Χρήστος Χωμενίδης: Στα «χρόνια της αστακομακαρονάδας» έγιναν και πολλά καλά - Η Ελλάδα χρειάζεται μπόλιασμα με άλλες εθνότητες
Με αφορμή τα 20 χρόνια Πρώτο ΘΕΜΑ, ο γνωστός συγγραφέας μιλάει για την «Πανδώρα», το τελευταίο του βιβλίο, τα χρόνια του lifestyle, την απόφασή του να μείνει μακριά από την ενεργό πολιτική σκηνή και τη λύση για την υπογεννητικότητα στη χώρα
Ο Χρήστος Χωμενίδης μοιράζεται τις σκέψεις του για τη σύγχρονη ελληνική πραγματικότητα, μιλά για τις πηγές έμπνευσής του και εξηγεί γιατί ο 21ος αιώνας θα είναι πιο ενδιαφέρων από τον 20ό. Τι εννοεί όταν δηλώνει ότι η ελληνική κοινωνία χρειάζεται «μπόλιασμα» για να αντιμετωπίσει την υπογεννητικότητα. Χαρακτηρίζει την εποχή του lifestyle ως την πιο ανέμελη της ζωής του και αποκαλύπτει τι ήταν αυτό που τον απώθησε τελικά από την ενεργό πολιτική. Βασίλης Τσακίρογλου: Στο τελευταίο βιβλίο σας, την «Πανδώρα», γράφετε ότι νιώσατε την έντονη επιθυμία να πλάσετε μια ηρωίδα συνομήλικη με τον 21ο αιώνα. Και, πιο συγκεκριμένα, «ένα κορίτσι τόσο αλλιώτικο και τόσο ίδιο στον πυρήνα του με τη “Μαρία Νεφέλη” του Οδυσσέα Ελύτη, αλλά και την “Παράξενη κοπέλα” του Μανώλη Χιώτη». Πώς προέκυψε αυτή η επιλογή της κεντρικής ηρωίδας σας;
Χρήστος Χωμενίδης: Ετυχε να συναναστραφώ μια παρέα φοιτητών. Νέα παιδιά που ζουν στο σήμερα, αλλά που δεν αναμασούν μόνο τη φρασεολογία του συρμού και της ηλικίας τους, τύπου «bro», «ρε φίλε» κ.λπ. Δηλαδή θα πουν, π.χ., «τελείως σλατίνα η τάδε» (σ.σ.: σλατίνα στην τρέχουσα αργκό της τραπ υποκουλτούρας είναι περίπου η λολίτα, μια νεαρή κοπέλα που ντύνεται και φέρεται προκλητικά), αλλά το κάνουν τρολάροντας τον εαυτό τους. Μιλώντας με αυτά τα παιδιά, λοιπόν, συνειδητοποίησα κάτι που με εξέπληξε: ότι ανάμεσα σε εμένα που είμαι 58 και σε αυτούς που είναι στα 22-23 τους, το υποτιθέμενο «χάσμα γενεών» στην πράξη είναι πολύ μικρότερο απ’ ό,τι θα υπέθετε κανείς. Συνειδητοποίησα ότι η πινακοθήκη των χαρακτήρων σε αυτή την παρέα, κατ’ ουσίαν θα μπορούσε να έχει πλαστεί από τη φαντασία του Γιώργου Θεοτοκά στην «Αργώ». Ενα μυθιστόρημα που κυκλοφόρησε το 1933.
Β.ΤΣ.: Δηλαδή η «Πανδώρα» είναι πιο ώριμη από την ηλικία της ή εσείς δεν σκέφτεστε ως άνθρωπος 58 ετών;
ΧΡ.Χ: Δεν ξέρω, ίσως το κρίσιμο στοιχείο είναι ότι τα νεαρά άτομα που γνώρισα και τα οποία με ενέπνευσαν για την «Πανδώρα» σπουδάζουν στη Νομική, όπως κι εγώ παλαιότερα. Και η Νομική είναι μια σχολή με απαιτήσεις και προοπτικές, οπότε αυτά τα παιδιά δεν είναι φοιτητές μόνο για το θεαθήναι, προσχηματικά. Πάντως, αυτό που με εντυπωσίασε είναι ότι οι ρόλοι δεν αλλάζουν, είτε στο σήμερα είτε στην εποχή του Θεοτοκά: υπάρχει η ωραία της παρέας, η ψαγμένη, ο συνεσταλμένος, ο τυπάκος που θέλει να γίνει πρωθυπουργός, ο φευγάτος καλλιτέχνης, ο νάρκισσος κ.ο.κ. Σήμερα μπορεί να ντύνονται διαφορετικά απ’ ό,τι πριν από έναν αιώνα, αλλά αυτό έχει ελάχιστη σημασία.
