Ψηφιακός εαυτός: Πώς τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης αναδιαμορφώνουν την ταυτότητά μας

Στον σημερινό κόσμο, η ύπαρξη φαίνεται να απαιτεί όχι μόνο καρδιακό παλμό, αλλά και μια επιμελημένη ροή, ένα βίντεο με τα καλύτερα στιγμιότυπα και ίσως ακόμη και ένα προσεκτικά επιλεγμένο τραγούδι προφίλ για εκείνη την επιπλέον πινελιά «αυθεντικότητας». Ξεχάστε τα διαβατήρια — η ψηφιακή σας παρουσία είναι πλέον η πραγματική σας ταυτότητα.

Αφήνοντας τον σαρκασμό στην άκρη, τα κοινωνικά μέσα έχουν πραγματικά γίνει μια ισχυρή δύναμη που διαμορφώνει τον τρόπο με τον οποίο οι άνθρωποι βλέπουν τον εαυτό τους και τον τρόπο με τον οποίο τους βλέπουν οι άλλοι. Οι πλατφόρμες που ξεκίνησαν ως χώροι για να μοιράζεστε φωτογραφίες, να συνδέεστε με φίλους ή να δικτυώνεστε επαγγελματικά έχουν εξελιχθεί σε οικοσυστήματα που επηρεάζουν την ταυτότητα σε ένα βαθύ ψυχολογικό επίπεδο.

Από την εικόνα του σώματος και την αυτοεκτίμηση, έως την προσήλωσή μας στα πολιτικά νέα και παγκόσμια γεγονότα και τις επαγγελματικές φιλοδοξίες, το προφίλ μας στο Instagram, το Facebook και το X (πρώην Twitter) μας επηρεάζει παραπάνω από ότι πιστεύουμε.

Η απόδοση του «εαυτού»

Ο Erving Goffman, κοινωνιολόγος γνωστός για το έργο του σχετικά με την ταυτότητα και την αυτοπαρουσίαση, υποστήριξε ότι οι άνθρωποι παρουσιάζουν διαφορετικές εκδοχές του εαυτού τους ανάλογα με το κοινό τους. Αλλιώς είμαστε στη δουλειά, στο γραφείο, στο μπαράκι, στο οικογενειακό τραπέζι. Τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης έχουν υιοθετήσει αυτή την ιδέα και την έχουν ενισχύσει. Τώρα, ο καθένας είναι ταυτόχρονα σκηνοθέτης και ηθοποιός στη δική του συνεχή ψηφιακή παράσταση.

Διάφορες έρευνες επιβεβαιώνουν αυτό το φαινόμενο. Μια μελέτη που δημοσιεύθηκε το 2019 στο περιοδικό Computers in Human Behavior διαπίστωσε ότι τα άτομα διαμορφώνουν τα προφίλ τους έτσι ώστε να παρουσιάζουν ένα «ιδανικό εαυτό», συχνά υπερβάλλοντας τα θετικά χαρακτηριστικά και ελαχιστοποιώντας τα ελαττώματα. Αυτή η ψηφιακή αυτοπροβολή δημιουργεί πίεση για τη διατήρηση μιας συγκεκριμένης εικόνας, οδηγώντας μερικές φορές σε σύγκρουση ταυτότητας, όταν δηλαδή ο «πραγματικός εαυτός» και ο «διαδικτυακός εαυτός» δεν συνάδουν.

Αυτό που κάποτε ήταν ένα περιστασιακό οικογενειακό άλμπουμ φωτογραφιών, είναι τώρα μια πλήρης καμπάνια μάρκετινγκ για εσάς, με πρωταγωνιστή εσάς, σκηνοθετημένη από εσάς και με βαθμολογία από τα likes.

Η επικύρωση

Το κουμπί «like» είναι παραπλανητικά απλό, αλλά ψυχολογικά ισχυρό. Κάθε ειδοποίηση λειτουργεί ως μια μικρή δόση ντοπαμίνης, ενισχύοντας ορισμένες συμπεριφορές και αυτοπαρουσιάσεις. Με την πάροδο του χρόνου, αυτό μπορεί να διαμορφώσει όχι μόνο τον τρόπο με τον οποίο οι άνθρωποι θέλουν να φαίνονται, αλλά και τον τρόπο με τον οποίο βλέπουν τον εαυτό τους.
Στην πραγματικότητα, έρευνα του Πανεπιστημίου της Καλιφόρνιας στο Λος Άντζελες (2016) διαπίστωσε ότι οι έφηβοι παρουσίαζαν αυξημένη δραστηριότητα στο κύκλωμα ανταμοιβής του εγκεφάλου όταν λάμβαναν likes στις φωτογραφίες τους. Περισσότερα likes μεταφράζονταν σε ισχυρότερα συναισθήματα κοινωνικής επικύρωσης. Αυτός ο φαύλος κύκλος επικύρωσης ενθαρρύνει τους ανθρώπους να δημοσιεύουν περισσότερα από αυτά που κερδίζουν την έγκριση — είτε αυτό σημαίνει να επιδεικνύουν τις διακοπές τους, ένα γυμνασμένο σώμα ή μια συγκεκριμένη πολιτική στάση.

