Κύπρος και Ουκρανία: Οι παράλληλοι δρόμοι εισβολής, κατοχής και αναθεωρητισμού

Η σύγκριση Κύπρου και Ουκρανίας είναι αν μη τι άλλο δελεαστική. Εισβολή, κατοχή, αναθεωρητισμός και δημιουργία τετελεσμένων με την άσκηση βίας. Αν μια τέτοια σύγκριση γίνει πρόχειρα, οδηγεί μόνο σε συνθήματα. Αν γίνει νηφάλια, θα έλεγε κάποιος πως δεν αναδεικνύει περισσότερο τις ομοιότητες της Ρωσίας με την Τουρκία από ότι της Κύπρου με την Ουκρανία. Αναδεικνύει και την υποκρισία της διεθνούς κοινότητας, η οποία αντιμετωπίζει με διαφορετικό τρόπο την Μόσχα και την Άγκυρα παρά το ότι χρησιμοποιούν κοινές μεθόδους.

Τρία σταθερά σημεία αναφοράς

Διεθνές δίκαιο και μη αναγνώριση τετελεσμένων. Στην Κύπρο, τα Ψηφίσματα 541 του 1983 και 550 του 1984 του Συμβουλίου Ασφαλείας του ΟΗΕ χαρακτήρισαν άκυρη την ανακήρυξη του ψευδοκράτους και κάλεσαν όλα τα κράτη να μην το αναγνωρίσουν, κάνοντας ειδική αναφορά και στα Βαρώσια (περίκλειστη περιοχή Αμμοχώστου).

Στην Ουκρανία, η Γενική Συνέλευση του ΟΗΕ καταδίκασε την προσάρτηση της Κριμαίας (2014) και, το 2022, τις «προσαρτήσεις» τεσσάρων περιφερειών, με 143 χώρες υπέρ. Δεν υπήρξε ψήφισμα από το Συμβούλιο Ασφαλείας, αφού η Ρωσία ως μόνιμο μέλος διατηρεί δικαίωμα βέτο.

Η αρχή της μη χρήσης βίας

Το Διεθνές Δικαστήριο (ICJ), στις 16 Μαρτίου 2022, διέταξε τη Ρωσία να «αναστείλει αμέσως» τις στρατιωτικές επιχειρήσεις στην Ουκρανία, κρίνοντας τους ισχυρισμούς της Μόσχας για δήθεν «γενοκτονία» των ρωσόφωνων, ως προσχηματικούς για να δημιουργήσει νομική βάση για την εισβολή της 22ας Φεβρουαρίου του 2022.

Στην Κύπρο, από το πρώτο 24ωρο της τουρκικής εισβολής στις 20 Ιουλίου του 1974 το Συμβούλιο Ασφαλείας του ΟΗΕ ζήτησε κατάπαυση του πυρός και τερματισμό της ξένης στρατιωτικής επέμβασης.

Ευθύνη για παραβιάσεις ανθρωπίνων δικαιωμάτων

Το ΕΔΑΔ με αποφάσεις του τόσο σε ατομικό όσο και σε διακρατικό επίπεδο, έχει κρίνει ότι η Τουρκία ασκεί «αποτελεσματικό έλεγχο» στο βόρειο κατεχόμενο τμήμα της Κύπρου και φέρει διεθνή ευθύνη, για όσα συμβαίνουν και αφορούν παραβιάσεις ανθρωπίνων δικαιωμάτων.

Για την Ουκρανία, το 2025 το ΕΔΑΔ καταλόγισε στη Ρωσία εκτεταμένες παραβιάσεις ανθρωπίνων δικαιωμάτων στην Ουκρανία, από το 2014, με την κατάληψη και προσάρτηση της Κριμαίας και την παράνομη εμπλοκή στο Ντονμπάς. Επίσης η Ρωσία καταδικάστηκε και για την κατάρριψη του επιβατηγού αεροσκάφους των Μαλαισιανών Αερογραμμών MH17, που στοίχισε την ζωή σε 298 ανθρώπους. Παράλληλα, το Διεθνές Ποινικό Δικαστήριο έχει εκδώσει εντάλματα σύλληψης για τον Βλαντιμίρ Πούτιν και την Ρωσίδα Επίτροπο για τα Παιδιά, Λβόβα-Μπέλοβα για την παράνομη απαγωγή παιδιών από την Ουκρανία.

