Πόσο «Αλβανός» ήταν ο Γεώργιος Καστριώτης ή Σκεντέρμπεης, τι κρύβει ο θολωτός τάφος στη Μονή Χιλανδαρίου στο Άγιο Όρος;

Στον Γεώργιο Καστριώτη (ή Σκεντέρμπεη) έχουμε αναφερθεί εκτενώς σε άρθρο μας στις 05/05/2018 το οποίο προκάλεσε έντονες συζητήσεις. Γνωρίζουμε ότι ο Καστριώτης είναι ο εθνικός ήρωας της Αλβανίας. Υπάρχουν ωστόσο κάποια αδιευκρίνιστα στοιχεία για την καταγωγή του. Μια πολύ ενδιαφέρουσα μελέτη του κυρίου Πασχάλη Ανδρούδη, Επίκουρου Καθηγητή Βυζαντινής και Ισλαμικής Αρχαιολογίας και Τέχνης, στο Τμήμα Ιστορίας και Αρχαιολογίας του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης για τον λεγόμενο «Πύργο του Αλβανού» στο Άγιο Όρος και τη σχέση του πατέρα του Γεώργιου, Ιωάννη Καστριώτη και ενός από τα αδέλφια του με τη Χερσόνησο του Άθω μας έκανε να ασχοληθούμε εκ νέου με το θέμα.

Να ευχαριστήσουμε θερμά τον κύριο Ανδρούδη, που μας έδωσε την άδεια να αντλήσουμε στοιχεία από τη μελέτη του και τις πρόσθετες πληροφορίες που μας παρείχε.

Ιωάννης Καστριώτης: ο πατέρας του «Σκεντέρμπεη»

Ο Γεώργιος Καστριώτης (1404 ή 1405-1468) ήταν γιος του Ιωάννη Καστριώτη, τιμαριούχου της σημερινής βόρειας Αλβανίας και της Βοϊσάβα, που καταγόταν από τη σερβική αρχοντική οικογένεια των Μπράνκοβιτς. Ο Σίλβιος Αινείας (φιλολογικό ψευδώνυμο του πάπα Πίου Β’, 1405-1464), σύγχρονος δηλαδή του Καστριώτη, θεωρούσε ότι οι Καστριώτες είναι Μακεδόνες από την Ημαθία (σχετικό δημοσίευμα του αείμνηστου Αχιλλέα Γ. Λαζάρου, με τίτλο «Αλβανία» υπάρχει στη «Νέα Εστία», τα Χριστούγεννα του 1994). Σχεδόν παντού αναφέρεται ότι ο παππούς του Γεώργιου Κωνσταντίνος, που πέθανε το 1390 ήταν ηγεμόνας της Ημαθίας και της Καστοριάς, απ’ όπου προέρχεται το επώνυμό του (Καστριώτης < Καστοριώτης). Ο πατέρας του Ιωάννης ήταν ηγεμόνας της Κρούγιας (ή Κρόιας)

Είναι αναμφισβήτητο ότι οι Καστριώτες ήταν Χριστιανοί στο θρήσκευμα. Ο Ιωάννης Καστριώτης (1380-1437), υποτελής αρχικά των Οθωμανών, στη συνέχεια των Βενετών και αργότερα εκ νέου των Οθωμανών επέκτεινε την κυριαρχία του ως το Αλέσιο, το σημερινό Lezhe και τις εκβολές του ποταμού Μάτι φτάνοντας ως τη θάλασσα. Δωροδοκούμενος από τους Βενετούς προσχώρησε σ’ αυτούς. Όμως, ο σουλτάνος Μουράτ Α’ με νέα εκστρατεία του στα δυτικά Βαλκάνια έκανε εκ νέου τον Καστριότι υποτελή του. Για να αποφύγει νέα παρασπονδία του, τον υποχρέωσε να στείλει τους τέσσερις γιους του Στανίσλαο, Ρεπόζιο, Κωνσταντίνο και Γεώργιο στην Αδριανούπολη, πρωτεύουσα τότε της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, ως ομήρους.