Β.ΤΣ.: Το συμπέρασμα είναι, λοιπόν, ότι οι αλλαγές στη ζωή μας είναι μόνο επιφανειακές, ενώ κατά βάθος τίποτα δεν διαφοροποιείται ουσιαστικά;
ΧΡ.Χ: Οχι βέβαια, κάθε άλλο. Εννοείται ότι αλλάζουμε, μεγαλώνουμε, με ό,τι αυτό συνεπάγεται. Για παράδειγμα, τις προάλλες συνέλαβα τον εαυτό μου να πανηγυρίζει επειδή μια κολονοσκόπηση έδειξε ότι χαίρω άκρας εντερικής υγείας. Από την άλλη, υπάρχει ένας σοβαρός κίνδυνος αυτογελοιοποίησης, μια μεγάλη και διπλή παγίδα: να αποκοπείς τελείως από τη σημερινή πραγματικότητα και να γίνεις ένας αμετανόητος νοσταλγός του παρελθόντος -ή, εναλλακτικά, να είσαι ο μπάρμπας που παριστάνει τον νεολαίο, κάτι εντελώς θλιβερό. Τι πρέπει να κάνεις όσο μεγαλώνεις; Να προσπαθείς να μη χάσεις την επαφή με οτιδήποτε καινούριο, αλλά διατηρώντας τη θέση σου ως γηραιότερος. Πρέπει πάντα να σέβεσαι την ηλικία σου και τον εαυτό σου.
Β.ΤΣ.: Εχετε κι εσείς την αίσθηση ότι επί του παρόντος βρισκόμαστε σε ένα χρονικό μεταίχμιο, σε ένα μεταβατικό στάδιο, όπου αυτά που έρχονται θα αλλάξουν εντελώς την Ελλάδα και τον κόσμο;
ΧΡ.Χ: Εχω την ακράδαντη πεποίθηση ότι ο 21ος αιώνας θα αποδειχθεί πιο ενδιαφέρων ακόμη και από τον 20ό - αν και με διαφορετικό τρόπο. Διότι πιθανότατα ο άνθρωπος θα βρεθεί να συγκατοικεί σε αυτό τον πλανήτη με μια άλλη μορφή - «ύπαρξης» να το πω; Μήπως «ζωής» ή «διανοίας»; Εννοώ την Τεχνητή Νοημοσύνη. Αρα, αυτό που πρόκειται να συμβεί με την ΤΝ θα είναι κοσμοϊστορικό, όντως μια τεράστια αλλαγή. Βεβαίως, πολλές φορές η ίδια αυτή εκτίμηση ακούγεται γραφική διότι κάθε γενιά υποκύπτει στον πειρασμό να πιστέψει ότι τα δικά της χρόνια είναι οριακά, ότι θα συμβεί κάποιου είδους συντέλεια του κόσμου κ.λπ. Και, φυσικά, όλοι έχουν διαψευστεί μέχρι στιγμής. Αυτό ακριβώς είχε συμβεί στο γύρισμα της χιλιετίας. Θυμάμαι τον περιβόητο «ιό του Millennium» και όλον εκείνο τον τρομερό εφιάλτη, το χάος που υποτίθεται πως θα επέφερε κ.λπ. Κάποιοι έλεγαν τότε ότι θα σταματούσαν οι υπολογιστές, θα καταστρέφονταν τα τραπεζικά συστήματα και πραγματικά γνωρίζω ανθρώπους που είχαν αποσύρει τις καταθέσεις τους για να τις σώσουν. Εν τέλει, το πρώτο καμπανάκι που χτύπησε για τη δυτική κοινωνία ήταν η 11η Σεπτεμβρίου 2001, με τις επιθέσεις στους Δίδυμους Πύργους, στη Νέα Υόρκη.