Πού «μοιάζουν» οι εισβολές;

1. Το αφήγημα της «προστασίας» των δικών τους
Η Μόσχα επικαλέστηκε την δήθεν «προστασία ρωσόφωνων», πρώτα στην Κριμαία το 2014, έπειτα στο Ντονμπάς το 2022.
Το Διεθνές Δικαστήριο, όμως ξεκαθάρισε ότι δεν προκύπτει τέτοια νομική βάση και ζήτησε άμεση κατάπαυση του πυρός και απόσυρση των ρωσικών στρατευμάτων.

Η Άγκυρα, το 1974, επικαλέστηκε τη Συνθήκη Εγγύησης του 1960 (εγγυήτριες δυνάμεις Ελλάδα, Τουρκία, Βρετανία). Το Ψήφισμα 353 του 1974, επέμεινε σε κατάπαυση του πυρός και τερματισμό της ξένης επέμβασης, απορρίπτοντας κάθε σκέψη για νομιμοποίηση μόνιμης κατοχής ή διχοτόμησης.

2. Η μονομερής αλλαγή συνόρων
Στην Κύπρο, υπήρξε μονομερής ανακήρυξη «κρατικής οντότητας», με το ψευδοκράτος του Ντενκτάς, τον Νοέμβριο του 1983 και διαχρονικές κινήσεις για εποικισμό της περίκλειστής περιοχής της Αμμοχώστου (Βαρώσια).

Στην Ουκρανία, η Ρωσία προχώρησε σε παράνομη προσάρτηση της Κριμαίας το 2014 και «δημοψηφίσματα» παρωδία το 2022 στις κατεχόμενες περιοχές του Ντονέτσκ και Λουχάνσκ. Κοινός παρονομαστής των μεθοδεύσεων Τουρκίας και Ρωσίας, η μη αναγνώριση τους και η ρητή καταδίκη από ΟΗΕ.

3. «Γκρίζες» ζώνες»
Η Τουρκία δοκιμάζει τα όρια ανοχής της διεθνούς κοινότητας στην Ανατολική Μεσόγειο με παράνομες έρευνες και γεωτρήσεις στην κυπριακή ΑΟΖ και κινήσεις στα Βαρώσια. Εναντίον της έχουν επιβληθεί κυρώσεις από την ΕΕ το 2019 (σε περιορισμένο αριθμό ατόμων). Πρόκειται για κυρώσεις χωρίς ουσιαστική πίεση, αλλά τουλάχιστον καταγράφουν την παρανομία.
Η Ρωσία, αντίστοιχα, αλλάζει σύνορα καταλαμβάνοντας το 2008, εδάφη της Γεωργίας (Αμπχαζία και Νότια Οσετία), τα οποία ελέγχει χωρίς να προσαρτήσει επισήμως. Αυτές οι κινήσεις έχουν καταδικαστεί από την ΕΕ, τον ΟΑΣΕ και το Συμβούλιο της Ευρώπης.

4. Συστηματική παρενόχληση γειτόνων
Η Τουρκία, από το 1974 και μετά δεν έχει σταματήσει τις παραβιάσεις του εθνικού εναέριου χώρου και των χωρικών υδάτων της Ελλάδας, αμφισβητώντας την κυριαρχία νησιών αλλά και την κυριαρχία της Ελλάδας σε μεγάλα μέρη της επικράτειας της. Οι αμφισβητήσεις στο Αιγαίο, από το 1995, συνοδεύονται από την απειλή του «casus belli», για τυχόν επέκταση των ελληνικών χωρικών υδάτων στα 12 ναυτικά μίλια. Η συγκεκριμένη απειλή δεν έχει αρθεί και παραμένει μόνιμο αγκάθι έντασης.
Η Ρωσία συντηρεί «ζώνες επιρροής» με στρατιωτική παρουσία και «υβριδικά» εργαλεία από τη Μαύρη Θάλασσα μέχρι τον Καύκασο. «Ψευδοκράτη» όπως η Υπερδνειστερία στο έδαφος της Μολδαβίας και οι λεγόμενες δημοκρατίες (ψευδοκράτη) στην Γεωργία και την Ουκρανία.

5. Εργαλειοποίηση ανθρώπων
Το 2020, η ΕΕ κατήγγειλε ρητά την «εργαλειοποίηση μεταναστών» στα ελληνοτουρκικά σύνορα, ως μέθοδο πίεσης από την Τουρκία προς την Ελλάδα.
Για τη Ρωσία, οι μαζικές απαγωγές και μεταφορές παιδιών από την Ουκρανία σε ρωσικό έδαφος οδήγησαν σε εντάλματα σύλληψης του Διεθνούς Ποινικού Δικαστηρίου, με μία από τις βαρύτερες κατηγορίες στο διεθνές ποινικό δίκαιο που στοιχειοθετεί προσπάθεια γενοκτονίας.

