Οθωμανοί βάνδαλοι και Ευρωπαίοι αρχαιοκάπηλοι στην τουρκοκρατούμενη Ελλάδα

Στις 12 / 1 / 2020 είχαμε γράψει ένα από τα πλέον πολύκροτα άρθρα μας με τίτλο: «Οι καταστροφές των αρχαίων ελληνικών μνημείων από τους Χριστιανούς». Το άρθρο είχε τεράστια απήχηση και περισσότερα από 220 σχόλια. Τα πιο πολλά από αυτά στρέφονταν εναντίον μας με χαρακτηρισμούς όπως αντίχριστος, κατσαπλιάς κλπ. Υπήρχαν βέβαια και κάποιοι αναγνώστες που αντιμετώπισαν με διαφορετικό τρόπο όσα γράψαμε τότε.

Όσα έγιναν από τους Χριστιανούς στα αρχαία ελληνικά μνημεία όμως, ωχριούν μπροστά στις καταστροφές και τις αρπαγές των αριστουργημάτων από «πολιτισμένους» Ευρωπαίους και Οθωμανούς στα χρόνια της τουρκοκρατίας. Οι πρόγονοι αυτών που τα τελευταία χρόνια κατηγορούν με το παραμικρό τη χώρα μας, έχουν διαπράξει τεράστια εγκλήματα σε βάρος της. Ευρωπαϊκά μουσεία, δημόσια κτίρια, αλλά και σπίτια ευγενών και μεγιστάνων είναι γεμάτα από ανεκτίμητης αξίας και απαράμιλλης τέχνης αρχαία ελληνικά αριστουργήματα.

Τα οποία φυσικά μετέφεραν στις χώρες τους κάποιοι, χωρίς να ζητήσουν την άδεια κανενός, κυρίως στα χρόνια της τουρκοκρατίας. Οι Τούρκοι άλλωστε δεν έτρεφαν καμία ιδιαίτερη εκτίμηση για τους αρχαίους ελληνικούς θησαυρούς και πολλούς από αυτούς τους κατέστρεφαν και οι ίδιοι για να χτίσουν τζαμιά ή σπίτια. Ήταν πολύ εύκολο για έναν Ευρωπαίο περιηγητή να λάβει μια έγγραφη άδεια από κάποιον τοπικό Οθωμανό αξιωματούχο για να μεταφέρει στη χώρα του π.χ. ένα άγαλμα. Κάποιες φορές μάλιστα οι Οθωμανοί δεν εμπλέκονταν καθόλου και οι Ευρωπαίοι φιλονικούσαν μεταξύ τους για το ποιος θα αρπάξει ένα πολύτιμο αρχαίο εύρημα!

Η αναβίωση των Γραμμάτων κατά την Αναγέννηση
Ύστερα από τον πνευματικό λήθαργο του Μεσαίωνα παρατηρήθηκε στην Ευρώπη μια αναβίωση των Γραμμάτων με σημείο αναφοράς την αρχαιογνωσία και τον κλασικό πολιτισμό. Έτσι ξεκίνησε η Αναγέννηση με την καλλιέργεια των ανθρωπιστικών σπουδών, τον λεγόμενο ουμανισμό.
Όμως οι ουμανιστικές σπουδές απαιτούσαν γνωριμία με τις χώρες όπου άνθισε ο αρχαίος πολιτισμός. Πρώτος σταθμός των Ευρωπαίων μελετητών ήταν η Ιταλία. Μελέτησαν, αποτύπωσαν τα αρχαία ευρήματα και προχώρησαν σε ανασκαφές. Όμως οι ανασκαφές οδήγησαν σε συλλεκτική μανία των αρχαιολατρών και στην αρχαιοκαπηλία. Ως τις αρχές του 16ου αιώνα όμως, οι αρχαιολογικοί θησαυροί της Ιταλίας τελείωσαν. Δεν ήταν δύσκολο να βρεθεί ο επόμενος στόχος των αρχαιοθήρων, που δεν ήταν άλλος από την τουρκοκρατούμενη Ελλάδα.