Ο Ιωάννης Καστριώτης με τη Βοϊσάβα απέκτησαν 9 παιδιά (5 κορίτσια τα ονόματα των οποίων δεν γνωρίζουμε εκτός από αυτό μίας, της Μάρας και τα 4 αγόρια που αναφέραμε). Ο Μουράτ εκτιμώντας τη γενναιότητα, την ευστροφία και την ομορφιά του Γεώργιου ασχολήθηκε ειδικά με την ανατροφή του. Ο Καστριώτης εκπαιδεύτηκε μαζί με τον διάδοχο του θρόνου του Μωάμεθ Β’, γνωστό και ως πορθητή. Σε πολύ νεαρή ηλικία, ο Μουράτ τον διόρισε διοικητή σε μια μάχη με τους Σέρβους. Ο Γεώργιος έδειξε μεγάλη γενναιότητα και οδήγησε τον στρατό του σε νίκη. Ο Μουράτ εκδήλωσε τον θαυμασμό του ονομάζοντάς τον Ισκεντέρ μπέη (Σκεντέρμπεη) που σημαίνει «Αλέξανδρος ηγεμών». Να σημειώσουμε, ότι τόσο ο Γεώργιος, όσο και τα αδέλφια του είχαν εξισλαμιστεί. Κάποια συμβάντα όμως άρχισαν να κλονίζουν όμως τον Γεώργιο.

Ο μυστηριώδης θάνατος δύο αδελφών του (ο τρίτος, ο Ρεπόζιο έγινε μοναχός, θα δούμε στη συνέχεια λεπτομέρειες), ο διορισμός ενός αρνησίθρησκου, του Χασάν μπέη Βερσεζεντά, από τον Μουράτ ως φρούραρχου στην Κρόια από τον Μουράτ, που εξόρισε τη μητέρα του, η οποία πέθανε λίγο αργότερα (ο πατέρας του είχε πεθάνει το 1437) και η νοσταλγία για τη γενέτειρά του, οδήγησαν τελικά τον Γεώργιο Καστριώτη να αποχωρήσει από τις τάξεις των Οθωμανών, στη διάρκεια μιας μάχης με τον Ούγγρο ηγεμόνα Ουνυάδη το 1443 και αφού υποχρέωσε τον γραμματέα του σουλτάνου να υπογράψει ένα φιρμάνι για την παράδοση της Κρόιας, με 300 έμπιστους άνδρες κατευθύνθηκε στη γενέτειρά του. Βλέποντας το φιρμάνι, ο φρούραρχος της Κρόια παρέδωσε το φρούριο. Την επόμενη η πόλη γέμισε με λάβαρα με το σήμα του Καστριώτη, τον δικέφαλο αετό. Ο κόσμος ξέσπασε σε ζητωκραυγές. Στις 28 Νοεμβρίου 1443 ο Καστριώτης ξεκίνησε την επανάσταση εναντίον των Οθωμανών. Ο Καστριώτης (δείτε και το άρθρο της 05/05/2018) έγινε εφιάλτης των Οθωμανών.

Έχασε μόνο μία μάχη, από τον Εβρέν μπέη, που είχε ισχυρότατο στρατό από 40.000 άνδρες, στις 26 Ιουλίου 1455. Πήγε στην Ιταλία για να λάβει βοήθεια, δεν πέτυχε όμως κάτι ιδιαίτερο. Παντρεύτηκε τη μικρότερη από τις οκτώ κόρες του Αριανίτη Γεώργιου Κομνηνού, ενός ηγεμόνα που επίσης πολέμησε τους Οθωμανούς. Του προτάθηκε να ηγηθεί σταυροφορίας, καθώς ο ίδιος είχε ξαναβαφτιστεί Χριστιανός, ο ίδιος έδειχνε διατεθειμένος να το κάνει, αλλά αρρώστησε από ελονοσία και πέθανε τον Ιανουάριο του 1467 στο Αλέσιο και τάφηκε στον ναό του Αγίου Νικολάου της πόλης.

