Το εργοστάσιο σχολικών θρανίων στην Πειραιώς γίνεται νέο στέκι πολιτισμού

Στα μέσα του ’50, ένα νέο εργοστάσιο κάνει την εμφάνισή του επί της οδού Πειραιώς, η οποία έχει μεταμορφωθεί, κατά τις δύο προηγούμενες δεκαετίες, σε βιομηχανική καρδιά της πρωτεύουσας. Στον αριθμό 260 της κεντρικής οδικής αρτηρίας που συνδέει τον Πειραιά με την Αθήνα στεγάζεται η Ελληνική Βιομηχανία Μεταλλικών Επίπλων (ΕΒΜΕ) Τσαούσογλου, η οποία θα πρωταγωνιστήσει για τα επόμενα πολλά χρόνια στον τομέα της μέχρι που τη δεκαετία του ’90 οι εγκαταστάσεις της θα εγκαταλειφθούν.

Σήμερα, εβδομήντα ολόκληρα χρόνια μετά, το ιστορικό συγκρότημα τα κτίρια του οποίου έχουν κηρυχθεί μνημεία, καθώς αποτελούν χαρακτηριστικά στοιχεία της αρχιτεκτονικής και βιομηχανικής φυσιογνωμίας της οδού Πειραιώς στις αρχές του β’ μισού του 20ού αιώνα, ετοιμάζεται να γράψει μια νέα, εντελώς διαφορετική σελίδα στο βιβλίο της ιστορίας του μέσα από την πλήρη αποκατάστασή του και την επανάχρησή του ως νέου, σύγχρονου πολιτιστικού πόλου της Αθήνας που θα συνδυάζει την ιστορική μνήμη με την καινοτομία και τη δημιουργικότητα.

Μπορεί το όνομα Τσαούσογλου να είναι άγνωστο σε πολλούς, τα προϊόντα του, όμως, πρωταγωνίστησαν επί δεκαετίες ολόκληρες στην ελληνική καθημερινότητα. Ηταν η εταιρεία που κατασκεύαζε και προμήθευε ολόκληρη τη χώρα με τον προσφιλή σε όλους σχολικό εξοπλισμό. Θρανία, καρέκλες, γραφεία και βιβλιοθήκες του διδακτικού προσωπικού με μεταλλικές βάσεις, όλα έφεραν την υπογραφή της εταιρείας που δημιούργησε, πριν από έναν αιώνα, το 1925, στη Θεσσαλονίκη ο Ιωάννης Τσαούσογλου, με στόχο να καλύψει τις ανάγκες της τοπικής αγοράς.

Κάποια χρόνια αργότερα, ωστόσο, η τεράστια ζήτηση θα οδηγήσει τους γιους του ιδρυτή της εταιρείας, Χαράλαμπο, Λάζαρο και Ελευθέριο Τσαούσογλου, στην επέκταση της επιχειρηματικής τους δραστηριότητας στην Αθήνα μέσω της νεοσύστατης πλέον εταιρείας Ελληνική Βιομηχανία Μεταλλικών Επίπλων (ΕΒΜΕ) Τσαούσογλου, η οποία θα εξελιχθεί, πολύ σύντομα, σε εθνικό προμηθευτή επίπλων, εξυπηρετώντας, εκτός από τις ανάγκες των εγχώριων σχολικών μονάδων, και αυτές αεροδρομίων, νοσοκομείων, ξενοδοχείων, θεάτρων, κινηματογράφων, γραφείων αλλά και σταδίων - είχε κατασκευάσει μεταξύ άλλων τις κερκίδες του Ολυμπιακού Σταδίου της Αθήνας, του Σταδίου Ειρήνης και Φιλίας και του Παλαί ντε Σπορ της Θεσσαλονίκης.

Στο μεταξύ, η εταιρεία επεκτείνει τη δραστηριότητά της και στον τομέα των ξύλινων επίπλων, τα οποία κατασκευάζει κατά κύριο λόγο για μεγάλες ξενοδοχειακές μονάδες, έναν κλάδο με τον οποίο ενεπλάκη αργότερα πιο ενεργά χτίζοντας, τη δεκαετία του ’70, ξενοδοχεία και συμπληρωματικές εγκαταστάσεις στην Κέρκυρα και αλλού.

