Ο γαλλικός Τύπος αποθεώνει το ΜΑΜΙ του Μάριο Μπανούσι

Δεν είναι λίγο να μην έχεις κλείσει καν τα 27 και να βλέπεις την παράστασή σου να αποθεώνεται από το κοινό στο πιο σημαντικό θεατρικό φεστιβάλ του κόσμου, το Φεστιβάλ της Αβινιόν, και τον γαλλικό Τύπο να μιλάει για το έργο που έκανε τη διαφορά. Ο λόγος για τον γεννημένο στην Ελλάδα, αλβανικής καταγωγής, Μάριο Μπανούσι, που ταξίδεψε στο κορυφαίο θεατρικό φεστιβάλ με την παράστασή του «ΜΑΜΙ», σε μια παραγωγή του Onassis Culture στο πλαίσιο του touring programme της Στέγης του Ιδρύματος Ωνάση, για να δει τα ΜΜΕ της Γαλλίας να υποκλίνονται στο έργο και τις εικόνες του, τις οποίες παρομοίασε με αυτές του Μποτιτσέλι και του Μικελάντζελο.

Σε ένα από τα ιστορικά κτίρια της πόλης της Αβινιόν, το Aubanel, είδαμε τον κόσμο να χειροκροτά όρθιος για ένα δεκάλεπτο τους ηθοποιούς και τον σκηνοθέτη του «ΜΑΜΙ», οι οποίοι, χωρίς καν να χρησιμοποιούν τη γλώσσα, αλλά μέσα από υποβλητικές εικόνες, έφτιαξαν ένα θέατρο που, όπως έγραψε ο γνωστός κριτικός της «Liberation» Λοράν Γκουμάρ, «δεν ανοίγει το στόμα του μόνο για να θηλάσει ή να φιλήσει, δείχνοντας γνωστές εικαστικές αναπαραστάσεις και οικείες τελετές».

Το ποίημα των εικόνων, όπως το περιέγραψαν οι κριτικοί, ουσιαστικά αποκάλυπτε την ιστορία των γυναικών της οικογένειας του Μάριο Μπανούσι, στημένη με απτά υλικά και σε ένα γνώριμο σκηνικό για την Ελλάδα, την Αλβανία, αλλά και όλα τα Βαλκάνια: έναν χωμάτινο δρόμο, έναν ξύλινο στύλο της ΔΕΗ με τις κλασικές παλιές λάμπες και ένα χωριάτικο σπίτι, χτισμένο από τσιμεντόλιθο. Σκηνικό άκρως βαλκανικό, βγαλμένο από εποχές όπου αυτό που διαμόρφωνε τους ανθρώπους ήταν οι σχέσεις, οι εικόνες, οι μνήμες και το σπίτι. Από εκεί ξεκινούν και καταλήγουν όλα, από την οικογένεια. Εν προκειμένω από τις δύο γυναίκες που διαμόρφωσαν τη ζωή του, ενθουσιάζοντας τους κριτικούς, οι οποίοι βρήκαν στην παράσταση του Μπανούσι τα υλικά μιας σπάνιας αλήθειας.

Τα παλιά Βαλκάνια

Οι περισσότεροι καλλιτέχνες μπορεί να χρειάζεται να περιμένουν χρόνια για να δουν τη φωτογραφία τους σε κάποιο από τα ένθετα του γαλλικού Τύπου, αλλά αυτό το 27χρονο παιδί, που μεγάλωσε και γαλουχήθηκε καλλιτεχνικά στην Ελλάδα, με καταγωγή από την Αλβανία, τα κατάφερε. «Θα συμφωνήσω ότι με έναν τρόπο εκπροσωπούνται η Ελλάδα και η Αλβανία μέσα από το έργο, αφού πολλοί μετά την παράσταση με ρώτησαν λεπτομέρειες για τη φορεσιά της νύφης στην Αλβανία ή έδειξαν πραγματικά ενδιαφέρον για τα πολυφωνικά που ακούγονται», μας απαντά καθισμένος στον καναπέ του ξενοδοχείου στην Αβινιόν, μία ημέρα μετά τη μεγάλη βραδιά.

