Νίκολας Λεοντίρης: Ο Έλληνας της CIA που κυνήγησε τον Τσε

Την άνοιξη του 1967 ο σταθμός της CIA στη Λα Παζ, πρωτεύουσα της Βολιβίας, ήταν από τους μεγαλύτερους στη Λατινική Αμερική, όπου οι ΗΠΑ έλυναν και έδεναν στα εσωτερικά και εξωτερικά ζητήματα πάρα πολλών χωρών. Ο φόβος της Αμερικής δεν προερχόταν από τα αριστερά κινήματα που έβρισκαν απήχηση στην εργατική τάξη και όχι μόνο, αλλά και από ένα μισητό όνομα, αυτό του Ερνέστο Τσε Γκεβάρα.

Η δράση του στο αντάρτικο είχε φτάσει μέχρι το Κονγκό της Αφρικής και η δημοφιλία του ανησυχούσε πολύ τη CIA, ειδικά από τη στιγμή που στα τέλη του καλοκαιριού εκείνης της χρονιάς άρχισαν να ακούγονται φήμες για πιθανή έλευση του Τσε στη Βολιβία.

Ο Νίκολας Λεοντίρης, επίσημα υπεύθυνος δημόσιας ασφαλείας της Βολιβίας στην αμερικανική πρεσβεία της Λα Παζ και ανεπίσημα το alter ego του Τομ Καραμεσίνη για όλες τις δουλειές, είχε τις κεραίες του ανοιχτές. Να σημειωθεί ότι ο Τομ Καραμεσίνης εκείνη την περίοδο ήταν αναπληρωτής βοηθός διευθυντής Σχεδίων της CIA και μετά το 1967 διετέλεσε διευθυντής, δηλαδή υπεύθυνος για τις μυστικές επιχειρήσεις της CIA σε όλο τον κόσμο.

Τον ήθελαν ζωντανό

Στους μήνες που ακολούθησαν ο Νίκολας Λεοντίρης ήταν αυτός που κυνήγησε τον Τσε Γκεβάρα με μανία θέλοντας να τον συλλάβει, αλλά όχι να τον σκοτώσει, σύμφωνα με όσα αναφέρονται σε δύο βιβλία που περιλαμβάνουν αποσπάσματα για τη δράση του Λεοντίρη στη Βολιβία. Οι ΗΠΑ ήθελαν να αλιεύσουν όσα περισσότερα μπορούσαν από τον Γκεβάρα και σκόπευαν μετά τη σύλληψή του να τον μεταφέρουν αρχικά στον Παναμά και μετά στις ΗΠΑ για να τον ανακρίνουν ποικιλοτρόπως.

Πενήντα οχτώ χρόνια μετά, ο Ελληνοαμερικανός πράκτορας της CIA εξακολουθεί να παραμένει μια σκιά ή ένα φάντασμα κατ’ άλλους, που έδρασε κάτω από απόλυτη μυστικότητα, τέτοια ώστε να μην υπάρχει ούτε μία δημόσια φωτογραφία του. Για βιογραφικό δε, ούτε λόγος να γίνεται, ενώ σχεδόν όλα τα έγγραφα που περιλαμβάνουν το όνομά του είναι ακόμη απόρρητα για ευνόητους λόγους ασφάλειας. Αν δεν υπήρχαν μάλιστα κάποιοι να μιλήσουν γι’ αυτόν, όπως ο πρώην υπουργός Εσωτερικών της Βολιβίας Αντόνιο Αργουέδας Μεντιέτα, η δράση του Ελληνοαμερικανού θα έμενε ένα ακόμη σκοτεινό και θολό κεφάλαιο στον κόσμο των μυστικών υπηρεσιών.

Μυστικοσύμβουλος

Ψάχνοντας και ερευνώντας για τον Λεοντίρη, ελάχιστα είναι αυτά που μπορεί να εντοπίσει κανείς για τον εξ απορρήτων του Τομ Καραμεσίνη, ο οποίος του εμπιστευόταν τις πιο δύσκολες και ενίοτε τις πιο «βρόμικες» αποστολές. Το όνομά του γράφτηκε για πρώτη φορά σε ΜΜΕ στις 19 Αυγούστου του 1968, όταν τον ανέφερε ο πρώην υπουργός Εσωτερικών της Βολιβίας Αντόνιο Αργουέδας Μεντιέτα σε συνέντευξη Τύπου που έδωσε στη Λα Παζ και η οποία μεταδόθηκε απευθείας από όλους τους ραδιοφωνικούς σταθμούς της χώρας.

