Επιτέλους σώθηκε η οικία Αναργύρου στις Σπέτσες

Ηταν έναν χρόνο πριν, στις 25 Αυγούστου 2024, όταν το «ΘΕΜΑ» ανέδειξε τη λιμνάζουσα υπόθεση της αποκατάστασης της Οικίας Ανάργυρου στις Σπέτσες, αποτυπώνοντας τη γενικευμένη αγωνία στο νησί για την τύχη της.

Και τούτο καθώς, ενώ είχαν δρομολογηθεί οι σχετικές ενέργειες, με συγκεκριμένη εταιρεία να επικρατεί στον διαγωνισμό, οι διαδοχικές προσφυγές μπλόκαραν την όποια εξέλιξη. Ετσι, αυτό το μοναδικό στολίδι των Σπετσών παραμένει μέχρι σήμερα παραδομένο στη φθορά του χρόνου έχοντας υποστεί ιδιαίτερα σημαντικές ζημιές.

Η θετική εξέλιξη

Αυτό, ωστόσο, το απογοητευτικό και άκρως ανησυχητικό σκηνικό αλλάζει. Οπως αποκαλύπτει σήμερα το «ΘΕΜΑ», μέσα στο πρώτο δεκαήμερο του Σεπτεμβρίου αναμένεται η υπογραφή της σύμβασης μεταξύ της Περιφέρειας Αττικής και της αναδόχου εταιρείας και αμέσως μετά η έναρξη των εργασιών αποκατάστασης.

Η θετική αυτή εξέλιξη επιβεβαιώνεται και από τον πρόεδρο του Ιδρύματος της Αναργυρείου και Κοργιαλενείου Σχολής Σπετσών (ΑΚΣΣ) καθηγητή Ιωάννη Αίσωπο, ο οποίος αναφέρει μάλιστα ότι προγραμματίζεται ειδική εκδήλωση στους χώρους της σχολής για την υπογραφή της σύμβασης από τον περιφερειάρχη Αττικής Νίκο Χαρδαλιά και τους εκπροσώπους της εταιρείας, γεγονός που θα σηματοδοτήσει την αφετηρία για τη διάσωση της οικίας του εθνικού ευεργέτη Σωτήριου Ανάργυρου.

Υπενθυμίζεται ότι τόσο το αρχοντικό όσο και όλη η περιουσία που κατέλειπε ο Σ. Ανάργυρος, στην οποία περιλαμβάνεται και το σχεδόν μισό νησί, ανήκει στην Αναργύρειο και Κοργιαλένειο Σχολή.

Το ιστορικό μέχρι σήμερα

Το ιστορικό των ενεργειών που έχουν γίνει μέχρι σήμερα είναι πλούσιο και περιγράφεται, μεταξύ άλλων, και σε σχετική πρόσφατη ανακοίνωση του ιδρύματος.

Οπως αναφέρεται, η αποκατάσταση του ιστορικού αρχοντικού του μεγάλου ευεργέτη των Σπετσών, Σωτηρίου Ανάργυρου, αποτελεί έργο ύψιστης πολιτιστικής, αρχιτεκτονικής και ιστορικής αξίας για το νησί και κύρια προτεραιότητα όλων των εκτελεστικών επιτροπών του ιδρύματος.

Πρόκειται για εμβληματικό κτίριο στο κέντρο του οικισμού, βαθιά συνδεδεμένο με τη μνήμη και την ταυτότητα του νησιού, που εδώ και χρόνια παραμένει σε κατάσταση εγκατάλειψης, με κίνδυνο την ανεπανόρθωτη φθορά.

Κατόπιν αιτήματος του ιδρύματος και με την αρωγή του υπουργείου Παιδείας, η Περιφέρεια Αττικής, αναγνωρίζοντας την ιστορική και πολιτιστική αξία του εμβληματικού κτιρίου, ανέλαβε τη χρηματοδότηση και την υλοποίηση του έργου αποκατάστασής του, με την υπογραφή της σχετικής Προγραμματικής Σύμβασης στις 14 Οκτωβρίου 2022. Πρόκειται για ουσιαστική παρέμβαση, που αποσκοπεί στην πλήρη διάσωση και αξιοποίησή του, ως Πολιτιστικού Πόλου και Χώρου Εκθέσεων, με πλήρη σεβασμό στην ιστορική και αρχιτεκτονική του φυσιογνωμία. Η μελέτη αποκατάστασης εκπονήθηκε από το ίδρυμα και θεωρήθηκε από τις τεχνικές υπηρεσίες της Περιφέρειας.