Η χαρά του είναι διπλή, αφού πρόκειται για ένα έργο με αυτοβιογραφικά στοιχεία, το οποίο μιλάει για τη μητέρα και τη γιαγιά του, για τον μακρύ κύκλο που χρειάστηκε να διανύσει ο ίδιος προκειμένου να φτάσει έως εδώ, για τη ζωή και τον θάνατο στο χωριό, για τις εικόνες από τα παλιά Βαλκάνια που τείνουμε να ξεχάσουμε, όταν η αγάπη έσωζε και η φτώχεια ένωνε παρά χώριζε τους ανθρώπους.

Είναι αυτή ακριβώς η ταυτότητα που ο ίδιος δεν φοβήθηκε να δείξει στο ελληνικό και ξένο κοινό προασπιζόμενος την ταυτότητά του, τις εμμονές, τη σχέση με τη ζωή και τον θάνατο, την τελετουργική επαναπροσέγγιση του θεάτρου. «Η αλήθεια είναι ότι την παράσταση την έχουν δει ελάχιστοι συγγενείς, εκτός από τη μητέρα μου, κάποια ξαδέλφια από την Αλβανία που ζουν μόνιμα στο Λονδίνο, όταν το έργο ανέβηκε εκεί. Αλλά αυτό που μου έκανε εντύπωση είναι τι μπορεί να έμεινε στον κάθε θεατή, όπως στη Σοφί Καλ, την οποία θαυμάζω απεριόριστα, και με ρώτησε μετά την παράσταση αν τα πορτοκάλια που έχουμε είναι ελληνικά!».

Οι Γάλλοι υποκλίνονται

Προφανώς δεν ήταν η μόνη απορία που είχε μία από τις σημαντικότερες καλλιτεχνικές φιγούρες της Γαλλίας, από τις λίγες που κατάφερε να ενώσει Ισραηλινούς και Παλαιστίνιους με το έργο της, αλλά και να γίνει αυτή που ενέπνευσε τον συγγραφέα Πολ Οστερ στο μυθιστόρημά του «Λεβιάθαν». «Είναι συγκλονιστικό να ακούω στη γυναίκα που είπα ότι είμαι απόλυτος θαυμαστής της, να μου λέει ότι “τώρα είμαι κι εγώ δική σου φαν”», ομολογεί ενθουσιασμένος ο Μπανούσι.

Δεν μπορούσε να πιστέψει ότι καταξιωμένοι ηθοποιοί και γνωστές δημιουργοί, όπως η Σοφί Καλ και η διάσημη ηθοποιός Ιζαμπέλ Ιπέρ, είχαν έρθει να δουν την παράστασή του, ούτε ότι ο ίδιος ο διευθυντής του Φεστιβάλ της Αβινιόν, Τιάγκο Ροντρίγκες, άνοιξε σαμπάνιες στο πάρτυ που ακολούθησε την πετυχημένη παράσταση, προς τιμήν του. Χαρούμενοι όλοι οι συντελεστές, αδυνατούσαν να πιστέψουν ότι εφημερίδες όπως η «Liberation» και η «Monde» θα είχαν τη φιγούρα του Μπανούσι ως κεντρική στα πολιτιστικά τους ένθετα, λέγοντας πως ήταν η παράσταση που έκλεψε τις εντυπώσεις στο φεστιβάλ. «Οι εικόνες του “ΜΑΜΙ” έχουν την υλικότητα ενός ονείρου, ότι βγαίνουν από τον ιερό λυρισμό του Κλιμτ και την τραχύτητα του Μπος», έγραφε χαρακτηριστικά η «Liberation», που σπάνια χαρίζει τόσο καλά λόγια σε θεατρικό έργο. Ο λόγος ωστόσο που ο ίδιος ο Μπανούσι δεν μπορεί να το πιστέψει δεν είναι γιατί ήρθαν όλα τόσο νωρίς, αλλά γιατί οι δυσκολίες που μεταμορφώθηκαν σε υπέροχες εικόνες και οι θυσίες που έκανε για την τέχνη του είναι που τον έπεισαν ότι πραγματικά το άξιζε. Και ότι τίποτα τελικά δεν πήγε χαμένο.