Αυτή είναι η ταυτότητα με συναίνεση: το ποιος είσαι καθορίζεται εν μέρει από το πώς αντιδρούν οι άλλοι σε σένα στο διαδίκτυο. Δεν έχει τόσο να κάνει με ενδοσκόπηση, όσο με αντανάκλαση — έναν καθρέφτη φτιαγμένο από emoji, σχόλια και καρδιές.

Ο αλγόριθμος ως αρχιτέκτονας της ταυτότητας

Τείνουμε ωστόσο, να πιστεύουμε ότι ελέγχουμε αυτό που βλέπουμε στο διαδίκτυο, όμως οι αλγόριθμοι παίζουν πολύ μεγαλύτερο ρόλο. Πλατφόρμες όπως το TikTok, το Instagram και το X δεν μας δείχνουν απλώς περιεχόμενο, αλλά προβλέπουν τι θα μας ενδιαφέρει και μας τροφοδοτούν με περισσότερο από αυτό.

Αυτό δημιουργεί ψηφιακές «αίθουσες» μέσα στις οποίες ενισχύονται τα ενδιαφέροντα, οι αξίες και ακόμη και οι πολιτικές ταυτότητες των ανθρώπων. Μια μελέτη του Pew Research Center (2020) υπογράμμισε ότι τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης συμβάλλουν σημαντικά στην πολιτική πόλωση, καθώς οι χρήστες εκτίθενται επανειλημμένα σε μονόπλευρο περιεχόμενο.
Η ταυτότητα, με αυτή την έννοια, δεν δημιουργείται μόνο από τον ίδιο τον χρήστη, αλλά συν-δημιουργείται από αλγόριθμους που ενισχύουν ορισμένες πτυχές της προσωπικότητας, των πεποιθήσεων ή των επιλογών του τρόπου ζωής. Το ποιος «γίνεσαι» στο διαδίκτυο επηρεάζεται διακριτικά, αλλά ισχυρά, από το τι αποφασίζει η πλατφόρμα ότι πρέπει να δεις.

Η εικόνα του σώματος και ο λατρευτικός χαρακτήρας της σύγκρισης

Ίσως ο πιο καλά τεκμηριωμένος τρόπος με τον οποίο τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης αναδιαμορφώνουν την ταυτότητα είναι μέσω της εικόνας του σώματος. Η συνεχής έκθεση σε εξιδανικευμένες και φιλτραρισμένες εμφανίσεις δημιουργεί ένα περιβάλλον όπου η αυτοεκτίμηση συνδέεται με τη σωματική ελκυστικότητα.

Μια μετα-ανάλυση του 2021 στο Body Image βρήκε σταθερές συνδέσεις μεταξύ της χρήσης των μέσων κοινωνικής δικτύωσης και της δυσαρέσκειας για το σώμα, ιδιαίτερα μεταξύ των νέων γυναικών. Και οι άνδρες βέβαια, επηρεάζονται όλο και περισσότερο, με αυξανόμενες ανησυχίες για τη φυσική κατάσταση, τη μυϊκή δύναμη και την εμφάνιση.

Εφαρμογές όπως το Instagram, με έμφαση στις φωτογραφίες και τα βίντεο, καλλιεργούν μια κουλτούρα σύγκρισης που μπορεί να παραμορφώσει όχι μόνο την εικόνα του εαυτού, αλλά και την ταυτότητα. Το να είναι κανείς «γυμνασμένος», «αισθητικός» ή «λαμπερός» γίνεται μέρος του ποιοι πιστεύουν ότι πρέπει να είναι, ανεξάρτητα από το αν αυτό συνάδει με τα πραγματικά ενδιαφέροντα ή τις αξίες τους.

Ειρωνικά, τα εργαλεία που έχουν σχεδιαστεί για να «εκφράζεις τον εαυτό σου» συχνά περιορίζουν την ταυτότητα σε προκαθορισμένες αισθητικές: influencer, γκουρού ευεξίας, gamer, επιχειρηματίας. Η ταυτότητα γίνεται περισσότερο θέμα προσαρμογής σε μια συγκεκριμένη θέση παρά ανακάλυψης της ατομικότητας.