Η στροφή προς τον αρχαίο ελληνικό κόσμο, όπως γράφει ο Κυριάκος Σιμόπουλος, «είχε πολλαπλά κίνητρα κυρίως πολιτικά». Ο πρώτος διανοητής των νεότερων χρόνων που είδε τις πολιτικές προεκτάσεις, την έκφραση της δημοκρατίας και τα ανθρωπιστικά ιδεώδη στην ελληνική τέχνη της κλασικής εποχής, ταυτίζοντάς τη με τους αγώνες των λαών κατά του δεσποτισμού, ήταν ο Γερμανός Winkelmann, που θεωρούσε ότι η αρχαία ελληνική τέχνη είναι ανεπανάληπτη, τα έργα της κλασικής εποχής αποτελούν μια ζωντανή παρουσία καθώς ενσαρκώνουν το ελληνικό πνεύμα. Στις αρχές του 18ου αιώνα η πρωσική απολυταρχία υιοθέτησε το σχέδιο του αριστοκράτη Wilhelm von Humbold για την καθιέρωση της μελέτης και της διδασκαλίας της αρχαιότητας στην εκπαίδευση, ενώ το ίδιο έγινε και στην Αγγλία.

Πρώιμοι περιηγητές, «αρχαιολάτρες» και αρχαιοκάπηλοι στην Ελλάδα
Οι λεηλασίες των ελληνικών αρχαιοτήτων δεν άρχισαν όμως από τον 16ο ή τον 17ο αιώνα. Ήδη από τις αρχές του 13ου αιώνα, μετά την άλωση της Κωνσταντινούπολης από τους Σταυροφόρους, ξεκίνησαν σύμφωνα με τον Γερμανό ιστορικό Gregorovius οι αρπαγές από την Αθήνα. Ο επίσης Γερμανός προσκυνητής των Αγίων Τόπων L. Von Suchenπου πέρασε από την Αθήνα τον 14ο αιώνα γράφει ότι στα κτίρια της Γένοβας κυριαρχούν τα μάρμαρα που έχουν μεταφερθεί από την Αθήνα. Και ο σπουδαίος ιστορικός Hertzberg, γνωστός μας και από την ιστορία της Επανάστασης του 1821, τον επιβεβαιώνει: «Οι Ιταλοί και κυρίως οι Γενοβέζοι κουβάλησαν μεγάλον όγκο οικοδομικού υλικού από τα ανεξάντλητα αρχαιολογικά λείψανα της Αθήνας κυρίως κίονες».
Ο Φλωρεντινός λόγιος Gian Francesco Poggio Branciotini(1380 – 1454), μαθητής του Χρυσολωρά, διακόσμησε την έπαυλή του με γλυπτά από τα αιγαιοπελαγίτικα νησιά που του χάρισαν φίλοι του!

Οθωμανοί ολετήρες στον ελλαδικό χώρο
Όταν οι Οθωμανοί κατέλαβαν την Ελλάδα, συνέχισαν τη δράση των Φράγκων. Τα μαρμάρινα αγάλματα ρίχτηκαν στα ασβεστοκάμινα, τα χάλκινα στα χυτήρια, οι κίονες των ναών τεμαχίζονταν και χρησιμοποιούνταν ως οικοδομικό υλικό για τα μουσουλμανικά τεμένη και λουτρά. Μερικά απ’ τα απομεινάρια του Ηραίου της Σάμου χρησιμοποιήθηκαν ως οικοδομικό υλικό για το τέμενος Σουλμανιέ της Κωνσταντινούπολης, ενώ άλλα για την ανέγερση δημοσίων κτιρίων ή ανακτόρων μεγιστάνων στη Βενετία και τη Γένοβα. Τη χαριστική βολή στο Ηραίο έδωσαν Τούρκοι ναύτες στις αρχές του 17ου αιώνα. Γράφει χαρακτηριστικά ο Γάλλος καθηγητής της ιατρικής και ακαδημαϊκός Pitton deTournefort, που περιηγήθηκε την Ελλάδα στις αρχές του 17ου αιώνα: «Ναύτες τουρκικών πλοίων που προσορμίσθηκαν σε γειτονικό όρμο, ακολουθώντας την παράδοση ότι στα μάρμαρα των λαών – κυρίως τα κιονόκρανα – και τα αγάλματα κρύβονται θησαυροί, έστρεψαν τα κανόνια εναντίον των λειψάνων του ναού και γκρέμισαν ό,τι είχε απομείνει» (Relation d’ un voyage du Levant, Paris 1717, τ. Α’ σ. 421).

Οι Οθωμανοί στην Αθήνα σύμφωνα με τον Gregorovius μετέτρεψαν τον Παρθενώνα σε τζαμί, έχτισαν προμαχώνες στην Ακρόπολη, θυσιάζοντας τον ναό της Νίκης (1687), ενώ το 1778 ο βοεβόδας Χασεκή(ς) περιτείχισε την πόλη, με αποτέλεσμα να κατεδαφιστούν μερικά αρχαία μνημεία, όπως ο πυλώνας του υδραγωγείου του Αδριανού και η γέφυρα του Ιλισού.