Επιχειρήματα copy–paste

«Προστατεύω τους δικούς μου»: Η Ρωσία μιλά για ρωσόφωνους, η Τουρκία για Τουρκοκύπριους. Η διεθνής νομιμότητα, όμως, δεν επιτρέπει μονομερείς στρατιωτικές «προστασίες» που καταλήγουν σε κατοχή ή προσάρτηση εδαφών.
«Ιστορική δικαιοσύνη»: Ο Πούτιν επικαλείται τους Ρως του Κιέβου και τον Χρουστσόφ που ενέταξε την Κριμαία στην Ουκρανία και η Άγκυρα επαναφέρει τη ρητορική περί «αδικιών» του 1960 στη Κύπρο. Αφηγήματα που δοκιμάζουν το Διεθνές Δίκαιο, μετατρέποντας το σε κουρελόχαρτο.

«Αυτοδιάθεση»… υπό κατοχή: Από το «δημοψήφισμα» της Κριμαίας έως την «κρατική υπόσταση» στη κατεχόμενη, το κόλπο είναι ίδιο: Επίφαση δήθεν δημοκρατικών διαδικασιών με «ψηφοδέλτια» ή «θεσμούς» που γεννιούνται με την καθοδήγηση και υπό το βλέμμα κατοχικών στρατευμάτων. Τέτοιες πρακτικές προφανώς και δεν μπορούν να αναγνωριστούν ως νόμιμες.
«Φταίνε οι άλλοι»: Στην Ουκρανία, φταίει η Δύση, το ΝΑΤΟ, οι Αμερικάνοι και στην Κύπρο, «οι μονομέρεις» ενέργειες των Ελληνοκυπρίων που δεν θέλουν να μοιραστούν την εξουσία. Η αντιστροφή ρόλων, του θύτη που παρουσιάζεται ως θύμα, είναι εργαλείο προπαγάνδας και όχι υπεράσπιση ενώπιον διεθνών δικαστηρίων και διεθνών πολιτικών οργανισμών, καθώς εκεί αυτό που μετρά, είναι το αποτύπωμα των πράξεων.

Οι ουσιαστικές διαφορές

Στην Κύπρο, προηγήθηκε της τουρκικής εισβολής, πραξικόπημα της χούντας του Ιωαννίδη εναντίον του Μακαρίου στις 15 Ιουλίου 1974. Αυτό βεβαίως δεν νομιμοποιεί την εισβολή και την κατοχή για 51 χρόνια, αλλά είναι μέρος του ιστορικού και των δικαιολογιών της Τουρκίας, η οποία παραγνωρίζει πως ο ΟΗΕ από την πρώτη μέρα της εισβολής απαίτησε άμεση κατάπαυση του πυρός και τερματισμό της ξένης επέμβασης.

Στην Ουκρανία, δεν υπήρξε κάποιο εσωτερικό πραξικόπημα το 2022, αλλά η ρωσική προπαγάνδα αναφέρεται σε πραξικόπημα το 2014,κάτι το οποίο δεν αληθεύει. Το 2022 η ρωσική επίθεση δεν είχε δικαιολογία και καταδικάστηκε με συντριπτική πλειοψηφία από την Γενική Συνέλευση του ΟΗΕ.

Σε νομικό επίπεδο, η Τουρκία επικαλείται Συνθήκη Εγγύησης του1960 για την εισβολή, αλλά δεν μπορεί να δικαιολογήσει την κατοχή επί 51 χρόνια, τον εποικισμό και την αλλαγή της φυσιογνωμία των κατεχόμενων εδαφών. Όλα τα ψηφίσματα του ΟΗΕ και η νομολογία του ΕΔΑΔ, τραβάνε το νομικό χαλί κάτω από τα πόδια της Τουρκίας.

Η Ρωσία για την εισβολή στην Ουκρανία δεν είχε αντίστοιχο συμβατικό έρεισμα και το Διεθνές Δικαστήριο έκρινε τους ισχυρισμούς περί πρόληψης «γενοκτονίας» των ρωσόφωνων αβάσιμους και προσχηματικούς για να ασκηθεί βία εκ μέρους της Μόσχας.