Από την ημέρα της υπογραφής της προγραμματικής σύμβασης μέχρι σήμερα, η νομική «διαδρομή» του έργου υπήρξε ιδιαίτερα σύνθετη, με νομικές προσφυγές και ενστάσεις. Οπως όλα δείχνουν και δεδομένου ότι έχουν εκπνεύσει πλέον οι προθεσμίες για νέες προσφυγές, η περιπέτεια βαίνει προς το τέλος της.

Η ιστορία του και τι περιλαμβάνει

Ο Σωτήριος Ανάργυρος μετά την αγορά της έκτασης στο κέντρο των Σπετσών, την Ντάπια, ανέθεσε την εκπόνηση των σχεδίων της οικίας του στον αρχιτέκτονα Παναγιώτη Ζίζηλα, από τους σημαντικότερους των αρχών του 20ού αιώνα, ο οποίος σχεδίασε ακόμη το «Ποσειδώνιο», τα ξενοδοχεία «Μητρόπολις» και «Παλλάδιον» στην Αθήνα, το Μέγαρο Σαμαρά κ.ά.

Οι οδηγίες του Ανάργυρου ήταν σαφείς. Φιλοδοξούσε να χτίσει ένα ακίνητο που να παραπέμπει σε αρχαίο αιγυπτιακό ανάκτορο ή ναό. Ετσι, επιστράτευσε τους καλύτερους τεχνίτες του νησιού και μέσα σε μόλις έναν χρόνο όρθωσε ένα από τα λαμπρότερα οικοδομήματα των Σπετσών. Η ανέγερση του αρχοντικού κόστισε γύρω στις 100.000 χρυσές δραχμές, ποσό ιδιαίτερα σημαντικό για την εποχή.

Το διώροφο λιθόκτιστο κτίριο ορθώνεται στο μέσο ενός τετράγωνου οικοπέδου περίπου ενός στρέμματος. Μπαίνοντας κανείς από την κεντρική είσοδο στον κήπο, αντικρίζει έναν βοτσαλόστρωτο διάδρομο με ποικίλες παραστάσεις, πλαισιωμένο από φοίνικες. Στο τέλος του διαδρόμου υπάρχει η μαρμάρινη πλατιά σκάλα, που οδηγεί στην επιβλητική πόρτα του ισογείου. Στο ύψος του τρίτου σκαλοπατιού, δεξιά και αριστερά, στέκονται δύο αιγυπτιακές σφίγγες, ενώ και η «σφραγίδα» στο στηθαίο της βορεινής πρόσοψης με το «ΝΗΙΘ», παραπέμπει στη θεά Νηίθ των αρχαίων Αιγυπτίων.

Το ισόγειο περιβάλλεται από ευρύχωρη βεράντα, στα κράσπεδα της οποίας εδράζονται συμμετρικά υψηλοί κίονες. Πάνω στις πλατιές τετράγωνες κεφαλές τους στηρίζεται η βεράντα του άνω ορόφου. Ετσι, γύρω από το ισόγειο σχηματίζεται περίστηλη τετράγωνη στοά που ζώνει το αρχοντικό. Η είσοδος στο ισόγειο είναι μεγαλοπρεπέστατη, θυμίζοντας πύλη αρχαιοελληνικού ναού.

Η κεντρική δίφυλλη ξυλόγλυπτη θύρα, που πλαισιώνεται από δύο τετράγωνους πεσσούς και «στεφανώνεται» από τριγωνικό αέτωμα, οδηγεί σ’ έναν ευρύ διάδρομο που τέμνει αξονικά τον κάτω όροφο σε δύο ισομερείς πτέρυγες.