Ηταν μια εκρηκτική ομιλία, αφού ο Μεντιέτα αποκάλυψε ότι κατά τη διάρκεια της θητείας του ήταν πράκτορας της CIA, η οποία τον παρακολουθούσε συνεχώς, ακόμη και όταν έπαψε να είναι υπουργός. Οπως ανέφερε, από τις 18 Ιουλίου εκείνου του έτους, όταν έφυγε από τη Χιλή, έζησε ένα δράμα, αρχικά στην Αμερική, κατόπιν στη Χιλή, αργότερα στη Βρετανία και ξανά στην Αμερική.

Ο Νίκολας Λεοντίρης άκουγε στον σταθμό της υπηρεσίας στη Λα Παζ τα όσα έλεγε ο άνθρωπος τον οποίο είχε στρατολογήσει ο ίδιος, χρησιμοποιώντας τη γνωστή τακτική του μαστίγιου και του καρότου. Ο πρώην υπουργός, όπως αποκαλύπτεται στο βιβλίο των Κονσταντίν Ταράσοφ - Βασίλη Ζουμπένκοφ «Η CIA στη Λατινική Αμερική», στρατολογήθηκε από τον σταθμάρχη της υπηρεσίας στη Βολιβία Λάρι Στέρνφιλντ, τον Ελληνοαμερικανό πράκτορα και τον συνάδελφό του Εντουαρντ Φοξ μετά από ένα ταξίδι στη Λίμα του Περού.

Οι Αμερικανοί, σύμφωνα με το βιβλίο, υποψιάζονταν τον Μεντιέτα ως κομμουνιστή (ως φοιτητής ήταν μαρξιστής) και γι’ αυτό τον υπέβαλαν σε εξαντλητική ανακριτική διαδικασία που κράτησε 20 ημέρες χρησιμοποιώντας διάφορες τεχνικές. Του χορήγησαν LSD και άλλες ναρκωτικές ουσίες και βεβαιώθηκαν ότι ο Βολιβιανός πολιτικός δεν ήταν ένας σκληρός αριστερός ή, ακόμη χειρότερα, πράκτορας της KGB.

Οταν η ανάκριση τελείωσε, ζήτησαν συγγνώμη για την ταλαιπωρία, του έδωσαν 6.500 δολάρια και του πρότειναν να συνεργαστεί με τη CIA για το κοινό καλό των χωρών τους και ο Βολιβιανός πολιτικός δέχτηκε. Μόλις ο Μεντιέτα επέστρεψε στη Λα Παζ, οι Αμερικανοί φρόντισαν ο νέος τους πράκτορας να διοριστεί γρήγορα υπουργός Εσωτερικών της Βολιβίας. Τότε δεν φαντάζονταν ότι θα ερχόταν η μέρα που ο πρώην συνεργάτης τους θα έδινε τις διευθύνσεις και τα ονόματά τους σε μια συνέντευξη Τύπου, η οποία έμεινε αξέχαστη, όπως και τα όσα την ακολούθησαν λίγους μήνες μετά.

Στα βουνά της Βολιβίας

Μέχρι να γίνουν όμως αυτά, ο Λεοντίρης προετοίμαζε τη μεγάλη αποστολή στον σταθμό της CIA στην πρωτεύουσα της Βολιβίας, έχοντας στήσει ένα δίκτυο πληροφοριοδοτών που έφτανε μέχρι τα χωριά των Ανδεων. Εξυπνος, αμείλικτος και φοβερά μεθοδικός, ήταν από τους πρώτους που έμαθαν την άφιξη του Τσε Γκεβάρα στη Βολιβία στις αρχές Νοεμβρίου του 1966, έστω και με αρκετούς μήνες καθυστέρηση.

Μιλούσε καθημερινά με τον μέντορά του Τομ Καραμεσίνη, ο οποίος ήταν υπεύθυνος για όλες τις επιχειρήσεις της CIA στη Λατινική Αμερική, ενώ στρατολόγησε στο κυνήγι του Τσε τον Φέλιξ Ροντρίγκεζ, έναν Κουβανό που είχε λάβει μέρος στην αποτυχημένη εισβολή του Κόλπου των Χοίρων και ήξερε καλά τις τεχνικές του ανταρτοπόλεμου.

Ο Ροντρίγκεζ και μια ομάδα μισθοφόρων της CIA άρχισαν να ψάχνουν τον Κομαντάντε έχοντας πληροφορίες για πιθανές κινήσεις του από το δίκτυο του Λεοντίρη, που περιελάμβανε από αγρότες και υπαλλήλους μέχρι πλούσιους γαιοκτήμονες. Στο βιβλίο «H CIA και η λατρεία των μυστικών υπηρεσιών» οι συγγραφείς Βίκτορ Μαρκέτι και Τζον Μαρκς αποκαλύπτουν πολλές λεπτομέρειες για το κυνηγητό του Τσε Γκεβάρα στη Βολιβία.