Β.ΤΣ.:Θεωρείτε πως με το 9/11 τελείωσε οριστικά η «εποχή της αθωότητας» -στη σύγχρονη εκδοχή της τουλάχιστον;
ΧΡ.Χ: Ισως, αλλά στην Ελλάδα ειδικά υπήρξαν κι άλλα γεγονότα, ενδεχομένως εξίσου σημαντικά με το 9/11. Το 2002, φερ’ ειπείν, είχαμε την είσοδο της χώρας μας στην Ευρωζώνη. Οπου συνέβη κάποιο «κόλπο» διότι από τη μία μέρα στην άλλη, χωρίς να το καταλάβουμε, είχαμε μια τρομακτική εκτίναξη του πληθωρισμού. Τα πάντα ακρίβυναν και οι τιμές στρογγυλοποιήθηκαν προς τα πάνω. Και μετά από αυτό ήρθαν τα αξέχαστα «χρόνια της αστακομακαρονάδας». Μια εποχή που έχει κατασυκοφαντηθεί εκ των υστέρων αγρίως, ενώ τότε συνέβησαν κάποια πολύ καλά πράγματα στην ελληνική κοινωνία. Στην κρίση τούς ρίξαμε το ανάθεμα, τα θάψαμε σε τρομακτική λάσπη. Κι όμως, τότε, χάριν του λεγόμενου lifestyle και των περιοδικών που το εξέφραζαν, π.χ., βρήκαν φωνή άνθρωποι που έως τότε ήταν μονίμως στο περιθώριο, καταπιεσμένοι όπως η κοινότητα ΛΟΑΤΚΙ, όπως θα λέγαμε σήμερα. Και όχι μόνο: απενοχοποιήθηκαν η φιλαρέσκεια και ο ερωτισμός, τα κορίτσια δεν χρειαζόταν πια να κρύβονται, αλλά να απολαμβάνουν τον ερωτισμό τους κ.ο.κ. Οπότε, η εποχή του lifestyle είχε πολλά καλά που δεν πρέπει να τα ξεχνάμε. Και για εμένα ειδικά αυτή ήταν η πιο ανέμελη περίοδος της ζωής μου.
Β.ΤΣ.:Δηλαδή;
ΧΡ.Χ:Το 2003 είχα ήδη εκδώσει τρία βιβλία, τα οποία είχαν πάει πολύ καλά. Ημουν ήδη 10 χρόνια συγγραφέας, συνεργαζόμουν με διάφορα έντυπα, περιοδικά εκείνη την εποχή ακόμη, και η αμοιβή μου ήταν πολύ ικανοποιητική, ενώ έκανα και ραδιόφωνο με καθημερινή εκπομπή. Το πρώτο μυθιστόρημά μου, το «Σοφό παιδί», σημείωσε πολύ μεγάλη επιτυχία -παρόλο που για κάποιους, παλαιότερους συναδέλφους ήμουν κάτι σαν ένα «κωλόπαιδο», ένας παρείσακτος στον κύκλο των συγγραφέων κ.λπ. Ισως γιατί δεν ενέκριναν τον τρόπο ζωής μου, το ότι έμενα στην Κυψέλη κ.λπ. Ζούσα σε ένα μικρό δυάρι, πίσω από την πλατεία Κολιάτσου. Από τον φωταγωγό άκουγα τις φωνές από ένα σχολείο που υπήρχε εκεί για παιδιά με ειδικές ανάγκες. Στους κάτω ορόφους έμεναν μετανάστες και από πάνω μου κάποιοι εντελώς διαφορετικοί τύποι, σαν απομεινάρια μιας άλλης εποχής, συνταξιούχοι, αστοί παλαιάς κοπής. Στη γωνία υπήρχε ένα ψιλικατζίδικο στο οποίο πήγαινα με τις πιτζάμες. Τη γειτονιά μας την έλεγαν τότε «Μικρή Αφρική» γιατί εκεί κατοικούσαν πολλοί μετανάστες από διάφορες χώρες της Αφρικής, τους οποίους γούσταρα τρελά. Υπήρχε αφρικάνικο κομμωτήριο, αφρικάνικο εστιατόριο κ.λπ. Και το μεγαλύτερο άγχος μου εκείνη την περίοδο ήταν να μην ανέβω στο τρένο της ματαιοδοξίας.