Στην ανατολική πτέρυγα υπάρχει το σαλόνι και στη συνέχεια η σάλα-τραπεζαρία, με θαυμαστή διακόσμηση και πλούσια επίπλωση. Από την τετράφυλλη πόρτα με ζωγραφισμένα κρύσταλλα μέχρι τα έπιπλα από ξύλο καρυδιάς, το τζάκι, τον κρυστάλλινο καθρέπτη και το ρολόι-εκκρεμές, αλλά και το εσωτερικό μικρό σαλόνι σε σχήμα θεωρείου θεάτρου, ο χώρος αυτός ήταν ο επιβλητικότερος του αρχοντικού. Εκεί δίνονταν δεξιώσεις με την παρουσία υψηλών προσκεκλημένων, μεταξύ των οποίων και μέλη της βασιλικής οικογένειας, ενώ στην οικία είχε φιλοξενηθεί και ο Ελευθέριος Βενιζέλος, προσωπικός φίλος του Ανάργυρου.

Στη δυτική πτέρυγα υπήρχε το επίσημο γραφείο του, το ξύλινο κλιμακοστάσιο και η κουζίνα. Η προσπέλαση στον άνω όροφο γίνεται «από εντυπωσιακή εσωτερική σκάλα, μοναδικής καλλιτεχνίας». Ο όροφος περιβάλλεται από τετράγωνη κιγκλιδωτή βεράντα, ενώ κυριαρχεί το σαλόνι με την εκπληκτική θέα προς τη θάλασσα, όπου επίσης ο οικοδεσπότης δεξιωνόταν τους υψηλούς προσκεκλημένους πριν από το γεύμα ή το δείπνο στην τραπεζαρία. Εκεί δέσποζαν ένα πιάνο με ουρά, αμερικανικής κατασκευής και μια πιανόλα.

Από αυτό το σαλόνι περνάει κανείς στην κρεβατοκάμαρα, με το διπλό ορειχάλκινο κρεβάτι με την κουνουπιέρα, την τρίφυλλη ιματιοθήκη, όπου φύλασσε την πλούσια γκαρνταρόμπα του κ.ά. Σε όλους τους κεντρικούς χώρους κυριαρχούσαν οι οροφογραφίες και οι τοιχογραφίες.

Ο κήπος του αρχοντικού ήταν, όσο ζούσε ο Ανάργυρος, ένα κομψοτέχνημα με πανύψηλα φοινικόδεντρα, κουκουναριές, κληματαριές, τριανταφυλλιές, νυχτολούλουδα και κόκκινους ιβίσκους, που ήταν το αγαπημένο του λουλούδι.

Η παρακμή

Μετά τον θάνατό του, τον Δεκέμβριο του 1928, τόσο το αρχοντικό όσο και όλη η τεράστια περιουσία του περιήλθαν στο ίδρυμα της σχολής. Ακολούθησαν χρόνια ερήμωσης και εγκατάλειψης. Στην Κατοχή και την πρώτη μετακατοχική περίοδο στεγάστηκαν εκεί οι δημοτικές αρχές και το δημοτικό νοσοκομείο.

Τη δεκαετία του ’60 το αρχοντικό νοικιάστηκε για κάποια χρόνια σε μέλη της οικογένειας Ρότσιλντ, που το χρησιμοποίησαν ως κατοικία. Τότε έγιναν οι πρώτες σημαντικές ζημιές με τον επιχρωματισμό μεγάλου μέρους του ζωγραφικού διακόσμου. Μετά την «περίοδο Ρότσιλντ» η οικία παρέμεινε κλειστή και υπέστη περαιτέρω ζημιές.
Στα μέσα της δεκαετίας του ’80, επί δημαρχίας του Βασίλη Καρδιασμένου, διατέθηκε ποσό 3 εκατ. δραχμών για τη σταθεροποίηση του δευτέρου ορόφου.

Η οικία το 1986 χαρακτηρίστηκε από το υπουργείο Πολιτισμού ως έργο τέχνης και ιστορικά διατηρητέο μνημείο. Το 1990 το ΥΠΕΧΩΔΕ ανέλαβε τη σύνταξη μελέτης αποκατάστασης, ενώ το 1991 εγκρίθηκε από το ΥΠΠΟ η πρώτη φάση εργασιών αποκατάστασης του δώματος η οποία υλοποιήθηκε το 1995.