Ο φούρνος της γιαγιάς

Η διαδρομή του Μάριο, ο οποίος του χρόνου θα δει ένα από τα μεγαλύτερα θέατρα του Παρισιού, όπως το «Odeon», να συμπεριλαμβάνει το «MAMI» στο επίσημο πρόγραμμά του, δίνοντάς του έτσι την ευκαιρία να κατακτήσει και το Παρίσι, μόνο εύκολη δεν ήταν. Ηταν ενός έτους όταν η μητέρα του αναγκάστηκε να τον αφήσει στη γιαγιά του, στην Αλβανία, και να φύγει - γι’ αυτό φώναζε τη γιαγιά του Mami, εξ ου και ο τίτλος της παράστασης. Θυμάται ακόμα τα φτωχικά σπίτια, σαν αυτά που είδαμε στην παράσταση, αλλά και τον φούρνο με το φρέσκο, ζυμωτό ψωμί, που έχει πολλές ομοιότητες με εκείνον που εργαζόταν η μητέρα του.

Ο ίδιος γεννήθηκε στην Ελλάδα, αλλά πριν προλάβει να κλείσει χρόνο, η μητέρα του, που δεν μπορούσε να τα βγάλει πέρα μόνη της, χωρισμένη, τον έστειλε πίσω στη γιαγιά - με αποτέλεσμα ο ίδιος να γνωρίσει δύο μητέρες, τη μάνα της μάνας του και τη μητέρα του. Οταν, λοιπόν, η μητέρα του προσπάθησε να τον φέρει, στα τρία του χρόνια, ξανά πίσω στην Ελλάδα, εκείνος έκλαιγε και ζητούσε τη γιαγιά του, που τη θεωρούσε μητέρα του. Οριστικά στην Ελλάδα επέστρεψε όταν ήταν στο δημοτικό, μένοντας στην Ηλιούπολη. Παρά, όμως, τις σκληρές συνθήκες, ο ίδιος είχε καταλάβει από μικρός ότι είναι φτιαγμένος από το σπάνιο υλικό του καλλιτέχνη, όταν έμενε μόνος του ζωγραφίζοντας για να διοχετεύσει εκεί τις ανησυχίες του. Του άρεσε να πειραματίζεται με διάφορα αντικείμενα, τα οποία μάζευε και έβαζε σε μια γωνιά φωτίζοντάς τα, αλλά και να χαζεύει με τις ώρες πίνακες, εν ολίγοις να βρίσκει στην τέχνη κάποιου είδους παρηγοριά. Τότε ήταν που του γεννήθηκε η ιδέα να κάνει κάτι δικό του. Εστειλε αιτήσεις για υποτροφίες και κάποια στιγμή αποφάσισε να στείλει μια ιδέα του στο Future Now της Στέγης του Ιδρύματος Ωνάση.

«Μου κόπηκαν τα πόδια»

«Δεν περίμενα με τίποτα να με πάρουν τηλέφωνο και όταν επικοινώνησαν μαζί μου για την αίτηση, έπαθα σοκ. Μου κόπηκαν τα πόδια. Μου είπαν ότι τους άρεσε η ιδέα μου και ότι θα την προχωρούσαν, αλλά μας βρήκε ο κορωνοϊός και έτσι δεν ανέβηκε η “Ραγάδα”. Είχα στεναχωρηθεί πολύ και τελικά αποφάσισα να την ανεβάσω μόνος μου». Ως θεατρική στέγη επέλεξε το σπίτι μιας φίλης του, και αυτό λειτούργησε ως η αρχή για να κάνει τον κόσμο να συγκεντρώνεται γύρω του σαν τις πεταλούδες γύρω από το φως, όπως δείχνει στην παράστασή του. Αυτό είναι που αποπνέει ο Μπανούσι όταν μιλάς μαζί του, σαν να φωτίζεται ο χώρος, σαν να παίρνεις δύναμη από αυτή την ενέργεια που τον κάνει να μην εγκαταλείπει. Είναι η ίδια ενέργεια που τον οδήγησε ξανά στη Στέγη του Ιδρύματος Ωνάση, οι οποίοι τον είχαν βάλει για τα καλά στο ραντάρ τους και περίμεναν μια δεύτερη πρόταση - και όταν έφτασε η ώρα αποφάσισε να τους εκπλήξει.