Πόσο «Αλβανός» ήταν ο Καστριώτης;

Θα θέσουμε τώρα μερικά ερωτήματα για την καταγωγή του Καστριώτη, ο οποίος έχει ανακηρυχθεί εθνικός ήρωας της Αλβανίας επειδή γεννήθηκε και έδρασε κυρίως σε αλβανικά, σήμερα, εδάφη.

Το επώνυμο Καστριώτης είναι αλβανικό; Και αν ναι, ποια είναι η ετυμολογία του;

Πόσοι γνωρίζουν ότι η δράση του έφτασε μέχρι το σημερινό Πωγώνι; Ερείπια ενός φρουρίου του υπάρχουν ακόμα στο Ωραιόκαστρο. Το φρούριο αυτό καταλήφθηκε από τους Τούρκους μόνο όταν διέκοψαν την ύδρευσή του από τον γειτονικό ποταμό Γορμό (ένα από τα αρχικά ρεύματα του Καλαμά).

Ο δικέφαλος αετός, έμβλημα του Καστριώτη είναι βυζαντινής προέλευσης ή όχι; (Δείτε σχετικό άρθρο μας στις 26/06/2021).

Ποια ήταν η επίσημη γλώσσα στις περιοχές που έλεγχε ο Καστριώτης; Η Μαρία Μιχαήλ – Δέδε, στο έργο της «Οι Έλληνες Αρβανίτες» γράφει: «… Το ίδιο συμβαίνει και με τους Αρβανίτες που κατέβηκαν (ενν. στον ελλαδικό χώρο) μετά την κατάρρευση του Καστριώτη, που είναι γνωστό όχι μόνο πως ήταν Έλληνας, αλλά και την ελληνική είχε σαν επίσημη γλώσσα του κράτους».

Ο Ιωάννης Τουλουμάκος σε ομιλία του, που δημοσιεύεται στα πρακτικά του Β΄ Πανελλήνιου Επιστημονικού Συνεδρίου, με τίτλο: «Οι αρχαίες ελληνικές πόλεις της Β. Ηπείρου» γράφει: «… (ο Καστριώτης) χρησιμοποιούσε το όνομα του Μ. Αλεξάνδρου και συνήθιζε να φέρει το αρχαίο μακεδονικό κράνος με το διπλό κέρας, ενώ συγχρόνως παρουσιαζόταν ως απόγονος των Ηπειρωτών (του Πύρρου συγκεκριμένα)».

Ο υπαρχηγός του Καστριώτη ήταν συγγενής του και ονομαζόταν Βρανάς, επώνυμο ονομαστής βυζαντινής οικογένειας.

Γιατί δεν υπάρχει λαϊκό αλβανικό (δημοτικό) τραγούδι για τον ηρωισμό του Καστριώτη, ενώ υπάρχουν ανάλογα για ήσσονος σημασίας ήρωες;

Υπήρχε αλβανική εθνική συνείδηση στα μέσα του 15ου αιώνα; Οι Αλβανοί τότε ήταν ένα σύνολο αλληλομαχόμενων φυλών, χωρίς εθνική παράδοση, χωρίς εθνική και γλωσσική ενότητα.

Είναι αλήθεια ότι όταν ο Καστριώτης επέστρεψε στην Κρούγια είπε στους Μουσουλμάνους συμπολίτες του να διαλέξουν μεταξύ Χριστιανισμού και θανάτου και καθώς οι περισσότεροι αρνήθηκαν να γίνουν Χριστιανοί, σφαγιάστηκαν; Ο διαβόητος Fan Noli θεωρεί την ενέργεια αυτή του Καστριώτη ως ιερό πόλεμο κατά των Μουσουλμάνων.