Ψηφιακές κοινότητες και συλλογική ταυτότητα

Δεν είναι όμως όλα αρνητικά. Τα κοινωνικά μέσα έχουν επίσης δώσει τη δυνατότητα στους ανθρώπους να εξερευνήσουν και να επιβεβαιώσουν ταυτότητες που διαφορετικά θα παρέμεναν κρυφές ή περιθωριοποιημένες.

Για παράδειγμα, οι διαδικτυακές κοινότητες παρέχουν ασφαλείς χώρους για άτομα LGBTQ+, άτομα με χρόνιες ασθένειες ή άτομα που εξερευνούν μη παραδοσιακούς τρόπους ζωής. Σύμφωνα με μια μελέτη του 2020 στο New Media & Society, οι ψηφιακές πλατφόρμες μπορούν να λειτουργήσουν ως εργαστήρια ταυτότητας, δίνοντας στα άτομα την ευκαιρία να δοκιμάσουν, να διαπραγματευτούν και να επιβεβαιώσουν μέρη του εαυτού τους πριν τα εκφράσουν εκτός διαδικτύου.

Η ασαφής γραμμή μεταξύ διαδικτύου και πραγματικής ζωής

Μία από τις πιο εντυπωσιακές αλλαγές είναι ο τρόπος με τον οποίο η ψηφιακή ταυτότητα επεκτείνεται στην πραγματική ζωή. Οι εργοδότες ελέγχουν το LinkedIn και το Instagram πριν από την πρόσληψη. Οι εφαρμογές γνωριμιών έχουν γίνει ο συνήθης τρόπος για να βρει κανείς σύντροφο. Ακόμη και τα πολιτικά κινήματα κερδίζουν δυναμική κυρίως στο διαδίκτυο.

Αυτό που δημοσιεύετε μπορεί να επηρεάσει το αν θα πάρετε μια δουλειά, με ποιον θα βγείτε ραντεβού και πώς οι άνθρωποι αντιλαμβάνονται την αξιοπιστία σας. Η ταυτότητα δεν είναι πλέον μόνο προσωπική — είναι επαγγελματικό νόμισμα και κοινωνικό κεφάλαιο.

Αυτή η ανάμειξη δημιουργεί τόσο ευκαιρίες όσο και κινδύνους. Μια ισχυρή ψηφιακή ταυτότητα μπορεί να ανοίξει πόρτες, αλλά τα λάθη (ένα tweet με κακή κρίση, μια φωτογραφία με ετικέτα που δεν σας κολακεύει) μπορούν να έχουν τεράστιες συνέπειες. Με άλλα λόγια, η ταυτότητα δεν έχει απλώς αναδιαμορφωθεί — είναι επίσης πιο εύθραυστη, εξαρτώμενη από την ασταθή δυναμική του διαδικτυακού διαλόγου.

Λοιπόν, ποιοι είμαστε πραγματικά;

Η άποψη κάποιων είναι ότι έχουμε γίνει λίγο περισσότερο από επιμελημένα avatar που κυνηγούν likes σε έναν τεράστιο διαγωνισμό δημοτικότητας. Η πραγματικότητα, ωστόσο, είναι πιο περίπλοκη. Τα κοινωνικά μέσα αναδιαμορφώνουν την ταυτότητα ενισχύοντας ορισμένες πτυχές του εαυτού μας και καταστέλλοντας άλλες, επιβραβεύοντας τη συμμόρφωση και προσφέροντας νέες ευκαιρίες για εξερεύνηση.

Όλοι μας, κατά κάποιον τρόπο, διαπραγματευόμαστε μεταξύ του εαυτού που νιώθουμε μέσα μας, του εαυτού που παρουσιάζουμε στο διαδίκτυο και του εαυτού που μας αντανακλάται από τους αλγόριθμους και το κοινό. Αυτή η διαπραγμάτευση είναι ακατάστατη, συνεχής και βαθιά ανθρώπινη — ακόμα και αν η σκηνή είναι ψηφιακή.

Ειδήσεις σήμερα:

Καμμένος (ηχητικό Νο2) με τον μαφιόζο της Κρήτης: Λέει ότι «έδωσε το όνομα του Μελχισεδέκ στο επιτελείο Τραμπ» και ότι του έβαλαν κοριούς επί ΣΥΡΙΖΑ!

Eurobasket 2025: Θρίαμβος της Εθνικής - Νίκησε 90-86 την Ισπανία, πήρε την πρωτιά στον όμιλο και παίζει με το Ισραήλ στους 16 - Βίντεο

Θρίλερ στον Νέο Κόσμο: Ζευγάρι βρέθηκε νεκρό σε διαμέρισμα - Δίπλα τους υπήρχε όπλο, λόγω δυσοσμίας οι γείτονες κάλεσαν την αστυνομία