Τον Απρίλιο του 1967 μια μονάδα του Στρατού της χώρας εντοπίζει ένα στρατόπεδο των ανταρτών και συλλέγει έγγραφα, ημερολόγια και φωτογραφίες τα οποία είχαν αφήσει πίσω τους όταν έφυγαν βιαστικά αφού αντιλήφθηκαν στρατιωτική παρουσία κοντά τους. Ο Λεοντίρης βλέπει τις φωτογραφίες ενός φαλακρού άντρα με γκρίζα μαλλιά και γυαλιά, αναγνωρίζει αμέσως τον Κομαντάντε και ενημερώνει τον Τομ Καραμεσίνη.

Το δύσκολο όμως για τον μέντορά του είναι να πείσει τον διευθυντή της CIA Ρίτσαρντ Χελμς που θεωρεί τον Τσε νεκρό ότι είναι ζωντανός στα βουνά της Βολιβίας μαζί με μια χούφτα αντάρτες. Τελικά ο Χελμς πείθεται και ο Λεοντίρης επιστρατεύει μια μονάδα ανδρών της υπηρεσίας που είχαν υπηρετήσει στις Ειδικές Δυνάμεις, οι οποίοι αναλαμβάνουν να βοηθήσουν τον Στρατό της Βολιβίας που αναζητάει τον Γκεβάρα.

Τους αναλαμβάνει ο Ροντρίγκεζ και το κυνήγι ξεκινάει στην ενδοχώρα όπου ο Κομαντάντε και οι άνδρες του μετακινούνται συνεχώς, αφού ο Στρατός είναι στο κατόπι τους. Χάνουν τη μία μάχη μετά την άλλη κατά τη διάρκεια του καλοκαιριού, ενώ στα τέλη Αυγούστου σε μια συμπλοκή σκοτώνεται η μοναδική γυναίκα των ανταρτών, η περίφημη Τάνια. Ο Λεοντίρης, παρόλο που γνώριζε ότι η νεκρή ήταν πράκτορας της Κουβανικής Υπηρεσίας Πληροφοριών, πίστευε ότι η «σκιά του Τσε», όπως την έλεγαν, ήταν διπλή πράκτορας στρατολογημένη από την KGB.

Η εκτέλεση του Τσε

Σύμφωνα με το βιβλίο, οι Αμερικανοί ήθελαν να πιαστεί ζωντανός ο Κομαντάντε ώστε να τον μεταφέρουν εκτός Βολιβίας και να τον ανακρίνουν μέχρι να μάθουν όσα ήξερε. Ο Καραμεσίνης φέρεται να είχε δώσει σαφείς εντολές να διασφαλιστεί η ακεραιότητα του Γκεβάρα, όμως ο πρόεδρος της Βολιβίας και εκλεκτός των Αμερικανών Ρενέ Μπαριέντος είχε εντελώς αντίθετη άποψη. Ηθελε να ξεμπερδεύει με τον επαναστάτη που ξεσήκωνε τους εργάτες και τους αγρότες της χώρας και, το κυριότερο, να μην ηρωοποιηθεί αυτός ο πεισματάρης γιατρός από την Αργεντινή που είχε ήδη γίνει σύμβολο.

Στις αρχές Οκτωβρίου ο κλοιός γύρω από τον Ερνέστο Τσε Γκεβάρα και τους 17 άνδρες που του είχαν απομείνει σφίγγει πολύ και οι Αμερικανοί με τους Βολιβιανούς είναι πια σε απόσταση αναπνοής. Το πρωί της 8ης Οκτωβρίου ένας αγρότης από το χωριό Λα Χιγκέρα τους εντοπίζει καθώς περπατάνε και τους καρφώνει στον τοπικό στρατιωτικό διοικητή.

Λίγες ώρες μετά ο Λεοντίρης ενημερώνεται ότι ο Γκεβάρα συνελήφθη και κρατείται ζωντανός, μιλάει με τον Καραμεσίνη που είχε ως συνήθως το γενικό πρόσταγμα και αναμένει τις εξελίξεις.

Την επομένη ο Φέλιξ Ροντρίγκεζ, που είχε ηχογραφήσει τις δύο συνομιλίες που είχε με τον Κομαντάντε, ενημερώνει τον Λεοντίρη ότι ο Τσε εκτελέστηκε με εντολή του προέδρου της Βολιβίας. Ο Ελληνοαμερικανός πράκτορας ενημερώνει και τον Καραμεσίνη.

