Γ. Χ. Παπαγεωργίου

Υποτίθεται ότι εάν βάλουμε ένα βάτραχο σε κρύο νερό και το ζεστάνουμε αργά, εκείνος παραμένει μέσα προσπαθώντας να προσαρμοστεί, μέχρι να εξαντλήσει την ενέργειά του και να μην μπορεί να πηδήξει έξω όταν το νερό βράζει.

Στο διεθνές περιβάλλον οι μικρές αλλαγές που συμβαίνουν σχεδόν καθημερινά δείχνουν «κανονικές», αλλά στην πραγματικότητα μεταβάλλουν ριζικά την κατάσταση. Το σημερινό πολιτικό, οικονομικό και γεωπολιτικό τοπίο είναι αγνώριστο σε σχέση με εκείνο μόλις 10 χρόνια πριν.

Η ισχυρότερη σήμερα οικονομία του πλανήτη επιστρέφει σε έναν ιδιότυπο κρατικό παρεμβατισμό.

H κυβέρνηση των ΗΠΑ αποκτά συμμετοχή στην εταιρεία κατασκευής επεξεργαστών Intel, η οποία από παγκόσμια πρωταγωνίστρια πριν από μερικά χρόνια βρίσκεται σε πορεία συρρίκνωσης καθώς χάνει το «τρένο» της Τεχνητής Νοημοσύνης. Το αμερικανικό υπουργείο Αμυνας αγόρασε το 15% των μετοχών μιας εταιρείας εξόρυξης σπάνιων γαιών (ΜP Materials), ενώ ο Τραμπ διαπραγματεύτηκε «χρυσή μετοχή» για τις ΗΠΑ με δικαίωμα βέτο σε στρατηγικές αποφάσεις στη βιομηχανία χάλυβα US Steel προκειμένου να επιτρέψει την εξαγορά από την ιαπωνική Nippon Steel.

Είναι ξεκάθαρη και δραστική η αποστασιοποίηση από το λεγόμενο «νεοφιλελεύθερο» (κατ’ άλλους «νεοσυντηρητικό») μοντέλο των τελευταίων δεκαετιών και την παντοδυναμία της αγοράς.

Η πλειονότητα των παραγόντων της αγοράς, αλλά και των διεθνών μέσων ενημέρωσης που τους εκφράζουν, δηλώνει σοκαρισμένη και κριτικάρει τις παρεμβάσεις, το «τέλος της ελεύθερης αγοράς» και την είσοδο των ΗΠΑ σε μια περίοδο κρατικού ή «πατριωτικού καπιταλισμού». Ορισμένοι μάλιστα όπως η «βίβλος της ελεύθερης αγοράς», οι «Financial Times», σε άρθρο της εκδοτικής επιτροπής τους παρομοίασαν τις «αυθαίρετες παρεμβάσεις του Τραμπ στην οικονομία με τον τρόπο λειτουργίας δεσποτικών καθεστώτων, όπως της Ρωσίας ή της Κίνας».

Ανάλογες διαμαρτυρίες και κριτική διατυπώνονται και για τις παρεμβάσεις Τραμπ στην αμερικανική διοίκηση, με απολύσεις προσώπων σε κρίσιμες υπηρεσίες, όπως η Ομοσπονδιακή Τράπεζα, το Κέντρο Ελέγχου Νοσημάτων, η Υπηρεσία Πληροφοριών του Πενταγώνου και η Στατιστική Υπηρεσία για την Εργασία. Οι αποφάσεις για κινητοποίηση της Εθνοφρουράς των ΗΠΑ στην Ουάσινγκτον και την Καλιφόρνια, παρά την αντίθεση των πολιτειακών κυβερνήσεων, τροφοδότησαν κι αυτές κριτική για αυταρχισμό.