Δεν ήταν απλά το μένος των Τούρκων εναντίον των Ελλήνων που τους έκανε να καταστρέφουν αρχαία μνημεία. Οι μουσουλμάνοι πιστεύουν ότι τα ανθρωπόμορφα γλυπτά είναι καταφύγια κακοποιών δαιμόνων. Με τη συντριβή ή τον ακρωτηριασμό του μαρμάρου τα στοιχειά εγκαταλείπουν την κρύπτη τους. Σχετικές οι αναφορές του Γάλλου πρεσβευτή (1670 – 1680) στην Κωνσταντινούπολη Nointel και του Άγγλου πρεσβευτή (αρχές 17ου αιώνα) στην Πόλη και διαβόητου αρχαιοκάπηλουThomas Roe.
Η ισλαμική απαγόρευση του ανθρωπομορφισμού έκανε κάθε αναπαράσταση, πλαστική ή ζωγραφική, επίφοβη, εχθρική και επικίνδυνη. Έτσι οι Τούρκοι προέβαιναν σε απίστευτες ακρότητες. Ο Γάλλος ιησουίτης Babin επισκέφθηκε τον Παρθενώνα που είχε διαμορφωθεί σε τζαμί και είδε το πρόσωπο της Παναγίας στον τρούλο μισοκατεστραμμένο από τον πυροβολισμό κάποιο Τούρκου. Ο Ιταλός Cornelio Magni, που περιηγήθηκε στην Ελλάδα το 1674, γράφει ότι οι Τούρκοι παρακολουθούσαν τους αρχαιοθήρες που έκαναν ανασκαφές νομίζοντας ότι αυτοί ψάχνουν για θησαυρούς και ερευνούσαν προσεκτικά κάθε λάκκο. Και όταν έβρισκαν ένα άγαλμα, το θρυμμάτιζαν για να εξαλείψουν τα κατάλοιπα της ειδωλολατρίας.

Ο σπουδαίος Hertzbergγράφει ότι οι Τούρκοι βλέποντας τις ζημιές που προκαλούσαν οι Ευρωπαίοι στις ελληνικές αρχαιότητες έσπευδαν να τους μιμηθούν: «Άλλοι για ψυχαγωγία και άλλοι για πρακτική αξιοποίηση των μαρμάρων. Συγκλονιστικά είναι όσα γράφει ο Γάλλος ζωγράφος, αρχιτέκτονας και ακαδημαϊκός Antoine-Laurent Castellan(1772 – 1838), ο οποίος στο χρονικό του γράφει για τους τουρκικούς βανδαλισμούς: « Γκρεμίζουν τα περίλαμπρα αρχαία μνημεία και χρησιμοποιούν τα μάρμαρα ως οικοδομικό υλικό.

Είδα τα ερείπια ενός ναού εξαίσιας αρχιτεκτονικής να χρησιμοποιούνται ως φράγμα για την παροχέτευση νερών προς το αυλάκι που κινούσε έναν άθλιο νερόμυλο». Επίσης ο Castellan αναφέρεται σε ένα ογκώδες άγαλμα παραμορφωμένο από τα χτυπήματα που δεχόταν από τα χαντζάρια φανατικών Τούρκων. Το άγαλμα αυτό το βρήκε αργότερα στο εργαστήριο ενός Οθωμανού που πελεκούσε ταφόπλακες(!) μαζί με άλλες αρχαιότητες: Προσπαθούσε να σβήσει από τα μάρμαρα τις πολύτιμες επιγραφές και να τις αντικαταστήσει με το όνομα κάποιου θλιβερού απόγονου του Μωάμεθ. « Σε κάθε βήμα σου αναστενάζεις αντικρίζοντας την καταστροφή αυτών των ιερών λειψάνων και την εξαφάνιση των μαρτυρίων τόσων αιώνων δόξας», έγραφε χαρακτηριστικά.