Σύμφωνα με τον Γάλλο δημοσιογράφο και συγγραφέα Ρενέ Πιό, στους πολέμους του Καστριώτες συμμετείχαν και Έλληνες. Οι Χιμαριώτες για παράδειγμα, με σημαίες που είχαν κυανόλευκο σταυρό. Στην άμυνα της Κρόιας συμμετείχαν οι φάρες των Ανδρούτσου, Μπότσαρη κ.ά. Όπως γράφει ο Δ.Ν. Μπότσαρης: «… θανόντος του Σκεντέρμπεη οι Μποτσαραίοι μαχόμενοι προς Τούρκους και Τουρκαλβανούς κατήλθον προς τη Δράγανη. Κατά τας αρχάς του 17ου αιώνος ίδρυσαν με άλλους αδούλωτους Έλληνες τη Σουλιώτικη Συμπολιτεία».

Οι υπερασπιστές του Μεσολογγίου (1825) θεωρούσαν τον Καστριώτη πρότυπο ήρωα, γι’ αυτό έδωσαν σε ένα από τα πυροβολεία τους, το τρίτο κατά σειρά μετά από αυτά των Δρακούλη (ηθοποιός και αγωνιστής του 1821 που σκοτώθηκε στο Δραγατσάνι) και Κανάρη, το όνομα «Σκεντέρμπεης». Ήταν κάποιοι από τους Αλβανούς που ελευθέρωσαν την Ελλάδα, θα πουν ορισμένοι…

Απευθυνόμενος προς τον Μωάμεθ Β’, ο Καστριώτης γράφει: «Γεώργιος Καστριώτης ο μετονομασθείς Σκεντέρμπεης, ηγεμών των Ηπειρωτών και Αλβανών, στρατιώτης του Ιησού Χριστού προς Μωάμεθ, τον μονάρχην των Μωαμεθανών, χαίρειν… 30 Μαΐου 1461».

Ο Μουράτ Β’ σε απάντηση του προς τον Καστριώτη, τον αποκαλεί «ηγεμόνα των Αλβανών και Ηπειρωτών». Ο ίδιος, απευθυνόμενος προς τον βασιλιά Αλφόνσο αυτοαποκαλείται «Πρίγκηψ των Ηπειρωτών» ενώ απευθυνόμενος προς τον πρίγκιπα του Τάραντα Ιωάννη Αντώνιο γράφει: «Οι πρόγονοι ημών (οι πρόγονοί μας) ήσαν Ηπειρώται εκ των οποίων ηγέρθη ο Πύρρος εκείνος… Δεν έχεις άνδρας δυνατούς να αντισταθείς εις τους Ηπειρώτας».

Ακόμα και στα αλβανικό γραμματόσημα που εκδόθηκαν το 1968 με αφορμή τα 500 χρόνια από τον θάνατο του Καστριώτη, το όνομα του αναγράφεται ως Gjergi Kastrioti (σε αυτό των 25 quintars), ενώ σε άλλο, υπάρχει το εξώφυλλο της ιστορίας του πρώτου βιογράφου του Barletii με τίτλο: «HISTORIA DE VITA ET GESTIS SCANDERBERGI EPIROTARUM PRINCIPIS» («ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΖΩΗΣ ΚΑΙ ΤΩΝ ΚΑΤΟΡΘΩΜΑΤΩΝ ΤΟΥ SCANDERBERGI ΠΡΙΓΚΙΠΑ ΤΩΝ ΗΠΕΙΡΩΤΩΝ»).

Τέλος, ο μέγας ιστορικός Παύλος Καρολίδης πήγε στην Ιταλία και συνάντησε απογόνους του Καστριώτη. Αυτοαποκαλούνται Γραικοί, είναι φανατικοί Ορθόδοξοι και το κυριότερο κέντρο τους στη Σικελία λέγεται Piana de Greci (Τόπος των Ελλήνων, των Γραικών).