Η αρχή μιας λαμπρής καριέρας

Οταν πήγε στη Στέγη του Ιδρύματος Ωνάση και έπρεπε να δείξει γιατί αξίζει να πάρουν την παράστασή του, αποφάσισε να στήσει στο γραφείο όπου έγινε η συνέντευξη μια περφόρμανς ξαπλώνοντας πάνω σε αυτό τη μητέρα του και απλώνοντας πάνω της ζύμες. «Ηταν συγκλονιστική εμπειρία, αλλά αυτό που ήθελα να πω συμβολικά είναι οι δεσμοί που με ένωναν με τη μητέρα μου, η οποία με έμαθε να ανοίγω φύλλο από μικρός. Ηταν κάτι που μας ένωνε», μας λέει, εξηγώντας μας τις αρχές της διαδρομής του, μια μέρα μετά την παράσταση στη φλεγόμενη από τη ζέστη Αβινιόν, αλλά με τη δροσιά μιας παγωμένης λεμονάδας να συνοδεύει τη χαρά τη δική του.

Η αντίθεση με το σκηνικό που επικρατούσε έξω απόλυτη, όπου αψηφώντας τη ζέστη οι ηθοποιοί τριγυρνώντας στους δρόμους της Αβινιόν μοιράζουν φυλλάδια για να διαφημίσουν τις παραστάσεις τους και προσπαθούν να γεμίσουν κάποιες από τις ατελείωτες αίθουσες - γιατί το φεστιβάλ δεν είναι μόνο τα έργα του επίσημου προγράμματος, αλλά και οι εναλλακτικές του Off Προγράμματος.

Ευρωπαϊκή περιοδεία

Ωστόσο, για τον Μπανούσι η αγωνία που συνοδεύει κάθε συντελεστή και δημιουργό πριν από την παράσταση, μετά την ανέλπιστη επιτυχία έχει μείνει λίγο πίσω - και ο ίδιος μπορεί, πλέον, να απολαμβάνει τη χαρά. «Παρότι αγχώνομαι ως άνθρωπος, η προοπτική τού να έρθω εδώ μού έδωσε τόση χαρά που κάλυψε το άγχος μου. Καταλάβαινα ότι είναι ένα πολύ σημαντικό γεγονός, αλλά οι άνθρωποι είναι τόσο χαλαροί που με έκαναν να ξεχάσω ότι πρόκειται για το Φεστιβάλ της Αβινιόν και ότι είναι ένα ακόμα φεστιβάλ στο πλαίσιο της περιοδείας. Προφανώς, όμως, χτες, στην πρεμιέρα, κατάλαβα ότι δεν είναι ένα ακόμα φεστιβάλ, αν και μου αρέσει που κάθε έργο είναι διαφορετικό, ανάλογα με την πόλη και το θέατρο όπου ανεβαίνει».

Επόμενοι σταθμοί στο πλαίσιο αυτής της περιοδείας η Βαρκελώνη, τον Αύγουστο η Ολλανδία, το Ελσίνκι, το Οντεόν και η Μαδρίτη. Αλλά, όπως μας λένε οι άνθρωποι από τη Στέγη και η καλλιτεχνική διευθύντρια του Ιδρύματος Ωνάση, Αφροδίτη Παναγιωτάκου, η μεγάλη επιτυχία του Μπανούσι στην Αβινιόν είναι απλώς μια στάση σε ένα μεγάλο ταξίδι που έχουν προγραμματίσει να κάνουν παρέα.

Η ίδια, μάλιστα, πιστεύει ότι «ο Μάριο είναι ένας σκηνοθέτης που μας ταιριάζει, που αγκαλιάζει τη βαλκανική ψυχή και την εντάσσει στο δικό του πρόγραμμα», διευκρινίζοντας ότι ενώ «υπάρχουν σημαντικοί σκηνοθέτες στο θέατρο και στο σινεμά με αναφορές στη βαλκανική ταυτότητα, στο θέατρο δεν το βλέπουμε συχνά. Θεωρώ δηλαδή, ότι σε αυτή τη φάση όπου η Ευρώπη αναρωτιέται πώς θα αντισταθεί στη λαίλαπα μιας γενικευμένης απανθρωπιάς και ποια ακριβώς είναι η θέση της σε σχέση με την παιδεία και τον πολιτισμό, ο Μάριο έρχεται να διευρύνει τα σύνορα του καλλιτεχνικού της κόσμου μέσα από αυτή τη βαλκανική σύνθεση, όπου και εμείς έχουμε ένα κομμάτι της ψυχής μας».

Ενα κερί αρκεί, που έγραφε ο Καβάφης, για να φωτίσει τον κόσμο ή για να μας δείξει ότι η τέχνη είναι η μόνη μας παρηγοριά.