Στις χρυσές εποχές της η ΕΒΜΕ Τσαούσογλου απασχολούσε περί τους 2.000 εργαζόμενους, οι οποίοι δούλευαν αδιάκοπα προκειμένου να προλάβουν τις προθεσμίες των αμέτρητων παραγγελιών που κατέφθαναν η μία μετά την άλλη τόσο από διάφορες περιοχές της Ελλάδας όσο και από το εξωτερικό. Την περίοδο εκείνη, μάλιστα, υπήρξαν δημοσιεύματα που έκαναν λόγο για ακατάλληλες συνθήκες εργασίας με αφορμή επαναλαμβανόμενα εργατικά ατυχήματα.

Ολα αυτά συνέβαιναν μέχρι τη δεκαετία του ’90 οπότε η επέλαση των εισαγόμενων επίπλων αρχίζει να πλήττει την εγχώρια βιομηχανία η οποία αδυνατεί να αντεπεξέλθει στους νέους όρους της αγοράς. Κάπως έτσι οι μηχανές της ΕΒΜΕ στην Πειραιώς θα σβήσουν, οι εγκαταστάσεις της θα περιέλθουν στην ιδιοκτησία της Εθνικής Τράπεζας, στην οποία ήταν υποθηκευμένες, και οι δημιουργοί της θα ιδρύσουν νέα εταιρεία, με άλλη έδρα, η οποία συνεχίζει μέχρι σήμερα να δραστηριοποιείται.

Πολιτιστική αναγέννηση

Για περισσότερο από μία δεκαετία, μέχρι και την έναρξη της νέας χιλιετίας, η οδός Πειραιώς δεν θυμίζει σε τίποτα τις παλιές, παραγωγικές εποχές της. Τα περισσότερα εργοστάσια που λειτουργούσαν στην περιοχή έχουν κατεβάσει ρολά και η συνολική εικόνα εγκατάλειψης που επικρατεί στέκει ως ανάμνηση μιας άλλης, παλαιότερης και ένδοξης βιομηχανικής εποχής, απαιτώντας, όμως, παράλληλα, την έναρξη της δημιουργίας μιας νέας.

Το πρώτο βήμα στην πορεία της αναγέννησης της Πειραιώς αποτελεί η κήρυξη, από το υπουργείο Πολιτισμού, ως νεωτέρων μνημείων, μιας σειράς βιομηχανικών κτιρίων της περιοχής με στόχο την προστασία, την αποκατάστασή τους και την απόδοσή τους σε πολιτιστικές χρήσεις. Η αρχή θα γίνει με τη δημιουργία της Τεχνόπολης στις παλιές εγκαταστάσεις φωταερίου και η συνέχεια θα προσθέσει στην έρημη και υποβαθμισμένη περιοχή φωτεινούς φάρους πολιτισμού, όπως η Ανωτάτη Σχολή Καλών Τεχνών, ο Ελληνικός Κόσμος του Ιδρύματος Μείζονος Ελληνισμού, το Ιδρυμα Μιχάλης Κακογιάννης αλλά και το εντυπωσιακό, νέο κτίριο του Μουσείου Μπενάκη.

Κάπως έτσι δημιουργείται, σταδιακά, στην πρωτεύουσα μια νέα πολιτιστική οδός παράλληλη με αυτή της λεωφόρου Συγγρού, όπου κατασκευάστηκαν το Εθνικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης, το Κέντρο Πολιτισμού Ιδρυμα Σταύρος Νιάρχος και η Στέγη Γραμμάτων και Τεχνών του Ιδρύματος Ωνάση.