Τα τζαμιά της Τριπολιτσάς χτίστηκαν από τα πέτρινα χαλάσματα του ναού της Αθηνάς Αλέας στην Τεγέα, ενώ οι πύργοι του Λάλα της Ηλείας από μάρμαρα της Ολυμπίας. Στην Αθήνα οι Τούρκοι διακοσμούσαν τις κρήνες τους με μάρμαρα από αρχαιολογικούς χώρους.
Ο Ιρλανδός (και όχι Άγγλος όπως γράφει ο Κυριάκος Σιμόπουλος), περιηγητής και ζωγράφος Edward Dodwell(1767 – 1832), που έμεινε στη χώρα μας από το 1801 ως το 1806, κατέγραψε μερικά από τα μνημεία που κατέστρεψαν οι Τούρκοι σε διάφορους αρχαιολογικούς χώρους: τον ναό της Απτέρου Νίκης στην Ακρόπολη, τον ναό, πιθανότατα της Δήμητρας ,στον Ιλισό. Γκρέμισαν κίονες των Προπυλαίων και του ναού του Ολυμπίου Διός και επιστύλια από τη δυτική πρόσοψη του Ερεχθείου. Στην Κόρινθο γκρέμισαν τους κίονες ενός δωρικού ναού και στην Ολυμπία ξεθεμελίωσαν τα λείψανα του ναού του Δία. Οι κίονες που είχαν διασωθεί στην Απολλωνία της Ηπείρου χρησιμοποιήθηκαν ως υλικό για το παλάτι του Αλή πασά στο Βεράτι.

Ανάλογα γεγονότα με αυτά που περιγράψαμε είδαμε τα τελευταία χρόνια και από τους Ταλιμπάν στο Αφγανιστάν, τους τρομοκράτες του ISIS και άλλους φανατικούς μωαμεθανούς. Ο Ταγίπ Ερντογάν και άλλοι Τούρκοι επίσημοι κατηγορούν συχνά πυκνά την Ελλάδα για μη προστασία μουσουλμανικών μνημείων που βρίσκονται στη χώρα μας.
Έχει υπόψη του όλα αυτά που αναφέραμε; Μάλλον όχι. Πολύ φοβόμαστε ότι ούτε και οι Έλληνες αρμόδιοι τα γνωρίζουν. Και φυσικά στα εδάφη που παρέμειναν στην οθωμανική αυτοκρατορία μετά την απελευθέρωση της χώρας μας οι Τούρκοι συνέχισαν τις ίδιες πρακτικές. Έτσι, κατά τη δεκαετία του 1880 παραχωρήθηκε σε έναν βιομήχανο η εκμετάλλευση των μαρμάρων του ναού του θεού Διόνυσου στην αρχαία Τέω της Λυδίας (Μ. Ασία).

Ευρωπαίοι αρχαιοθήρες και αρχαιοκάπηλοι (ΙΣΤ’ – ΙΘ’ αι.)
Δυστυχώς δεν ήταν μόνο οι Οθωμανοί που κατέστρεψαν πολλά αρχαία ελληνικά μνημεία. Τα ίδια και χειρότερα έκαναν και οι ,υποτίθεται ,πολιτισμένοι Ευρωπαίοι. Αναφερθήκαμε στην αρχή του άρθρου σε κάποιους πρώιμους αρχαιοκάπηλους. Ωστόσο, οι κλοπές και οι μεγάλες καταστροφές των ελληνικών αρχαιοτήτων ξεκίνησαν από τον 16ο αιώνα και σταμάτησαν μόνο όταν η Ελλάδα απέκτησε την ανεξαρτησία της. Ο Dodwell αναφέρεται στην αχαλίνωτη αρπακτικότητα και την ηλίθια βαρβαρότητα των Δυτικών αρχαιοθήρων. Ο πρόξενος της Αγγλίας στο Χαλέπι (της σημερινής Συρίας) πέρασε το 1749 από τη Δήλο και αντίκρισε εικόνες ανείπωτης καταστροφής. Όλα τα απομεινάρια των αρχαίων μνημείων φορτώθηκαν σε καράβια από Βενετούς, Γενοβέζους και Πιζάνους(κατοίκους της Πίζας) και μεταφέρθηκαν στις πόλεις τους για να διακοσμήσουν τα γοτθικά σπίτια τους. Εγκλήματα διέπραξαν οι μεγιστάνες της Φλωρεντίας Μπαρμπερίνι (16ος – 17ος αι.).