Το κατοχικό μόρφωμα στην Κύπρο δεν αναγνωρίζεται από κανέναν πέραν της Τουρκίας και ο ΟΗΕ καλεί ρητά σε όλα τα ψηφίσματα του από το 1983 και μετά, σε μη αναγνώριση του ψευδοκράτους. Στην Ουκρανία, η Ρωσία αρχικώς, αναγνώρισε (μόνη της) δήθεν αυτόνομες δημοκρατίες στην Κριμαία και το Ντονμπάς και μετά προχώρησε σε προσάρτηση ακόμα και περιοχών που δεν ελέγχει στρατιωτικά. Όλες οι κινήσεις της Ρωσίας έχουν καταδικαστεί από τον ΟΗΕ και όλους τους διεθνείς οργανισμούς (ΕΕ, Συμβούλιο Ευρώπης, ΟΑΣΕ κλπ).

Η Κύπρος είναι μέλος της ΕΕ και πλέον από το 2004 η κατοχή του 37% των εδαφών της, είναι ζήτημα ασφαλείας για την ΕΕ. Παράλληλα, ενώ η Τουρκία είναι σύμμαχος με τις περισσότερες χώρες της ΕΕ στο ΝΑΤΟ, η ΕΕ επέβαλλε στοχευμένες περιορισμένες κυρώσεις ως μέσο πολιτικής πίεσης για τις προκλήσεις στα Βαρώσια και την ΑΟΖ.

Η Ρωσία είναι μόνιμο μέλος του Συμβουλίου Ασφαλείας του ΟΗΕ με πυρηνικό οπλοστάσιο και η απάντηση στις δικές της επιθετικές ενέργειες έρχεται κυρίως από την Γενική Συνέλευση του ΟΗΕ την ΕΕ το ΝΑΤΟ και τις ΗΠΑ. Σε αντίθεση με την Τουρκία η Ρωσία υφίσταται σοβαρότατη οικονομική και πολιτική απομόνωση.

Ο αναθεωρητισμός ως κοινή «ιδεολογία»

Τα όσα κατά καιρούς δηλώνονται, από τους ηγέτες και τους αξιωματούχους της Ρωσίας και της Τουρκίας, δεν είναι λόγια του αέρα, «λεονταρισμοί» ή απειλές άνευ αντικρίσματος. Συνοδεύονται από συγκεκριμένες ενέργειες οι οποίες εμπεριέχουν βία ή απειλή χρήσης βίας και παράγουν τετελεσμένα, τα οποία μετά επιδιώκουν να νομιμοποιήσουν είτε λόγω ανοχής και κατευνασμού από την διεθνή κοινότητα είτε με την αξιοποίηση του χρόνου.
Γεωτρήσεις: Η ΕΕ από το 2019 διατηρεί νομικό πλαίσιο κυρώσεων για τις μη εξουσιοδοτημένες γεωτρήσεις της Τουρκίας στην Ανατολική Μεσόγειο. Δεν υπήρξε καμία αλλαγή στάσης από την Άγκυρα.
Βαρώσια: Το 2021 το Συμβούλιο Ασφαλείας του ΟΗΕ με Προεδρική Δήλωση καταδίκασε τις ανακοινώσεις Τουρκίας και ψευδοκράτους για περαιτέρω «άνοιγμα» της περίκλειστης περιοχής της Αμμοχώστου. Η Τουρκία αντί για συμμόρφωση συνέχισε με νέες ενέργειες.
Γεωργία 2008: Μονομερής αναγνώριση της Αμπχαζίας και Νότιας Οσετίας από τη Ρωσία, με σαφή καταδίκη από ΕΕ, ΟΑΣΕ και Συμβούλιο Ευρώπης. Καμία απολύτως κίνηση αναστροφής από την Μόσχα.
Συρία 2019: Το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο καταδίκασε την μονομερή τουρκική στρατιωτική επιχείρηση στη Βορειοανατολική Συρία ως σοβαρή παραβίαση διεθνούς δικαίου. Καμία επίπτωση ως συνέχεια για την μη συμόρωση.

Κίνδυνος της «εύκολης ταύτισης»

Η σύγκριση των πρακτικών Ρωσίας και Τουρκίας, βοηθά στην κατανόηση της πολιτικής τους, όταν δεν γίνεται «εξίσωση». Υπάρχουν διαφορές κλίμακας (γενικός πόλεμος στην Ουκρανία και «παγωμένη» σύγκρουση στην Κύπρο), δυναμικής (πυρηνική δύναμη η Ρωσία, περιφερειακή η Τουρκία), και θεσμικού πλαισίου (Συνθήκη Εγγύησης του 1960 στη Κύπρο και απουσία οποιασδήποτε νομικής βάσης ως δικαιολογία στην Ουκρανία).
Αυτές οι διαφορές δεν αναιρούν τις ομοιότητες, απλώς προστατεύουν την ανάλυση από «κουβάδες» που ανακατεύουν ανόμοια στοιχεία.