Οι πρώτες συζητήσεις του υπουργείου Πολιτισμού με την Εθνική Τράπεζα για την εξαγορά του πρώην εργοστασίου Τσαούσογλου, προκειμένου να στεγάσει τις υπηρεσίες του, ξεκινούν το 1999. Χρειάστηκαν 24 ολόκληρα χρόνια και υπερπήδηση πολλών γραφειοκρατικών δυσκολιών μέχρι το συγκρότημα των περίπου 30 στρεμμάτων με τα 10 αυτοτελή κτίρια να περάσει οριστικά, τον Δεκέμβριο του 2023, στην ιδιοκτησία του Δημοσίου αντί ποσού 12.600.000 ευρώ, το οποίο καλύφθηκε από κονδύλια του Ταμείου Ανάπτυξης.
Στο μεταξύ, όμως, είχαν ήδη γίνει κάποια σημαντικά βήματα προς την πολιτιστική του μεταμόρφωση. Το 2006 η Εθνική Τράπεζα παραχωρεί κάποιους χώρους του συγκροτήματος στο Φεστιβάλ Αθηνών προκειμένου να στεγάσει κάποιες από τις καλλιτεχνικές του δραστηριότητες, οι οποίες ήταν ήδη αυξημένες και δεν μπορούσαν πλέον να καλυφθούν αποκλειστικά από το Ηρώδειο. Στα χρόνια που θα ακολουθήσουν η Πειραιώς 260 θα γίνει μία από τις βασικές έδρες του φεστιβάλ στην πρωτεύουσα, φιλοξενώντας πρωτοποριακές θεατρικές και χορευτικές παραστάσεις Ελλήνων και ξένων καλλιτεχνών, εκθέσεις και άλλες εκδηλώσεις.

Ο νέος πολυχώρος

Μια γρήγορη ματιά στα σχέδια των μελετών αποκατάστασης και επανάχρησης των χώρων της Πειραιώς 260, οι οποίες εκπονήθηκαν από το αρχιτεκτονικό γραφείο Κοκκίνου - Κούρκουλας Αρχιτέκτονες και Συνεργάτες, με δωρεά 1 εκατ. ευρώ της Τράπεζας Πειραιώς, αρκεί για να αντιληφθεί κανείς τον βαθμό στον οποίο το έργο αυτό θα αλλάξει την εικόνα της Πειραιώς αλλά και τον πολιτιστικό χάρτη της Αθήνας διατηρώντας, παράλληλα, ζωντανά σημαντικά κομμάτια του ιστορικού και αρχιτεκτονικού παρελθόντος της.
Ο χώρος λοιπόν θα διατηρήσει στο ακέραιο το βιομηχανικό ύφος του, καθώς θα παραμείνουν τα υφιστάμενα κτιριακά κελύφη, τα οποία ωστόσο θα αποκατασταθούν πλήρως και θα διαμορφωθούν ειδικά προκειμένου να καλύπτουν τις ανάγκες των χρήσεών τους. Ιδιαίτερη έμφαση θα δοθεί στη φύτευση του χώρου, με τη δημιουργία αυτόνομων χώρων πρασίνου, στη χρήση βιώσιμων υλικών αλλά και στην ενεργειακή ανεξαρτησία του συγκροτήματος μέσα από την αξιοποίηση της ηλιακής και της γεωθερμικής ενέργειας.
Μιλώντας με αριθμούς, η νέα δόμηση θα ανέρχεται συνολικά σε 24.500 τ.μ., σαφώς λιγότερα από τα 27.000 τ.μ. της υφιστάμενης, ενώ η επιφάνεια των αδόμητων χώρων, που είναι σήμερα 8.890 τ.μ., θα αυξηθεί σε 13.360 τ.μ., εξασφαλίζοντας περισσότερες γωνιές πρασίνου και διευκολύνοντας παράλληλα την κίνηση κοινού και οχημάτων.

Οσον αφορά, δε, τις νέες χρήσεις του, το αποκατεστημένο βιομηχανικό συγκρότημα θα αποκτήσει τον χαρακτήρα ενός σύγχρονου πολιτιστικού πολυχώρου που θα φιλοξενεί εκδηλώσεις, εκθέσεις, δράσεις, διοικητικές υπηρεσίες αλλά και σημεία συνάθροισης του κοινού.