Ένας ακόμη αδίστακτος αρχαιοκάπηλος ήταν ο Άγγλος συλλέκτης Thomas Howard, κόμης του Arundel, ο οποίος μέσω του πρεσβευτή στην Κωνσταντινούπολη Thomas Roeκατάφερε να αγοράσει στη Σμύρνη δύο κομμάτια από το περίφημο «Πάριον Χρονικόν», που εξιστορεί γεγονότα και ιστορίες του ελλαδικού χώρου από το 1581 π. Χ. ως το 26 π. Χ. Τμήμα του «Πάριου Χρονικού» εντοιχίστηκε από τον Howard σ’ ένα τζάκι του αρχοντικού του. Αγάλματα και άλλα αρχαιολογικά ευρήματα εξαφανίστηκαν και βρέθηκαν ύστερα από ανασκαφές σε μπάζα οικοδομών. Το τρίτο κομμάτι του Πάριου Χρονικού βρέθηκε στην Πάρο το 1897 και βρίσκεται σήμερα στο μουσείο του νησιού. Τα άλλα δύο κομμάτια κοσμούν βρετανικά μουσεία. Οι επιγραφές του χρονικού αποκρυπτογραφήθηκαν από τον John Selden. Ένας σπόνδυλος από κίονα αρχαϊκού ναού χρησιμοποιήθηκε ως οδοστρωτήρας στο Berkshire. Γράφει χαρακτηριστικά ο Adolf Michaelis στο έργο του«Ancient Marbls in Great Britain» London 1882 σελ. 38: «came to be used as a roller».

Μια άλλη αποτρόπαια πράξη βανδαλισμού ήταν η διάλυση του κολοσσιαίου αγάλματος του Απόλλωνα στη Δήλο. Το είδε το 1639 ο Γάλλος πρεσβευτής στην Κωνσταντινούπολη de la Hayeκατά την επίσκεψή του στο νησί. Μπροστά του μια συμμορία Άγγλων το διαμέλιζαν με σιδεροπρίονο από πάνω ως κάτω για ν’ αρπάξουν ένα κομμάτι. Λίγα χρόνια αργότερα ο Γάλλος διανοούμενος F. De Galaup Chasteuil είδε το άγαλμα ακρωτηριασμένο χωρίς χέρια και πόδια και χωρισμένο στα δύο. Η κεφαλή είχε πριονισθεί από το μέτωπο ως το πηγούνι. Έτσι, το 1676 ο Γάλλος γιατρός Jacob Spon γράφει ότι είχε απομείνει ένας άμορφος μαρμάρινος κορμός.

Ο Γάλλος περιηγητής Corneille Le Brun βρέθηκε στη Δήλο το 1687.«Όσοι πέρασαν από εδώ έκοβαν και ένα κομμάτι. Έκοψα λοιπόν κι εγώ ένα και το πήρα για ενθύμιο». Ο Le Brun γνώρισε δύο ιερείς που είχαν θάψει στην Δήλο ένα γυναικείο άγαλμα και αναζητούσαν αγοραστή. Το αγόρασε ο Le Brun για λογαριασμό ενός Ολλανδού πλοιάρχου, το άγαλμα βγήκε στην επιφάνεια και άρχισαν οι προετοιμασίες για τη μεταφορά του στην παραλία. Όταν όμως ο Le Brunαπουσίαζε για λίγο, βρήκε την ευκαιρία το πλήρωμα ενός άλλου καραβιού να δέσει με σχοινιά το άγαλμα, να το σύρει στην ακτή, προξενώντας τεράστιες φθορές και να το καταχωνιάσει στο αμπάρι του πλοίου! Όταν το αντιλήφθηκε ο Le Brun, απειλήθηκε συμπλοκή. Ενημέρωσε τον Ολλανδό πλοίαρχο, ο οποίος με την απειλή κανονιοβολισμού πήρε το τραυματισμένο άγαλμα.

Ευρωπαίοι έμποροι, διπλωμάτες, περιηγητές, ναυτικοί ή και τυχοδιώκτες που έρχονταν στην Ελλάδα πάντα έφευγαν με κάποια ενθύμια από τη χώρα μας, συνήθως βανδαλίζοντας τα αρχαία ευρήματα. Καθώς η μεταφορά ολόκληρων αγαλμάτων ήταν πολύ δύσκολη, τα ακρωτηρίαζαν, τα διαμέλιζαν ή τα αποκεφάλιζαν. Συνηθέστερο λάφυρο ήταν το κεφάλι ενός γλυπτού. Έτσι εξηγείται γράφει ο Ιταλός Cornelio Magni, που ταξίδεψε στην Ελλάδα το 1674, γιατί όλα τα αγάλματα είναι ακέφαλα. Τα ακρωτηριασμένα μέλη προορίζονταν για τη διακόσμηση αρχοντικών σε ολόκληρη την Ευρώπη. Kαι έτσι λύνεται και η απορία πολλών αναγνωστών στο άρθρο για τους Χριστιανούς, για τα αρχαία αγάλματα.