Αντίποινα...

Εναν χρόνο μετά οι αποκαλύψεις του Μεντιέτα ότι ο Λεοντίρης ήταν συνέχεια μαζί του σε ταξίδια που έκανε όπως αυτό στο Λονδίνο και η δημοσιοποίηση του ονόματός του μαζί με αυτά του σταθμάρχη της CIA στη Λα Παζ και ενός στρατιωτικού ακολούθου της πρεσβείας προκαλούν αναστάτωση στους Αμερικανούς.

Η κατάσταση χειροτερεύει όταν γίνεται γνωστό ότι ο υπουργός έστειλε κρυφά το ημερολόγιο του Τσε στην Κούβα μαζί με τα δύο κομμένα χέρια του, όμως ούτε αυτός ήξερε τη μυστική τοποθεσία όπου έθαψαν τον Κομαντάντε. Τα αντίποινα σε τέτοιες περιπτώσεις θεωρούνται δεδομένα και έναν χρόνο μετά ο Αντόνιο Αργουέδας Μεντιέτα βρίσκεται στο στόχαστρο επίδοξων δολοφόνων που τοποθετούν βόμβα στο σπίτι του.

Θα γλιτώσει, όπως θα γλιτώσει και από άλλη δολοφονική απόπειρα εναντίον του στην οποία τραυματίζεται βαρύτατα, οπότε και αποφασίζει να εγκαταλείψει τη χώρα του καταφεύγοντας στην Κούβα. Ο πρόεδρος Ρενέ Μπαριέντος, που δεν συμμορφώθηκε με τις υποδείξεις των ΗΠΑ, σκοτώθηκε την ίδια χρονιά σε... ένα περίεργο αεροπορικό δυστύχημα με στρατιωτικό ελικόπτερο, το οποίο τον μετέφερε στη Λα Παζ. Οσο για τον Νίκολας Λεοντίρη, μετά το πέρας της αποστολής του φέρεται να μετατέθηκε από τη Βολιβία στη Λίμα του Περού και έκτοτε τα ίχνη του χάθηκαν για πάντα, σε έναν κόσμο όπου η πλειονότητα των πρωταγωνιστών παίρνει όλα τα ένοχα μυστικά μαζί της.

Οι τελευταίες ώρες του Κομαντάντε

Στις 9 Οκτωβρίου του 1967 ο άνθρωπος που ταυτίστηκε όσο κανείς άλλος με την έννοια «επανάσταση» εκτελέστηκε ξαπλωμένος στην αίθουσα ενός δημοτικού σχολείου στο χωριό Λα Χιγκέρα της Βολιβίας. Ηταν δύσκολη η κατάβαση στη χαράδρα Γιούρο εκείνο το βράδυ του Οκτώβρη, αλλά αυτό ήταν το τελευταίο πράγμα που ένοιαζε τον Τσε Γκεβάρα.

Ηταν μαθημένος στις δυσκολίες, είχε περάσει ατέλειωτες νύχτες σε ζούγκλες και βουνά, αλλά στη Βολιβία το αντάρτικο που είχε στήσει δεν εξελισσόταν με τίποτα όπως θα ήθελε. Η CIA, με τον Ελληνοαμερικανό πράκτορα Νίκολας Λεοντίρη να κινεί τα νήματα, και οι κυβερνητικές δυνάμεις της χώρας ήταν στο κατόπι του από το καλοκαίρι, ο κλοιός στένευε και μαζί με μια ομάδα από άνδρες ο Τσε εξακολουθούσε να μάχεται και να διαφεύγει.

Ούτε αυτός, ούτε κανένας από τους 17 αντάρτες που ήταν μαζί του αντιλήφθηκαν τα μάτια ενός αγρότη από το χωριό Λα Χιγκέρα, ο οποίος τους είδε να περπατάνε. Ηταν αυτός που έτρεξε να ειδοποιήσει τον τοπικό στρατιωτικό διοικητή της περιοχής Γκάρι Πράδο Σαλμόν για τους αντάρτες και ο τελευταίος δεν έχασε καιρό.

Αχνοχάραζε 8 του μήνα όταν ο Κομαντάντε και οι άντρες του βρέθηκαν περικυκλωμένοι από ισχυρές κυβερνητικές δυνάμεις και παρόλο που τους είχε χωρίσει σε μικρές ομάδες των τεσσάρων ατόμων ώστε να υπάρχει αλληλοκάλυψη, η μάχη ήταν άνιση.