Οι ενέργειες του Τραμπ παραπέμπουν σαφώς στη λογική της «σιδηράς χειρός», ενώ εκφράζουν την αντίθεση σε ένα σύστημα που επικράτησε επί δεκαετίες και απέτυχε στο κοινωνικό πεδίο. Το δόγμα της νεοφιλελεύθερης παγκοσμιοποίησης και της παντοδυναμίας της «ελεύθερης αγοράς» προκάλεσε υπερσυγκέντρωση πλούτου, υψηλής τεχνολογίας και ισχύος σε χέρια ελάχιστων πολυδισεκατομμυριούχων και πολυεθνικών, αλλά την ίδια στιγμή οι ανισότητες αυξήθηκαν, οι κοινωνικές συνθήκες για μεγάλα τμήματα της κοινωνίας επιδεινώθηκαν, ενώ οι εργαζόμενοι περιμένουν... να τους ανακοινωθεί αν θα ανήκουν στο 40% των θέσεων εργασίας που θα αντικατασταθούν από την Τεχνητή Νοημοσύνη.

Η «ελεύθερη αγορά» δεν δούλεψε για την κοινωνική πλειοψηφία ενώ οι κυβερνήσεις επισκιάστηκαν από την ισχύ των αγορών, με αποτέλεσμα οι πολίτες να αντιδρούν πολιτικά επιλέγοντας ηγεσίες οι οποίες προβάλλουν ισχύ, εθνική ταυτότητα και χρησιμοποιούν το κράτος για να παρέμβουν.

Το κατά πόσο οι ηγεσίες αυτές υπηρετούν την κοινωνία είναι ένα μεγάλο ανοιχτό ερώτημα, αλλά η Ιστορία έχει δείξει ότι συχνά συμβαίνει το αντίθετο.

Επί της ουσίας, όμως, η κρατική παρέμβαση στην οικονομία και τις επιχειρήσεις γίνεται πλέον ο παγκόσμιος κανόνας, αφού και η άλλη μεγάλη οικονομική δύναμη, η Κίνα, εφαρμόζει το μοντέλο του καπιταλισμού με κρατική παρέμβαση. Και μάλιστα το κάνει με επιτυχία, αφού τις τελευταίες δεκαετίες έβγαλε εκατοντάδες εκατομμυρίων πολιτών της από τη φτώχεια, βρίσκεται στην πρώτη γραμμή της υψηλής τεχνολογίας, ενώ οι προβλέψεις δείχνουν ότι σύντομα θα ξεπεράσει και τις ΗΠΑ σε οικονομική δύναμη εάν οι σημερινές τάσεις δεν ανατραπούν.

Αλλωστε και ο Τραμπ τη στρατηγική απειλή της Κίνας επικαλείται κάθε φορά για να δικαιολογήσει τις παρεμβάσεις του. Είτε πρόκειται για τη στρατηγική επικράτηση στην τεχνολογία και την Τεχνητή Νοημοσύνη, είτε για την προστασία της εσωτερικής ασφάλειας από τον κίνδυνο της μετανάστευσης και της εγκληματικότητας.

Το μεγάλο ζήτημα της νέας εποχής, όμως, είναι ότι τα δύο αντίπαλα συστήματα ετοιμάζονται για σύγκρουση, όπως έδειξε και η επίδειξη της κινεζικής στρατιωτικής μηχανής με την παρέλαση στο Πεκίνο την περασμένη εβδομάδα.

Και η Ιστορία διδάσκει ότι ενώπιον εξωτερικού εχθρού γίνονται ανεκτές πολλές υποχωρήσεις σε θέματα ελευθερίας - οικονομικής, επιχειρηματικής, αλλά και πολιτικής.

Εάν προβάλουμε τις διεθνείς τάσεις στο μέλλον, το πιθανότερο είναι ότι οδηγούμαστε σε «σημείο βρασμού».

Το σύνδρομο του βραστού βατράχου χρησιμοποιείται για να περιγραφούν ψυχολογικά και κοινωνικά φαινόμενα στα οποία οι άνθρωποι συνηθίζουν σε μια δυσάρεστη ή επικίνδυνη κατάσταση και την αποδέχονται.

Ευτυχώς, είναι απλώς μια αλληγορία, αφού δεν επιβεβαιώνεται επιστημονικά.

Ο βάτραχος πάντα βρίσκει τη δύναμη να ξεφύγει από τον κίνδυνο.