Αυτός ήταν ο λόγος που τα περισσότερα αγάλματα είναι ακέφαλα…Οι άρπαγες έργων τέχνης όμως δεν αρκούνταν στα αρχαία. Από πολύ νωρίς είχαν δείξει ενδιαφέρον και για τα βυζαντινά. Το 1586, ομάδα Άγγλων που βρισκόταν στη Ζάκυνθο, διέρρηξε και λεηλάτησε μία απόμερη εκκλησία. Διαφώνησαν όμως μεταξύ τους, φιλονίκησαν για τη λεία και ακολούθησε συμπλοκή στη διάρκεια της οποίας καταστράφηκε μια παλιά εικόνα. Οι Ζακυνθινοί αντιλήφθηκαν τους ιερόσυλους, τους συνέλαβαν και τους ξυλοφόρτωσαν άγρια. Μάλιστα, όπως γράφει ο Ιταλός περιηγητής Giovani Zuallardo στο έργο του «Il devotissimo viaggio de Gerusalemme» (Ρώμη 1588) λίγο έλειψε να τους σκοτώσουν.

Michel Fourmont: ο σύγχρονος Αλάριχος που κατέστρεψε την αρχαία Σπάρτη και άλλες πελοποννησιακές πόλεις!
Ο μεγαλύτερος καταστροφέας των ελληνικών αρχαιοτήτων ήταν όμως ο Γάλλος αβάς, βασιλικός βιβλιοθηκάριος και ακαδημαϊκός Michel Fourmont (1690-1746). Πρόκειται για τον άνθρωπο που για, αδιευκρίνιστους μέχρι σήμερα λόγους, κατέστρεψε την αρχαία Σπάρτη και άλλες πελοποννησιακές πόλεις. Ο Κυριάκος Σιμόπουλος μιλά για «πρωτοφανή περίπτωση προμελετημένης καταστροφής αρχαιοτήτων». Άλλοι όμως, έχουν διαφορετικές απόψεις τις οποίες θα δούμε στη συνέχεια του άρθρου.
Ο Fourmont ανέλαβε το 1728 επίσημη αποστολή από τον Λουδοβίκο ΙΕ’ στην Κωνσταντινούπολη και την Ελλάδα. Το 1729 ήρθε στη χώρα μας και πήγε πρώτα στην Αθήνα, αναζητώντας και αυτό είναι το παράξενο, μαρμάρινες πλάκες με επιγραφές. Σε αναφορά του, γράφει: «Επί έξι εβδομάδες οργώνω την Αθήνα. Ψάχνω σε σπίτια, στάβλους, μαγαζιά ακόμα και στους απόπατους. Κατεβαίνω σε πηγάδια για ν’ ανακαλύψω ενεπίγραφα μάρμαρα… Βαδίζουμε στους δρόμους με μια παράξενη κουστωδία. Μπροστά ο δραγουμάνος (διερμηνέας) για να δείχνει τη συνοικία, τον δρόμο και το σπίτι που θα ερευνήσουμε. Τον ακολουθούμε με κασμάδες, λοστούς και φτυάρια για να ξεθάψουμε τα μάρμαρα. Άλλοι κουβαλούν σκάλες και σκοινιά για να σκαρφαλώσουμε στα τείχη, να κατεβούμε σε υπόγεια, να αναρριχηθούμε στις στέγες ναών και καμπαναριών. Ο Fourmont και αυτό είναι το παράδοξο, μετά την απόσπαση του μαρμάρου αντέγραφε την επιγραφή και κατέστρεφε τα γράμματα που υπήρχαν στην πλάκα!