Στη μονή Χιλανδαρίου στο Άγιο Όρος έχουν ταφεί ο πατέρας και ο αδελφός του Καστριώτη! Τι είναι ο «πύργος του Αλβανού»;

Αφορμή για την εκ νέου ενασχόλησή μας με τον Γεώργιο Καστριώτη ήταν ο εντοπισμός στο ίντερνετ ενός άρθρου για τον «Πύργο του Αλβανού» στο Άγιο Όρος. Το άρθρο αυτό στηρίζεται σε εκτενή, εξαιρετική μελέτη του Επίκουρου Καθηγητή του ΑΠΘ κύριου Πασχάλη Ανδρούδη. Επικοινωνήσαμε μαζί του και πρόθυμα μοιράστηκε μαζί μας κάποια στοιχεία.

Στο περιοδικό «Βυζαντιακά» (2002) (σελ. 219-245), υπάρχει εκτενής μελέτη του Π. Ανδρούδη με τίτλο: Ιστορικές και αρχαιολογικές μαρτυρίες για τον «Πύργο του Αλβανού» στο Άγιον Όρος».

Εκεί διαβάζουμε ότι στη σερβική μονή Χιλανδαρίου του Αγίου Όρους έχει ταφεί, ως απλός μοναχός ο Ρεπόζιο ή Ρέπος, «δούκας της Ιλλυρίας» που πέθανε στο Χιλανδάρι, ως απλός μοναχός το 1430. Πρόκειται πιθανότατα για τον αδελφό του Γ. Καστριώτη που ως πρόσφατα υπήρχε η άποψη ότι μόνασε στο Σινά. Ο Ρέπος προφανώς είναι ο αδελφός που γλίτωσε από τους Οθωμανούς.

Όπως γράφει ο Π. Ανδρούδης όμως κι ένας άλλος συγγενής του Ρέπου εκάρη μοναχός και τάφηκε στο Χιλανδάρι. Πιθανότατα αυτός ήταν ο Ιωάννης Καστριώτης, πατέρας του Γεώργιου που τα τελευταία χρόνια της ζωής του έγινε μοναχός στον Άθω!

Πατέρας και γιος είναι θαμμένοι σε αρκοσόλιο, ένα είδος θολωτού τάφου. Με τον Ιωάννη Καστριώτη σχετίζεται και ο «Πύργος του Αλβανού». Πρόκειται για μισογκρεμισμένο πύργο στη δασώδη περιοχή νότια της Ι.Μ. Χιλανδαρίου, πιο πάνω από την εγκαταλελειμμένη σκήτη της Αγίας Τριάδας. Ο πύργος χτίστηκε πιθανότατα των 12ο αιώνα(σύμφωνα με άλλη εκδοχή το 1270 στη θέση παλαιάς μονής του Αγίου Γεωργίου) και αποτελούσε αμυντικό οχυρό κατά των πειρατικών επιδρομών. Έχει αντηρίδες (ποδαρικά) σε κάθε πλευρά, κάτι που προδίδει βυζαντινή τεχνοτροπία. Το σωζόμενο ύψος του σήμερα φτάνει τα 6 μέτρα.

Σύμφωνα με έγγραφο του 1421-1422 ο Ιωάννης Καστριώτης εξαγόρασε από την Ι.Μ. Χιλανδαρίου τον πύργο έναντι 60 βενετικών φλορινιών. Παράλληλα αγόρασε και 4 αδελφάτα, για τον ίδιο και τρεις από τους γιους του. «Αδελφάτον» ήταν το δικαίωμα διαμονής σε μετόχι μοναστηριού του Αγίου Όρους που συνοδευόταν από το δικαίωμα εκμετάλλευσης των γύρω καλλιεργειών. Ο Ρέπος έζησε για μερικά χρόνια στον Πύργο του Αλβανού. Εδώ βέβαια δημιουργείται ένα θέμα με τις ημερομηνίες. Το 1423, ο Ιωάννης Καστριώτης αναγκάστηκε να στείλει τους 4 γιους τους στην Αδριανούπολη. Πότε έζησε ο Ρεπός στον Άθω; Το 1430 πέθανε. Δραπέτευσε άραγε από την τότε οθωμανική πρωτεύουσα και πήγε στο Άγιο Όρος; Το 1468, καθώς δεν υπήρχε κληρονομικό δικαίωμα στον Πύργο όταν πέθαναν όλοι οι δικαιούχοι των Αδελφάτων, ο Πύργος του Αλβανού (arbanaskii pirg) ή Πύργος του Αγίου Γεωργίου, επιστράφηκε στην Ι.Μ. Χιλανδαρίου).