Στη συνέχεια, λόγω έλλειψης συντήρησης, οι ζημιές εξακολούθησαν να «αμαυρώνουν» το αρχοντικό, κατάσταση που, παρά τις κατά καιρούς παρεμβάσεις, ισχύει μέχρι σήμερα. Μετά από τόσα χρόνια, χαράζει πάντως η ελπίδα ότι σε ορατό διάστημα πλέον θα ανακτήσει την παλαιά του αίγλη…
«Μπορεί να διασωθεί»

Ο πρόεδρος της Εκτελεστικής Επιτροπής του Ιδρύματος της ΑΚΣΣ, καθηγητής Αρχιτεκτονικού και Αστικού Σχεδιασμού του Πανεπιστημίου Πατρών Ιωάννης Αίσωπος μιλώντας στο «ΘΕΜΑ» δήλωσε κατηγορηματικά ότι το κτίριο μπορεί να διασωθεί. Οσον αφορά τις εργασίες εκτιμά ότι θα διαρκέσουν περίπου μία διετία, τονίζοντας όμως ότι με την έναρξή τους θα τοποθετηθούν άμεσα σκαλωσιές και άλλα προστατευτικά στοιχεία που θα επιβραδύνουν τη φθορά.

Για την επόμενη μέρα, επιβεβαιώνει ότι προβλέπεται η ανάδειξη του αρχοντικού σε πολιτιστικό πόλο. «Θα θέλαμε όμως παράλληλα μέσα στο κτίριο να υπάρχει και ένας μουσειακός χώρος που θα αναδεικνύει την προσωπικότητά του

Ανάργυρου μέσα από διάφορα προσωπικά αντικείμενα που διατηρούμε στη σχολή, όπως το κρεβάτι του, το γραφείο του, ρολόγια και άλλα», προσθέτει.

Το τριπλό όραμα του Ανάργυρου

Η περίφημη Αναργύρειος και Κοργιαλένειος Σχολή, που ιδρύθηκε στα πρότυπα των φημισμένων ξένων κολεγίων, η δενδροφύτευση του νησιού και το «Ποσειδώνιο»

Η Αναργύρειος και Κοργιαλένειος Σχολή Σπετσών αποτελεί το γέννημα μιας συνάντησης φωτισμένων προσωπικοτήτων, από αυτές που σπάνια συναντάς στο διάβα της Ιστορίας.

Αφενός, οι δύο ευεργέτες και θεμελιωτές, ο Σπετσιώτης Σωτήριος Ανάργυρος και ο Κεφαλλονίτης Μαρίνος Κοργιαλένιος, που μετουσίωσαν σε πράξη το όραμά τους για τη δημιουργία ενός εκπαιδευτικού ιδρύματος, το οποίο θα λειτουργούσε ουσιαστικά ως φυτώριο εκείνων που θα αποτελούσαν τη μελλοντική ηγεσία της χώρας. Αφετέρου, ο Ελευθέριος Βενιζέλος που οραματιζόταν ένα σύγχρονο εκπαιδευτικό σύστημα, το οποίο θα ήταν παράγοντας ανόρθωσης της καθημαγμένης από τους πολέμους και τις στερήσεις Ελλάδας.

Η στενή φιλική σχέση που συνέδεε τον Σ. Ανάργυρο με τον Βενιζέλο έπαιξε καθοριστικό ρόλο για την ίδρυση της σχολής κατά τα πρότυπα των αγγλικών κολλεγίων Ιτον και Χάροου.

Θα πρέπει να σημειωθεί ότι ο Σωτήριος Ανάργυρος ήταν ο μόνος εθνικός ευεργέτης που αρνήθηκε στον Ελευθέριο Βενιζέλο να πραγματοποιήσει, όπως και οι άλλοι ευεργέτες, έργα στην Αθήνα, εστιάζοντας στο νησί του. Παρά ταύτα, συνέβαλε με σημαντικές δωρεές και σε εθνικό επίπεδο, όπως το 1912 με το ποσό των 40.000 δραχμών για την αγορά των πρώτων τριών αεροπλάνων κατά τη διάρκεια των Βαλκανικών Πολέμων, αλλά και 100.000 δραχμών υπέρ των αναπήρων πολέμου.