Στη συνέχεια, εγκατέλειπε την πλάκα για να καταλήξει σε τουρκική ασβεστοκάμινο ή σε κάποια οικοδομή.
Εκεί όμως που ο Fourmont (Μισέλ Φουρμόν) προκάλεσε απίστευτες καταστροφές, ήταν η Πελοπόννησος.Από την εποχή του Αλάριχου και των Βησιγότθων (τέλη 4ου αιώνα) δεν είχαν γίνει τέτοιες βαρβαρότητες. Για τα εγκλήματά του, γράφει ο Fourmont στον Λουδοβίκο ΙΕ’ από τη Σπάρτη:
«Τα ισοπέδωσα, τα ξεθεμελίωσα όλα. Από τη μεγάλη αυτή πολιτεία δεν απέμεινε λίθος επί λίθου. Εδώ και ένα μήνα συνεργεία από 30,40 και 60 εργάτες γκρεμίζουν, καταστρέφουν, εξολοθρεύουν την αρχαία Σπάρτη. Ο βρόντος από την κατεδάφιση των τειχών, από το κατρακύλισμα τους ως τις όχθες του Ευρώτα, ακούγεται όχι μόνο στη Λακωνία αλλά και σ’ ολόκληρο τον Μοριά. Έψαξα να ανακαλύψω τις αρχαίες πόλεις αυτής της χώρας και κατέστρεψα μερικές. Την Ερμιόνη, την Τίρυνθα, την Τροιζηνία, τη μισή Ακρόπολη του Άργους, τη Φλιούντα, τη Φενεό… εδώ και έξι εβδομάδες είμαι απασχολημένος με τον ολοκληρωτικό όλεθρο της Σπάρτης…».

Οι Σπαρτιάτες αρχικά χάρηκαν γιατί νόμιζαν ότι ο Fourmont θα έφερνε στην επιφάνεια αρχαία μνημεία. Όταν διαπίστωσαν ότι μόλις αντέγραφε τις επιγραφές έδινε εντολή να παραχώσουν στο έδαφος τα μάρμαρα, εξαγριώθηκαν. Ο Fourmont όμως δεν φοβόταν γιατί όπως έγραφε, είχε τους γνωστούς φιλότεχνους (ειρωνικά το γράφουμε) Τούρκους με το μέρος του. Μάλιστα λυπήθηκε που δεν πρόλαβε να ξεθεμελιώσει τη Στύμφαλο, το Παλλάδιον, τη Νεμέα, την Τεγέα και κυρίως την αρχαία Ολυμπία. Μάλιστα ένιωθε αγαλλίαση για όσα έκανε. Γράφει στον ιταλό μισιονάριο (ιεραπόστολο) Delarocca που υπηρετούσε στη γαλλική πρεσβεία της Κων/πολης:
«Δεν άφησα λίθον επί λίθου. Πρέπει να σας εξομολογηθώ ότι ζω σε παραλήρημα χαράς γιατί κατόρθωσα να εξολοθρεύσω αυτές τις ξακουστές πόλεις ακριβώς όπως γίνεται στον πόλεμο. Το έκαμα για τη Γαλλία, για την Αυτού Εξοχότητα. Αυτό αποτελεί για μένα νέα δόξα». Και σε άλλη επιστολή του στον καρδινάλιο Fleury:
«Το βλέμμα μου έπεσε πάνω στα αρχαία κτίσματα της Σπάρτης που κατά τη γνώμη μου έκρυβαν μόνο θησαυρούς για τα Γράμματα και τις Τέχνες. Κίονες, ανάβαθρα, μετόπες, ενεπίγραφες στήλες. Ν’ αφήσω όλα αυτά σε άλλους-γιατί δεν είμαι εδώ ο μόνος ερευνητής- θα ήταν έλλειψη καλού γούστου, θα ήταν αδιαφορία για την τιμή του έθνους μου».

Ο Κ. Σιμόπολους γράφει ότι ο Fourmont εκτελούσε εντολές της γαλλικής Αυλής. Στις αναφορές του ο Γάλλος μιλά για βασιλική διαταγή, για την τιμή της Γαλλίας, για άλλους αρχαιολόγους που καραδοκούν. Σε μία επιστολή προς τον κόμη Maurepas, καυχιέται ότι κατέστρεψε επιγραφές για να μην τις αντιγράψει κάποιος μελλοντικός περιηγητής! Ηρόστρατο τον χαρακτηρίζει ο Κ. Σιμόπουλος που εντάσσει τις ενέργειές του στο πλαίσιο του ανταγωνισμού Γαλλίας-Αγγλίας.

Όμως ο Ιρλανδός Dodwell που επισκέφθηκε τη Λακωνία 70 χρόνια αργότερα, έμαθε ότι ο Fourmont αφού «ξεσήκωνε» τις επιγραφές, εξαφάνιζε τα γράμματα. Συνολικά ο Γάλλος αντέγραψε 1.500 αρχαίες επιγραφές (τις 300 από αυτές στη Σπάρτη). Η συλλογή του Fourmont μεταγράφηκε το 1815. Ο August Boch ανακάλυψε ότι η συλλογή του Γάλλου με 26 κείμενα από τις Αμύκλες ήταν πλαστή. Όπου ήταν εφικτό να γίνει σύγκριση των αρχαίων επιγραφών, με όσα έγραφε ο Fourmont, διαπιστώθηκε ότι ο Γάλλος ήταν πλαστογράφος.

