τη νύχτα, αλλά μπορείς εύκολα ακόμη και να χαθείς. Στις αφηγήσεις των περιηγητών, από τις πιο σημαντικές πηγές πληροφόρησής μας, διαβάζουμε ότι οι κάτοικοι έβαζαν σημάδια στις διαδρομές τους για να βρουν τον δρόμο της επιστροφής!



Ο Γάλλος περιηγητής J. F. Michaud παρατηρεί: «Ιδού αι Αθήναι... σήμερον δεν διατηρούν καμμίαν χαραγμένην οδόν. Εβαδίζομεν διά σωρών συντριμμάτων διεσπαρμένων, ατραπόν σχηματισθείσαν εις το μέσον των ερειπίων, υπερπηδώντες εις έκαστον βήμα σωρούς πετρών, τμήματα τοίχων, σπονδύλους κιόνων, εκτάδην κειμένων επί της σκόνης... Σήμερον δεν υπάρχει ούτε οδός, ούτε δημοσία πλατεία, ούτε κήπος, ούτε μονή, ούτε εκκλησία. Συνηντήσαμεν γλαύκας, αλλά το πτηνόν αυτό της Αθηνάς δεν είναι πλέον εδώ παρά το σύμβολον της αφώνου ερημίας...»

Για να λυθεί λοιπόν το θέμα του φωτισμού μπήκαν λαδοφάναρα σε 15 σημεία της πόλης  που άναβαν κάποιες ώρες το βράδυ...  Ο συνολικός  φωτισμός της Αθήνας ήταν 80 λαδοφάναρα όλα και όλα. «Όταν η αργυρά και μελαγχολική πανσέληνος έλαμπε στον αττικό ουρανό, άναβαν μόνον 20-25 στα κεντρικώτερα σημεία της πόλεως, που κι αυτά έσβηναν, όταν φυσούσε δυνατός άνεμος, και έτσι η πρωτεύουσα εβυθίζετο στο σκότος».. Υπάλληλοι του Δήμου φρόντιζαν καθημερινά το άναμμα και το σβήσιμο. Πολύ αργότερα στα φανάρια λαδιού προστέθηκαν και φανάρια που λειτουργούσαν με πετρέλαιο.



Το 1857 προς το τέλος της Οθωνικής περιόδου ξεκίνησε στην Αθήνα των 30.000 κατοίκων ένα σημαντικό έργο υποδομής: η δημιουργία εργοστασίου παραγωγής φωταερίου και του αντίστοιχου δικτύου διανομής του, που θα εξασφάλιζε φωτισμό και ενέργεια για δημόσια και οικιακή χρήση. Από τότε λοιπόν στη συμβολή της οδου Πειραιώς με την Ιερά Οδό άρχισε να λειτουργεί το εργοστάσιο Φωταερίου (Γκάζι) από τον επιχειρηματία Φραγκίσκο Φεράλδη.  Η μικρή παραγωγή, βεβαίως, μόλις αρκούσε για φωτισμό κατά τη διάρκεια της νύχτας και φυσικά όπου μπορούσε να φτάσει το μικρό δίκτυο διανομής του. Τα φανάρια του λαδιού και του πετρελαίου έδιναν ακόμη τον τόνο στη βραδινή εικόνα της Αθήνας. Γι’ αυτό και το γεμάτο παράπονο ποιηματάκι του ταλαίπωρου Παλιού Αθηναίου:


«Φεγγαράκι μου ωραίο, φέγγε μου να περπατώ
και στο σπήτι να πηγαίνω και να μην παραπατώ.
Φύλαγέ με από κλέφταις, υπονόμους και στενά,
από το Αεριόφως και φανάρια σκοτεινά.
Φύλαγέ με από ξύλο ξαφνικό και μαχαιριαίς,
φύλαγέ με από σκύλους και ηρώων κουμπουριαίς».  



 Η αρχή όμως είχε γίνει. Το 1864 λειτουργούσαν στην πόλη της Αθήνας, εκτός από τα φανάρια λαδιού και πετρελαίου, και 250 φανάρια αερίου, ενώ το 1874 αυτά ήταν συνολικά 600.  Το 1877 αναλαμβάνουν Γάλλοι μηχανικοί την λειτουργία του εργοστασίου και, με τις κατάλληλες επενδύσεις και συμφωνίες με τον Δήμο, κατορθώνουν να επεκτείνουν το δίκτυο διανομής φωταερίου σε όλα τα καταστήματα και τα σπίτια του κέντρου της Αθήνας! Η παραγωγή φωταερίου συνεχίστηκε αδιάλειπτα και με υποδειγματικό τρόπο μέχρι το 1984. Σήμερα ολόκληρο το εργοστασιακό συγκρότημα έχει αναπαλαιωθεί και εξωραϊστεί και αποτελεί πολιτιστικό κέντρο του Δήμου της πόλης (Τεχνόπολη).

Θωμάς Σιταράς (Αθηναιογράφος)

Διαβάστε περισσότερα στο www.paliaathina.com