Β.ΤΣ.: Η ελληνική κοινωνία ήταν τότε (ή έγινε στην πορεία) έτοιμη να αφομοιώσει αυτή την πολυπολιτισμικότητα;
ΧΡ.Χ: Το ζήτημα είναι ότι το αύριο της Ελλάδας εξαρτάται από το πώς θα υπάρξει ένα μπόλιασμα με άλλες εθνότητες, άλλους λαούς. Εμεις δεν πρέπει να συγκρινόμαστε με τη Δύση, αλλά με τις χώρες των Βαλκανίων και της Μέσης Ανατολής. Και η άποψή μου είναι ότι χρειαζόμαστε ένα μπόλιασμα διότι κανένα μέτρο για την υπογεννητικότητα στην Ελλάδα δεν πρόκειται να αποδώσει -σε τέτοιον βαθμό τουλάχιστον- ώστε να διασφαλιστεί το μέλλον μας. Χρειαζόμαστε καινούριο αίμα, να επαναληφθεί εκείνο το καταπληκτικό φαινόμενο των αρχών της δεκαετίας του ’90, με τη μετανάστευση στη χώρα μας εκατοντάδων χιλιάδων ανθρώπων από την Αλβανία. Μακάρι να μπορούσαν να έρθουν και πάλι άνθρωποι με χαρακτηριστικά που να είναι συμβατά με τα δικά μας, όπως το θρήσκευμα, από την ορθόδοξη πίστη. Νομίζω πως θα πρέπει να παραδειγματιστούμε από τη λύση που βρήκε ο Οικουμενικός Πατριάρχης Βαρθολομαίος για να σώσει τις ελληνικές σχολές της Κωνσταντινούπολης, οι οποίες ήταν καταδικασμένες σε εξαφάνιση λόγω έλλειψης μαθητών. Ο Βαρθολομαίος όρισε ότι σε αυτά τα σχολεία θα μπορεί να φοιτά οποιοσδήποτε μαθητής έχει βαφτιστεί ως ορθόδοξος χριστιανός και διαθέτει το σχετικό πιστοποιητικό. Ετσι, πολιτογραφήθηκαν Ρωμιοί πάρα πολλοί καινούριοι μαθητές, οι οποίοι δεν ήταν ελληνικής καταγωγής. Τα σχολεία της Πόλης γέμισαν με πιτσιρικάδες, π.χ., από τη Συρία, από οπουδήποτε. Αυτή είναι η ιδέα της Μείζονος Ανατολής. Οπότε κι εμείς πρέπει να κάνουμε μαζική εισαγωγή νέων πολιτών. Εξάλλου, «και την κοινήν ελληνική λαλιά, ως μέσα στη Βακτριανή την πήγαμεν. Ως τους Ινδούς», όπως λέει και ο Καβάφης.
Β.ΤΣ.: Επιστρέφοντας στην επισκόπηση των προηγούμενων 20-25 ετών, θα συμφωνούσατε ότι η περίοδος των Ολυμπιακών Αγώνων της Αθήνας ήταν το μεγαλύτερο πάρτυ της ματαιοδοξίας που γνώρισε ποτέ η σύγχρονη Ελλάδα και δικαίως το αντιμετωπίζουμε έτσι;
ΧΡ.Χ:Ηταν, πιθανώς, αλλά σε ό,τι με αφορά προσωπικά, ίσως επειδή μέσα μου ήταν πολύ ισχυρή η ιστορική μνήμη, η φιλοσοφία ζωής των προγόνων μου, η γνώση ότι τίποτα δεν διαρκεί για πάντα και τίποτα δεν είναι κεκτημένο, δεν μπήκα στον πειρασμό να παραστήσω κάτι που δεν ήμουν. Με τα χρήματα που μου απέφερε το «Σοφό παιδί» αγόρασα ένα σπίτι - αλλά στην περιοχή της Ευελπίδων. Δηλαδή στην Κυψέλη, όχι στα βόρεια προάστια ή οπουδήποτε αλλού. Κι εκεί μένω ακόμη, στην ίδια περιοχή όπου γεννήθηκα και μεγάλωσα. Με εξαίρεση κάποια μικρά διαστήματα, δεν έφυγα ποτέ από την Κυψέλη. Κι αυτό μου αρέσει πολύ, γιατί βρισκόμουν εδώ σε όλες τις φάσεις που πέρασε η γειτονιά μου, από τη δεκαετία του ’70 ως σήμερα. Ενώ αντιθέτως είδα ανθρώπους, συνομιλήκους μου που μεγαλοπιάστηκαν και ξαφνικά βρέθηκαν να πληρώνουν υπέρογκα ενοίκια, να έχουν αυτοκίνητα κι έναν τρόπο ζωής εξαιρετικά απαιτητικό. Οπότε, όταν η Ελλάδα κατέρρευσε, οι άνθρωποι αυτοί πραγματικά υπέφεραν. Για εμένα, όμως, εκείνη η φάση ήταν η καλύτερη, ένιωθα ότι κάθε μέρα πραγματοποιείται κι από ένα μικρό όνειρο. Φερ' ειπείν τη μία μέρα παρακολουθούσα στην τηλεόραση μια πανέμορφη κοπέλα που έπαιζε κρουστά σε ένα βιντεοκλίπ και την επόμενη την είδα ξαφνικά μπροστά μου. Οχι μόνο ολοζώντανη, αλλά και πρόθυμη να ανταποκριθεί στον έρωτά μου για εκείνη.