Ποια είναι λοιπόν πιθανότερη εκδοχή για τα εγκλήματα του Fourmont; Ο, μάλλον άδολος αρχαιολάτρης Dodwell που συγκρίνει τον Γάλλο αβά με τον Αλάριχο, φαίνεται ότι έχει δίκιο: «Η μεγάλη φιλοδοξία και η λίγη γνώση (μάθηση) με ψυχρή αδιαφορία για τα μνημεία της αρχαιότητας, τον ώθησαν να καταστρέψει μερικά από τα πιο αξιοσέβαστα και ενδιαφέροντα αρχεία της αρχαίας ιστορίας». (Edward Dodwell, “A Classical and Topographical Tour Through Greece”, 1819)
Οι τελευταίοι αρχαιοκάπηλοι…

Το 1803 και το 1812, είχαμε τους βανδαλισμούς του Έλγιν στην Ακρόπολη στους οποίους έχουμε αναφερθεί και σε ξεχωριστό άρθρο. Τα αρχαία αθηναϊκά μνημεία, δεινοπάθησαν στις αρχές του 19ου αιώνα από τα πληρώματα των αγγλικών και γαλλικών πολεμικών πλοίων που κατέπλεαν στον Πειραιά. Ο Άγγλος κλασικός φιλόλογος Hughes που βρισκόταν στην Ελλάδα το 1812-1813, γράφει ότι ένας νεαρός Γάλλος ναύτης έκοψε το πόδι του αγάλματος του Φιλοπάππου, ενώ τα πληρώματα δύο φρεγατών, μιας αγγλικής και μίας γαλλικής που άραξαν στο Σούνιο το 1813 έβγαλαν στην ακτή ένα βαρέλι γεμάτο πίσσα και λέρωσαν τις άσπρες και λαμπερές κολόνες του ναού του Ποσειδώνα (“the white and brilliant columns») με τα ονόματα όλων των αξιωματικών και ναυτών! Το 1817 στην Ακρόπολη ναυτικοί πελεκούσαν και κατέστρεφαν τον χιτώνα μιας Καρυάτιδας (πηγή: H.W. Williams), ενώ το 1818, Άγγλος αξιωματικός του Ναυτικού τσάκιζε με μια πέτρα τη μύτη μιας Καρυάτιδας (Peter Edmund Laurent).

Το 1831 Άγγλος αξιωματικός έγραψε στα μάρμαρα του Παρθενώνα τα ονόματα όλων των κοριτσιών με τα οποία είχε σχετιστεί και μάλιστα με αφιέρωση: “To all the beautiful girls” (W. Terner). Η Ακρόπολη έμεινε στα χέρια των Τούρκων ως το 1833. Έτσι το 1831, όπως γράφει ο Γερμανός F. Thierch που επισκέφθηκε τον Ιερό Βράχο μαζί με τρεις αρχιτέκτονες, οι ναύτες των ξένων στόλων με σφυριά και καλέμια ανέβαιναν στην Ακρόπολη και φόρτωναν τα καράβια με ακρωτηριασμένες αρχαιότητες.
Καλό είναι όλα αυτά και πολλά ακόμα , να γραφτούν σε βιβλία σε διάφορες γλώσσες και να δίνονται στους ξένους επίσημους που επισκέπτονται τη χώρα μας, και μέσω των πρεσβειών μας, στο εξωτερικό. Η Ελλάδα έχει υποφέρει τα πάνδεινα από τους ξένους αλλά η φοβική και υποχωρητική πολιτική συχνά λόγω άγνοιας, την φέρνει διαρκώς στο καναβάτσο…

Βασική πηγή μας για το άρθρο ήταν το βιβλίο του Κυριάκου Σιμόπουλου: «Η ΛΕΗΛΑΣΙΑ ΚΑΙ ΚΑΤΑΣΤΡΟΦΗ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΙΚΩΝ ΑΡΧΑΙΟΤΗΤΩΝ»
Ο Κ. Σιμόπουλος χρησιμοποιεί ως πηγές, βιβλία, άρθρα κλπ. που καλύπτουν 20 σελίδες (519-539) του βιβλίου του. Ορισμένες από τις πηγές του, αναφέραμε κι εμείς στο άρθρο μας.