Ήταν «αναγκαίο κακό» οι ατομικές βόμβες σε Χιροσίμα και Ναγκασάκι ή οι ΗΠΑ έστειλαν με αυτές μήνυμα στη Μόσχα;

Συμπληρώθηκαν τις προηγούμενες μέρες 80 χρόνια από τη ρίψη των ατομικών βομβών στη Χιροσίμα (6 Αυγούστου 1945) και το Ναγκασάκι (9 Αυγούστου 1945) της Ιαπωνίας, με τις οποίες ουσιαστικά οι Ιάπωνες αναγκάστηκαν να συνθηκολογήσουν. Αυτό τουλάχιστον είναι η γενική άποψη που επικρατεί.

Ήταν όμως έτσι; Μήπως οι Ιάπωνες είχαν ξεκινήσει νωρίτερα συνομιλίες για να παραδοθούν; Και από την άλλη πλευρά, μήπως οι ατομικές βόμβες δεν προκάλεσαν περισσότερες απώλειες στους Ιάπωνες από τους βομβαρδισμούς των Αμερικανών το προηγούμενο χρονικό διάστημα και σκοπός του Τρούμαν ήταν να δώσει ένα σαφές μήνυμα προς τον Στάλιν;

Πώς αντιμετώπισαν οι Αμερικανοί τη ρίψη των ατομικών βομβών;

Όπως είναι γνωστό, ο Πρόεδρος των ΗΠΑ που έδωσε την εντολή για τη ρίψη των ατομικών βομβών ήταν ο Χάρι Τρούμαν που είχε διαδεχθεί τον Ρούσβελτ μετά τον θάνατό του (12/4/1945). Ο Τρούμαν πριν αναλάβει την προεδρία των ΗΠΑ δεν γνώριζε τίποτα για το σχέδιο «Μανχάταν». Η είδηση της ρίψης των δύο βομβών στην Ιαπωνία, με τους χιλιάδες νεκρούς και τραυματίες και τις τεράστιες καταστροφές, προκάλεσε ενθουσιασμό στις ΗΠΑ. Άλλωστε, τότε δεν είχε συνειδητοποιηθεί το μέγεθος των καταστροφών που προκαλεί μια ατομική βόμβα.

Θεωρούνταν ως απλά ισχυρά όπλα που προκαλούσαν περισσότερες καταστροφές από τα συμβατικά. Πάντως, η αμερικανική και βρετανική πολιτική ηγεσία δεν είχαν ηθικούς φραγμούς και δισταγμούς για τις ατομικές βόμβες. Ο Τρούμαν είπε αργότερα για «βασανιστικά διλήμματα». Επρόκειτο για ένα χονδροειδές ψέμα. Όταν έμαθε για την «πετυχημένη» ρίψη της πρώτης ατομικής βόμβας στη Χιροσίμα βρισκόταν στο κατάστρωμα του καταδρομικού «Augusta».

Εν μέσω επευφημιών του πληρώματος είπε: «… Τους ρίξαμε μια βόμβα που ισοδυναμεί με 20 τόνους νιτρογλυκερίνης». Μόνο μερικοί επιστήμονες εξέφρασαν καθαρά την αντίθεσή τους, ενώ ο Αϊζενχάουερ έκανε μια κάπως πιο προσεκτική δήλωση: «Η ρίψη των βομβών δεν ήταν απαραίτητη για τον εξαναγκασμό της Ιαπωνίας σε συνθηκολόγηση».

Οι Βρετανοί γνώριζαν και ενέκριναν τη ρίψη των ατομικών βομβών. Ευμενή στάση τήρησαν οι Γάλλοι, ενώ οι φαινομενικά ουδέτεροι Σοβιετικοί επιθυμούσαν ένα ισχυρό πλήγμα στην Ιαπωνία για να μπορέσουν, με μεγαλύτερη άνεση, να επιτεθούν αργότερα στη «χώρα του ανατέλλοντος ηλίου».

Όλη αυτή η θεωρία όμως άλλαξε άρδην τη δεκαετία του 1960 καθώς η αξιοπιστία της αμερικανικής άποψης για τη χρήση των ατομικών βομβών αμφισβητήθηκε έντονα και έλαβε τη μορφή συγκεκριμένης κριτικής, η οποία βρήκε απήχηση όχι μόνο στην αμερικανική αλλά και την παγκόσμια κοινή γνώμη.