Β.ΤΣ.: Και ύστερα ήρθε η ψυχρολουσία της οικονομικής κρίσης, των μνημονίων και των περικοπών, αλλιώς η ανώμαλη προσγείωση σε μια εφιαλτική πραγματικότητα;
ΧΡ.Χ: Σαν να είχε κάποιο συλλογικό ένστικτο για όσα οδυνηρά έρχονταν, ο ελληνικός λαός ξέσπασε με πρωτοφανή τρόπο τον Δεκέμβριο του 2008, όταν η Αθήνα καιγόταν επί ημέρες ύστερα από τη δολοφονία του Αλέξη Γρηγορόπουλου. Ειδικά για εμένα όμως, η περίοδος αυτή συνέπεσε με μια σειρά από τραγικά γεγονότα. Πέθανε η μητέρα μου από σάρκωμα, έναν πολύ επιθετικό τύπο καρκίνου. Και ύστερα από λίγο χάθηκε και το νεογέννητο πρώτο παιδί μου. Θα το βαφτίζαμε Αλέξανδρο, κατά σύμπτωσιν όπως τον Γρηγορόπουλο. Θυμάμαι ότι ήμουν τόσο πεσμένος, ώστε την Πρωτοχρονιά του 2009 δεν είχα κόψει καν μια βασιλόπιτα που μου είχε φέρει κάποιος. Διότι δεν είχα σε ποιον να βγάλω κομμάτι. Κι έλεγα ότι τουλάχιστον έχω τη βεβαιότητα πως θα κερδίσω το φλουρί φέτος. Ημουν στο σπίτι, μόνος μου και έπαιζα Scrabble στο Διαδίκτυο με κάποιον άγνωστο. Ο οποίος διέκοψε λίγο πριν από τα μεσάνυχτα για να κάνει την αλλαγή του χρόνου. Κι εγώ τον περίμενα να γυρίσει για να συνεχίσουμε να παίζουμε Scrabble.
Β.ΤΣ.: Κατόπιν όμως η ζωή σας άλλαξε, αποκτήσατε την κόρη σας, τη Νίκη, συνεχίσατε να γράφετε επιτυχημένα βιβλία κ.λπ.
ΧΡ.Χ: Ναι. Η Ελλάδα χρεοκόπησε επισήμως τον Απρίλιο του 2010, όταν η Αλεξάνδρα ήταν έγκυος στην κόρη μας, τη Νίκη. Διότι εντέλει, σε οποιονδήποτε μπορεί να συμβεί το χειρότερο -και δεν υπάρχει χειρότερο από το να χάσεις το παιδί σου- πρέπει, εφόσον δεν αποφασίζει να αυτοκτονήσει, που είναι και αυτό μια στάση, υπάρχει τρόπος να πιαστεί από τα ίδια του τα μαλλιά και να βγει από το σκοτάδι. Αρκεί να έχει και λίγη τύχη, όπως στη δική μου περίπτωση ήταν η Αλεξάνδρα, μια γυναίκα που μου έδωσε μια προοπτική. Ο έρωτας μού έδωσε τη διάθεση να προχωρήσω παραπέρα. Επίσης, το ότι δεν κατέρρευσα, πιστεύω ότι οφείλεται στο ότι ήμουν εμβολιασμένος με πολλή αγάπη όταν ήμουν μικρός.