Προτροπή Βενιζέλου

Προσανατολισμένος στην ανάπτυξη των Σπετσών αποδέχθηκε άμεσα την προτροπή του Εθνάρχη για την ίδρυση της Σχολής που ασφαλώς θα είχε υπερτοπικό και εθνικό βεληνεκές. Το 1919, σε μια περίοδο ανασυγκρότησης του ελληνικού κράτους, μπήκαν οι βάσεις για το εγχείρημα και τον Οκτώβριο του 1927 αυτή η σχολή άνοιγε τις πύλες της. Ο αρχιτεκτονικός σχεδιασμός και η διαμόρφωση του επιβλητικού κτιριακού συγκροτήματος, το οποίο κυριαρχεί στο τοπίο των Σπετσών ανατέθηκε στους Αριστείδη Μπαλάνο και Γεώργιο Διαμαντόπουλο, δύο επίσης «φωτεινές» φυσιογνωμίες της αρχιτεκτονικής.

Τα άρτια εξοπλισμένα εργαστήρια και οι ευρύχωρες αίθουσες διδασκαλίας, οι βιβλιοθήκες, η επιστράτευση επιφανών εκπαιδευτικών, μέχρι και η υιοθέτηση πρωτοποριακών μεθόδων διοίκησης, κατέστησαν την Αναργύρειο και Κοργιαλένειο Σχολή μοναδική για τα ελληνικά δεδομένα, με τον ρόλο της να δικαιώνεται καθώς οι περισσότεροι από τους αποφοίτους της πράγματι διακρίθηκαν σε όποιον τομέα δραστηριοποιήθηκαν.

Η ΑΚΣΣ λειτούργησε με τον αρχικό σκοπό της από το 1928 έως το 1983, οπότε και λόγω της μεγάλης μείωσης του αριθμού των μαθητών έπαψε η λειτουργία της ως σχολείου-οικοτροφείου. Ακολούθησε η τροποποίηση του καταστατικού της που επέτρεψε τη λειτουργία των εγκαταστάσεών της ως Πρότυπο Πανελλήνιο Πολιτιστικό Εκπαιδευτικό και Αθλητικό Κέντρο.

Τα επόμενα χρόνια η σχολή γνώρισε περιόδους παρακμής, αλλά και περιόδους ανάκαμψης, με τμηματικές ανακαινίσεις των εγκαταστάσεων και με νέες πρωτοβουλίες να γεμίζουν και πάλι τους χώρους της.

Η νέα εποχή

Μια τέτοια περίοδο ανάταξης και ανάπτυξης διέρχεται και σήμερα, καθώς κάθε χρόνο διοργανώνονται δεκάδες επιστημονικά συνέδρια με τη συμμετοχή διακεκριμένων προσωπικοτήτων, θεματικές εκδηλώσεις, καλλιτεχνικά δρώμενα κ.ά. από τον Μάιο μέχρι το τέλος Οκτωβρίου.

Στο πλαίσιο αυτό, λειτουργεί και η Μουσική Ακαδημία της Αναργύρειου και Κοργιαλένειου Σχολής Σπετσών παρέχοντας μια εκπαιδευτική πλατφόρμα για μουσικές συναντήσεις, όπου νέοι ενήλικες έχουν τη δυνατότητα να παρακολουθήσουν masterclasses από καταξιωμένους διεθνείς καλλιτέχνες.

Μιλώντας στο «ΘΕΜΑ» ο κ. Αίσωπος δήλωσε:

«Το όραμα του Σωτήριου Ανάργυρου βασίστηκε σε τρεις πυλώνες. Ο ένας ήταν η προστασία του περιβάλλοντος. Γι’ αυτό αγόρασε διάσπαρτα οικόπεδα στο νησί, τα συνένωσε και τα φύτευσε. Το δεύτερο ήταν το τουριστικό όραμα που είχε να κάνει με την κατασκευή του “Ποσειδωνίου” το οποίο άνοιξε το 1914 και έδωσε έναν αέρα κοσμοπολιτισμού στο νησί. Το τρίτο και ίσως το σημαντικότερο ήταν το όραμα της εκπαίδευσης και του πολιτισμού μέσω της Αναργυρείου και Κοργιαλενείου Σχολής, την οποία χρηματοδότησε κατά 90% ο Ανάργυρος και κατά 10% ο Μαρίνος Κοριαλένιος», όπως αναφέρει.

Ο κ. Αίσωπος τονίζει ότι «αυτό το τριπλό όραμα του Ανάργυρου συνεχίζουμε και εμείς τώρα, σχεδόν 100 χρόνια μετά, εστιάζοντας στον πολιτισμό και την εκπαίδευση.