Η… καθυστερημένη κριτική

Η κριτική στον Τρούμαν για τις ατομικές βόμβες στη Χιροσίμα και το Ναγκασάκι στηρίχθηκε σε τρεις διαπιστώσεις. Η πρώτη ήταν, η απελπιστική κατάσταση στην οποία βρισκόταν η Ιαπωνία το 1945, η δεύτερη αφορούσε το γεγονός ότι η ιαπωνική ηγεσία είχε συνειδητοποιήσει αυτή την κατάσταση και από τον Φεβρουάριο του 1945 αναζητούσε τρόπους συνθηκολόγησης και η τρίτη, ότι χάρη στην αποκωδικοποίηση των ιαπωνικών διπλωματικών εγγράφων είχε γίνει γνωστή στους Αμερικανούς η διάθεση των Γιαπωνέζων να συνθηκολογήσουν.

Για ποιο λόγο λοιπόν ρίχτηκαν οι ατομικές βόμβες; Επικρατέστερη είναι η άποψη ότι οι Αμερικανοί ήθελαν να στείλουν ένα μήνυμα στην ΕΣΣΔ που φαινόταν ότι θα ήταν ο πιο σημαντικός μελλοντικός ανταγωνιστής τους. Πάντως και οι δύο απόψεις για τις βόμβες αν εξεταστούν προσεκτικά φαίνεται ότι λειτουργούν συμπληρωματικά η μία προς την άλλη.

Οι υποστηρικτές της «επίσημης» άποψης θεωρούν ότι η ρίψη των βομβών ήταν αναγκαία. Η ισχυρή Αμερική έχοντας μια υπεύθυνη ηγεσία έλαβε μια λυπηρή αλλά αναγκαία απόφαση, εξυπηρετώντας βασικά τα αμερικανικά συμφέροντα, απάλλαξε τον αμερικανικό λαό από τον βαρύ φόρο αίματος που θα πλήρωνε και παράλληλα «ευεργετούσε» τους αντιπάλους αφού τους προκάλεσε το μικρότερο δυνατό κακό.

Βέβαια, τόσο η αμερικανική πολιτική ηγεσία όσο και οι υποστηρικτές αυτής της άποψης δεν κάνουν καμία αναφορά στους βομβαρδισμούς του Αμβούργου και του Τόκιο πριν τη ρίψη των ατομικών βομβών με χιλιάδες θύματα.

Οι υποστηρικτές της δεύτερης άποψης συμφωνούν με τους πρώτους στο μεγαλείο της Αμερικής, αλλά τονίζουν ότι η χώρα τους θα έπρεπε να διαχειρίζεται την ισχύ της με σοφό τρόπο, ασκώντας μόνο την απολύτως απαραίτητη βία και να συμπεριφέρεται ως θεματοφύλακας των οικουμενικών αρχών και αξιών του παγκόσμιου συστήματος.

Μετά το 1995 διέρρευσαν στις ΗΠΑ τα απόρρητα ιαπωνικά αρχαία (χάρη στις υποκλοπές), τη σχεδιαζόμενη συμμαχική απόβαση στην Ιαπωνία, την ύπαρξη και τρίτης ατομικής βόμβας που θα ριχνόταν στο Τόκιο σε περίπτωση μη συνθηκολόγησης των Ιαπώνων και τους όρους με τους οποίους δέχθηκε η Ιαπωνία να τερματίσει τον πόλεμο.

Οι σκέψεις της ιαπωνικής ηγεσίας

Από τα στοιχεία που ήρθαν στο φως μετά τον πόλεμο προκύπτουν, ανάμεσα στα άλλα, και τα εξής: μετά την άνευ όρων συνθηκολόγηση της Γερμανίας, την αμερικανική επίθεση και επερχόμενη κατάληψη της Οκινάουα, οι Ιάπωνες είχαν αποφασίσει να συνθηκολογήσουν. Ήδη από τον Φεβρουάριο του 1945, επιφανείς προσωπικότητες όπως ο πρίγκιπας και πρώην πρωθυπουργός Κονόε Φουμιμάρο ζητούσαν από τον αυτοκράτορα Χιροχίτο να βρεθεί τρόπος συνθηκολόγησης με βασική προϋπόθεση τη διατήρηση του αυτοκρατορικού θεσμού.