Αργότερα εγκαταστάθηκε εκεί, για αρκετά χρόνια, μια κοινότητα μοναχών που λάμβανε, ως το 1528 τουλάχιστον , γενναίες επιχορηγήσεις από τους ηγεμόνες της Βλαχίας. Σε χαλκογραφία του 1757 απεικονίζεται η μονή Χιλανδαρίου με τον Πύργο του Αλβανού, όπου φαίνεται ότι διαβιούσαν μοναχοί. Είναι άγνωστο πότε εγκαταλείφθηκε ο πύργος. Η σκήτη της Αγίας Τριάδας εγκαταλείφθηκε στις αρχές του 20ου αιώνα. Τότε ή και πολύ νωρίτερα εγκαταλείφθηκε, κατά πάσα πιθανότητα και ο «Πύργος του Αλβανού»… Το όνομα αυτό χρησιμοποιήθηκε για πρώτη φορά το 1512. Ως τότε ονομαζόταν Πύργος του Αγίου Γεωργίου.

Επίλογος

Όπως αναφέραμε, ο Γεώργιος Καστριώτης τάφηκε στον ναό του Αγίου Νικολάου στο Αλέσιο. Το 1474 ο Μωάμεθ Β’ κατέλαβε την πόλη. Διέταξε ν’ ανοιχτεί ο τάφος του Σκεντέρμπεη, αλλά να μην πειραχτεί ή βεβηλωθεί ο σκελετός του. Ωστόσο, οι Τούρκοι αποδίδοντας μαγικές ή θαυματουργές ιδιότητες στα οστά του, τα κομμάτιασαν και τα πήραν, ένα ο καθένας, για φυλαχτό. Σώθηκε πάντως το κράνος του, που φυλάσσεται σε μουσείο της Βιέννης. Αυτό το γεγονός δημιουργεί ένα ερώτημα: μήπως το αρκοσόλιο της Ι.Μ. Χιλανδαρίου κρύβει κάποιο μυστικό, το οποίο και κάποιοι Αλβανοί ιστορικοί, έχουν εντοπίσει;

Πηγές: Σαράντος Ι. Καργάκος, «ΑΛΒΑΝΟΙ – ΑΡΒΑΝΙΤΕΣ – ΕΛΛΗΝΕΣ», ΕΚΤΗ ΕΚΔΟΣΗ, ΕΚΔΟΣΕΙΣ Ι. ΣΙΔΕΡΗΣ, 2008.

ΣΠΥΡΟΥ ΣΤΟΥΠΗ, «ΗΠΕΙΡΩΤΕΣ ΚΑΙ ΑΛΒΑΝΟΙ», ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΙΔΡΥΜΑΤΟΣ ΒΟΡΕΙΟΗΠΕΙΡΩΤΙΚΩΝ ΕΡΕΥΝΩΝ, ΙΩΑΝΝΙΝΑ, 1976

ΤΙΤΟΥ Π. ΓΙΟΧΑΛΑ, «ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΚΑΣΤΡΙΩΤΗΣ- Ο ΣΚΕΝΤΕΡΜΠΕΗΣ», Εκδόσεις «Δωδώνη», 1994.

Και φυσικά οι μελέτες του Επίκουρου Καθηγητή του Α.Π.Θ. κύριου Πασχάλη Ανδρούδη, τον οποίο ευχαριστούμε θερμά για την πολύτιμη βοήθειά του.