Πιο συγκεκριμένα, το Φεστιβάλ Αθηνών θα συνεχίσει να χρησιμοποιεί χώρους του συγκροτήματος συνολικής επιφάνειας 7.430 τ.μ., ενώ εκεί θα στεγαστεί και η διοίκησή του. Οι δε ήδη υπάρχουσες σκηνές του θα εκσυγχρονιστούν προκειμένου να είναι ακόμη πιο λειτουργικές.

Στο μεταξύ, έχει ήδη παραχωρηθεί στον Οργανισμό Διαχείρισης και Ανάπτυξης Πολιτιστικών Πόρων (ΟΔΑΠ) ένα κτίριο 8.600 τ.μ. προκειμένου να φιλοξενήσει τα εργαστήρια παραγωγής ακριβών αντιγράφων αλλά και την ιστορική γλυπτοθήκη - μοντελοθήκη του ως Μουσείο Εκμαγείων, έργο συνολικού προϋπολογισμού 10 εκατ. ευρώ που έχουν ήδη εξασφαλιστεί από το Ταμείο Ανάκαμψης και ίδιους πόρους του ΟΔΑΠ, το οποίο βρίσκεται σε εξέλιξη. Ο ΟΔΑΠ θα αναλάβει, επίσης, τη διαμόρφωση αναψυκτήριου, εστιατορίου και πωλητηρίου. Ενα άλλο κτίριο του συγκροτήματος, επιφάνειας 3.100 τ.μ., θα αποτελέσει τη νέα στέγη των πολύτιμων συλλογών του Θεατρικού Μουσείου, που αγοράστηκαν το 2021 από το υπουργείο Πολιτισμού και περιλαμβάνουν περίτεχνα θεατρικά κοστούμια, σκηνογραφικές και ενδυματολογικές μακέτες, προσωπικά αντικείμενα μεγάλων ονομάτων της θεατρικής τέχνης, σπάνια χειρόγραφα καθώς και αφίσες και προγράμματα ιστορικών παραστάσεων.

Να σημειωθεί ότι η βιβλιοθήκη και το αρχείο του Θεατρικού Μουσείου θα στεγαστούν σε άλλο κτίριο, στο κέντρο της Αθήνας, και συγκεκριμένα στην οικία Σούτσου που βρίσκεται επί της οδού Σταδίου 47.

Τα άλλα μουσεία

Ενα ακόμη μουσείο με ιδιαίτερο ιστορικό και λαογραφικό ενδιαφέρον θα λειτουργεί εντός του νέου πολιτιστικού πόλου της Πειραιώς 260. Ο λόγος για το Μουσείο Ιστορίας της Ελληνικής Ενδυμασίας του Λυκείου των Ελληνίδων, που δημιουργήθηκε το 1988, φιλοξενείται σήμερα στο κτίριο του Λυκείου, στην οδό Δημοκρίτου 7 και περιλαμβάνει περισσότερα από 25.000 αντικείμενα, μεταξύ των οποίων αυθεντικές παραδοσιακές φορεσιές και κοσμήματα.

Ο υφιστάμενος χώρος του μουσείου δεν επαρκούσε, γι’ αυτό και το υπουργείο Πολιτισμού ανταποκρίθηκε θετικά στο αίτημα για την παραχώρηση ενός νέου κτιρίου. Επιπλέον, μια δεύτερη στέγη στην Πειραιώς θα αποκτήσει και το ιστορικό Μουσείο Ελληνικών Λαϊκών Μουσικών Οργάνων Φοίβου Ανωγειανάκη, που λειτουργεί από το 1978, στο πανέμορφο Αρχοντικό Λασσάνη στην Πλάκα, απέναντι από την Πλατεία Αέρηδων, και διαθέτει μια πλούσια συλλογή αποτελούμενη από 1.200 ελληνικά λαϊκά μουσικά όργανα χρονολογούμενα από τον 18ο αιώνα μέχρι σήμερα. Η ιστορική έδρα του μουσείου στην Πλάκα θα συνεχίσει να υφίσταται, ενώ στο νέο κτίριο της Πειραιώς θα φιλοξενούνται οι συλλογές και οι εκδηλώσεις του.