Αυτή η άποψη επικράτησε και λίγο πριν την κατάληψη της Οκινάουα. Τελικά αποφασίστηκε να ζητηθεί η μεσολάβηση της ΕΣΣΔ, η οποία δεν βρισκόταν σε εμπόλεμη κατάσταση με την Ιαπωνία, λόγω του Συμφώνου μη επίθεσης που είχαν υπογράψει οι δύο χώρες το 1941. Ωστόσο, η ΕΣΣΔ με την εξέλιξη του Β’ ΠΠ έβλεπε ότι μπορούσε να καταλάβει τις ιαπωνικές κτήσεις στη Μαντζουρία, την Κορέα και τη βόρεια Κίνα. Το διπλωματικό άνοιγμα προς την ΕΣΣΔ έγινε στις 12/7/1945.

Είχαν προηγηθεί ατελέσφορες προσπάθειες των Ιαπώνων σε άλλες ουδέτερες χώρες (Βατικανό, Σουηδία, Ελβετία). Το «άνοιγμα» έγινε με μήνυμα του Ιάπωνα ΥΠΕΞ Τόγκο προς τον πρεσβευτή της χώρας του στη Μόσχα Σάτο Ναοτόκε, ο οποίος είχε σοβαρές αμφιβολίες για το κατά πόσο η ΕΣΣΔ θα δεχόταν να παίξει τον ρόλο του μεσολαβητή. Πραγματικά, οι Σοβιετικοί δεν έδωσαν σαφή απάντηση.

Έχοντας λάβει αρκετά από τις ΗΠΑ και τη Μ. Βρετανία στη Συνδιάσκεψη της Γιάλτας (Κουρίλες, νότια Σαχαλίνη, Πορτ Άρθουρ ως στρατιωτική βάση, το Ντάιρεν ως εμπορικό λιμάνι και συμμετοχή στους σιδηροδρόμους της Μαντζουρίας) υπολόγιζαν να πετύχουν την απόσπαση και άλλων εδαφών από την Ιαπωνία.

Το δίκτυο ULTRA και οι αναφορές MAGIC

Πολύ σημαντική βοήθεια πρόσφερε στους Αμερικανούς η υποκλοπή εκατομμυρίων κρυπτογραφημένων μηνυμάτων των ιαπωνικών στρατιωτικών και διπλωματικών υπηρεσιών. Αυτά, διαβάζονταν από ειδικούς κρυπταναλυτές που είχαν σπάσει τους κώδικες των Γιαπωνέζων. Το δίκτυο των σταθμών υποκλοπής κρυπτογραφημένων μηνυμάτων έγινε γνωστό ως ULTRA από το ομώνυμο βιβλίο του Frederick Winterbotham.

Η έκταση της επιχείρησης ULTRA ήταν τεράστια. Το καλοκαίρι του 1945 οι Αμερικανοί υπέκλεπταν περίπου 1 εκατομμύριο (!) μηνύματα τον μήνα, του Αυτοκρατορικού Στρατού της Ιαπωνίας και πολλές χιλιάδες ακόμα του Ναυτικού και Ιαπώνων διπλωματών! Το δίκτυο αυτό ξεκίνησε στις αρχές του 1942, αλλά τελειοποιήθηκε χάρη στον δικηγόρο Άλφρεντ Μακόρμακ ως τα μέσα του ίδιου έτους.

Είναι χαρακτηριστικό ότι τα αποκρυπτογραφημένα πλέον μηνύματα πήγαιναν σε επιλεγμένα πρόσωπα όπως π.χ. ο Πρόεδρος των ΗΠΑ και ο διευθυντής του Επιτελείου του, επιλεγμένους στρατιωτικούς αξιωματούχους, ακόμα και στη βρετανική στρατιωτική αποστολή, δεν διαβάζονταν όμως από τον Αντιπρόεδρο των ΗΠΑ και όσους συμμετείχαν στο πρόγραμμα «Μανχάταν»!

Οι τρεις ημερήσιες αναφορές είχαν τους τίτλους: «Magic Diplomatic Summary», «Magic Far East Summary» και «European Summary». Ο όρος Magic επινοήθηκε από έναν ανώτερο αξιωματικό των Διαβιβάσεων του Αμερικανικού Στρατού που χαρακτήριζε τους κρυπταναλυτές «μάγους» (magicians) και τα αποτελέσματα της εργασίας τους «μαγικά» (magic). Κανείς δεν επιτρεπόταν να κρατήσει αντίγραφο των αναφορών, να κάνει δημόσια σχόλια γι’ αυτές ούτε να κρατήσει αρχείο για οτιδήποτε είχε διαβάσει σε αυτές.