Ακόμη κι έτσι, συνέβησαν δύο πράγματα που οδήγησαν στη σύλληψη του ονειροπόλου γιατρού από την Αργεντινή, που τα άφησε όλα για να ξεσηκώσει τους φτωχούς και τους αδύναμους σε διάφορες γωνιές της Γης.

Το ένα ήταν ότι οι αντάρτες, όσο καλή διαχείριση κι αν έκαναν, ξέμειναν από πυρομαχικά. Και το δεύτερο -πολύ σημαντικό- ότι ο Τσε δέχτηκε μια ριπή στο πόδι που τον δυσκόλευε πολύ στο περπάτημα. Το όπλο του είχε καταστραφεί και όταν είδε τους στρατιώτες σε απόσταση αναπνοής ήξερε ότι όλα είχαν τελειώσει, γι’ αυτό και φώναξε δυνατά: «Μην πυροβολείτε. Είμαι ο Τσε Γκεβάρα και αξίζω πιο πολύ για σας ζωντανός». Ηταν απόγευμα της 8ης Οκτωβρίου του 1967 όταν ο Κομαντάντε Τσε μεταφέρθηκε στο δημοτικό σχολείο του Λα Χιγκέρα τραυματισμένος αλλά ζωντανός. Η αντίστροφη μέτρηση είχε αρχίσει...

Δεν μίλησε μέχρι το τέλος

Οι στρατιώτες, των οποίων τη ζωή είχε κάνει δύσκολη, του έσκισαν τα ρούχα θέλοντας να αφαιρέσουν από τον Τσε αυτό το μοναδικό βλέμμα που είχε όταν κοίταζε κάποιον.

Στην ανάκριση δεν είπε τίποτε. Τα χέρια και τα πόδια του ήταν δεμένα και τα μαλλιά του βρόμικα όταν μπήκε στην αίθουσα όπου τον κρατούσαν ο άνθρωπος του Νίκολας Λεοντίρη και πράκτορας της CIA Φέλιξ Ροντρίγκεζ.

Φορώντας στολή των Ενόπλων Δυνάμεων της Βολιβίας, ο ίδιος είχε παίξει σημαντικό ρόλο στην επιχείρηση για τη σύλληψη του ανθρώπου που παράτησε τον υπουργικό θώκο στην Κούβα για να πολεμήσει στα βουνά της Αφρικής και των Ανδεων.

Ηταν αυτός που, όπως είπε χρόνια μετά, ήθελε να μείνει ζωντανός ο Κομαντάντε ώστε να μεταφερθεί στις ΗΠΑ και να ανακριθεί, αφού έτσι ήθελε η CIA, αλλά ο πρόεδρος της Βολιβίας αποφάσισε να τον εκτελέσει. Οταν το έμαθε, μπήκε στην αίθουσα, κοίταξε τον Τσε στα μάτια και του είπε τρεις λέξεις: «Θα σε εκτελέσουν...».

Ο Γκεβάρα ανταπόδωσε το βλέμμα, σύμφωνα με τα όσα είπε χρόνια μετά ο Ροντρίγκεζ στην εκπομπή «60 minutes», και του απάντησε:

«Καλύτερα έτσι. Δεν έπρεπε να με είχαν πιάσει ποτέ ζωντανό». Μετά από μια χειραψία, ο πράκτορας της CIA βγήκε έξω και ο Χάιμε Τεράν, ένας στρατιώτης, ανέλαβε να εκτελέσει τον άνθρωπο που κατέλαβε τη Σάντα Κλάρα στην Κούβα ανοίγοντας στον Φιντέλ Κάστρο τον δρόμο για την Αβάνα.

Οι εντολές που είχε ήταν να πυροβολήσει τον Τσε από τον λαιμό και κάτω ώστε να γίνει πιστευτή η ιστορία της κυβέρνησης ότι σκοτώθηκε στη μάχη.

Οι τελευταίες λέξεις του Κομαντάντε προς τον Τεράν ήταν: «Ξέρω ότι ήρθες να με σκοτώσεις. Πυροβόλησε, έναν άνθρωπο θα σκοτώσεις...».

Οι ριπές ακούστηκαν σε απόσταση εκατό μέτρων. Το κορμί του είχε πληγές στον θώρακα, στα χέρια και τα πόδια, ήταν πρωί, το ημερολόγιο έδειχνε Δευτέρα 9 Οκτωβρίου και ο Τσε Γκεβάρα ήταν νεκρός.

Φωτογραφίες: Getty Images / Ideal Image