Β.ΤΣ.: Στη διάρκεια των χρόνων που μας απασχολούν, χοντρικά από το 2005 έως σήμερα, δοκιμάσατε να ασχοληθείτε ενεργά με την πολιτική. Πώς ήταν αυτή η εμπειρία;
ΧΡ.Χ: Από μια άποψη ήταν η πιο βαρετή περίοδος της ζωής μου. Είχα φτάσει να είμαι μέλος στο «πολίτμπιρο» της ΔΗΜ.ΑΡ., στις συνεδριάσεις του οποίου εφαρμοζόταν σταλινική πειθαρχία. Μιλούσαμε όλοι κατ’ αλφαβητική σειρά. Οπότε εγώ, ως Χωμενίδης, ήμουν πάντα ο τελευταίος. Και ήμουν αναγκασμένος να ακούω τους προηγούμενους 16 συντρόφους να ολοκληρώσουν τις τοποθετήσεις τους, μιλώντας επί 10 λεπτά ο καθένας. Καταλαβαίνετε ότι για να διασκεδάσω την ανία μου πολύ γρήγορα άρχισα να παίζω ηλεκτρονικά παιχνίδια στο λάπτοπ περιμένοντας τη σειρά μου.
Β.ΤΣ.: Φανταστήκατε ποτέ τον εαυτό σας βουλευτή;
ΧΡ.Χ.: Κατ' αρχάς εγώ μπήκα στη ΔΗΜ.ΑΡ. για κάποια βασικά αιτήματα, για να διεκδικήσουμε καλύτερη δημόσια Υγεία και Παιδεία, ουσιαστικά. Και μια αίσθηση ότι τα παιδιά, ο κάθε άνθρωπος με το που γεννιέται στην Ελλάδα να είναι πολίτης, να αντιμετωπίζεται με πλήρη σεβασμό, χωρίς να έχει καμία σημασία αν οι γονείς του έχουν γεννηθεί εδώ ή έχουν έρθει από οπουδήποτε. Από εκεί και πέρα, όντως, κάποια στιγμή εξετάσαμε το ενδεχόμενο να θέσω υποψηφιότητα για βουλευτής, αλλά στην Κέρκυρα. Οπότε, από το κόμμα με έφεραν σε επαφή με έναν έμπειρο τοπικό παράγοντα, ο οποίος είχε λαμπρή προϋπηρεσία, καθώς είχε διατελέσει μέντορας κάποιου Κερκυραίου πολιτευτή που έφτασε ψηλά. Ερχεται, λοιπόν, αυτός ο άνθρωπος και μου λέει: «Κάθε πρωί στις 7 θα είσαι έτοιμος. Καθαρός, λουσμένος, ξυρισμένος, αρωματισμένος, κουστουμαρισμένος. Κι εγώ θα περνάω και θα σε παίρνω με το αυτοκίνητο. Θα πηγαίνουμε σε 20 χωριά. Και την επομένη σε άλλα 20». Σημειωτέον ότι η Κέρκυρα έχει 110 χωριά. Τον ρώτησα α) τι θα γίνει αφού θα έχουμε καλύψει όλα τα χωριά. Μου απάντησε «θα ξαναπάμε σε όλα από την αρχή». Και β) τι θα κάνω εγώ στα χωριά; «Θα πηγαίνουμε στο καφενείο, θα λες πέντε λόγια. Και θα φιλάς γριούλες». Ολο αυτό μου φάνηκε τόσο αστείο, μια εντελώς απίθανη φαρσοκωμωδία, ώστε σκέφτηκα σοβαρά να πολιτευτώ. Αν δεν ασκούσε βέτο η σύντροφός μου, ίσως και να το είχα κάνει.
* Το καινούριο μυθιστόρημα του Χρήστου Χωμενίδη «Πανδώρα» κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Πατάκη.
* Ευχαριστούμε θερμά το ξενοδοχείο «Μεγάλη Βρεταννία» για τη φιλοξενία στο Alexander's Lounge και τη συνεργασία στην πραγματοποίηση της φωτογράφησης.