Το 1978 δημοσιεύτηκαν για πρώτη φορά τα λογοκριμένα αρχεία του «Magic Diplomatic Summary», ενώ το 1995 δημοσιεύθηκαν τα πλήρη αρχεία. Συγκλονιστικότερη αποκάλυψη όλων ήταν ότι οι ΗΠΑ κατά τον Β’ ΠΠ υπέκλεπταν τις επικοινωνίες όχι μόνο των χωρών του Άξονα αλλά και 30 συμμαχικών χωρών, ανάμεσά τους και της Γαλλίας!

Από τις υποκλοπές του ULTRA φαίνεται ότι στη Διάσκεψη του Πότσνταμ στην οποία συμμετείχαν οι Στάλιν, Τρούμαν, Άτλι, αλλά και ο Τσόρτσιλ, αποφασίστηκε να ζητηθεί όχι «άνευ όρων παράδοση της Ιαπωνίας» αλλά «παράδοση των ιαπωνικών στρατιωτικών δυνάμεων». Έτσι, ο αυτοκρατορικός θεσμός, κάτι σχεδόν ιερό για τους Ιάπωνες, θα συνέχιζε να υπάρχει και μετά το τέλος του πολέμου…

Η τρίτη βόμβα που δεν ρίχτηκε ποτέ!

Οι Ιάπωνες, ακόμα και μετά τη βόμβα στο Ναγκασάκι δεν έδειχναν να αποδέχονται τους όρους συνθηκολόγησης των Συμμάχων. Το μεσημέρι της 14/8/1945, ο Τρούμαν ενημέρωνε τους Βρετανούς ότι σχεδίαζε να ρίξουν οι ΗΠΑ και τρίτη ατομική βόμβα, πιθανότατα στο Τόκιο. Όταν όμως στις 16.05 της ίδιας μέρας έμαθε ότι οι Ιάπωνες συνθηκολόγησαν, ανέστειλε τα σχέδιά του.

Είναι άγνωστο αν η βόμβα ήταν έτοιμη στις 14 Αυγούστου ή θα ριχνόταν λίγες μέρες αργότερα. Η ύπαρξη τρίτης βόμβας την οποία θα έριχνε το «Enola Gay» (ή άλλο αεροπλάνο με κυβερνήτη τον Πολ Τίμπετς, κυβερνήτη του «Enola Gay») επιβεβαιώθηκε από τον ίδιο τον Τίμπετς σε συνέντευξή του στον «Guardian» το 2002.

Μάλιστα, όπως είπε, δέχτηκε ένα τηλεφώνημα από τον Στρατηγό Κέρτις Λεμέι που του είπε: «Έχετε άλλο ένα από αυτά τα καταραμένα πράγματα;». «Μάλιστα», απάντησε ο Τίμπετς που δεν χρειάστηκε τελικά να ρίξει και δεύτερη ατομική βόμβα στην Ιαπωνία. Πάντως, σύμφωνα με ειδικούς, η τρίτη ατομική βόμβα δεν μπορούσε να είναι έτοιμη πριν τις 21/8/1945.

Επίλογος

Οι Αμερικανοί βλέποντας ότι μια απόβαση στην Ιαπωνία θα ήταν δαπανηρή και παρακινδυνευμένη, αποφάσισαν να ρίξουν τις δύο ατομικές βόμβες που οδήγησαν στην ταχεία συνθηκολόγηση της Ιαπωνίας. Αυτό περιόρισε την επέκταση της παρουσίας της ΕΣΣΔ στην ανατολική Ασία και προσέδεσε την Ιαπωνία στο αμερικανικό στρατόπεδο. Φαίνεται πάντως ότι τα σχέδια της ρίψης και τρίτης ατομικής βόμβας δεν λάμβαναν καθόλου υπόψη τους αμάχους.

Ο ιαπωνικός λαός ήταν ο στόχος των ατομικών βομβών τελικά. Κλείνοντας το σχετικό άρθρο, ο Ηλίας Παπαθανάσης μνημονεύει τον Θουκυδίδη: «Ο ισχυρός πράττει ό, τι του επιτρέπει η δύναμή του και ο ανίσχυρος ό, τι τον υποχρεώνει η αδυναμία του», τονίζοντας ότι ο μεγάλος αρχαίος ιστορικός και Στρατηγός δεν θα μπορούσε να είναι πιο επίκαιρος…

Πηγή: ΗΛΙΑΣ ΠΑΠΑΘΑΝΑΣΗΣ, «Πόσο απαραίτητη ήταν η ρίψη των ατομικών βομβών;», ΠΕΡΙΟΔΙΚΟ «ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ», ΤΕΥΧΟΣ 120, ΑΥΓΟΥΣΤΟΣ, 2006.