Οι σεισμοί και οι εκρήξεις του ηφαιστείου στη Σαντορίνη και τα γύρω νησιά από την αρχαιότητα μέχρι τώρα
Η δημιουργία του ηφαιστείου, περίπου 2,6 εκατομμύρια χρόνια πριν και η δραστηριότητά του μέχρι σήμερα - Οι σεισμοί της Σαντορίνης από το 46 μ.Χ. μέχρι τον 20ο αιώνα
Οι σεισμοί των τελευταίων ημερών στη Σαντορίνη και στα γειτονικά νησιά των Κυκλάδων έχουν ανησυχήσει πολύ τους κατοίκους τους, ενώ και οι επιστήμονες παρουσιάζονται όχι απλά επιφυλακτικοί, αλλά ιδιαίτερα προβληματισμένοι. Η Σαντορίνη (ή Θήρα) είναι γνωστή σε όλο τον κόσμο για τα αξιοθέατά της.
Ωστόσο, και το ηφαίστειό της έχει απασχολήσει όχι μόνο Έλληνες, αλλά και διαπρεπείς ξένους επιστήμονες.
Το ηφαίστειο της Θήρας ανήκει στο ηφαιστειακό τόξο του Νοτίου Αιγαίου. Είναι το μοναδικό ενεργό ηφαίστειο της Ανατολικής Μεσογείου σήμερα (αν δεν συμπεριλάβουμε στην Αν. Μεσόγειο την Ιταλία).
Η καλδέρα του είναι από τις μεγαλύτερες και επιβλητικότερες παγκοσμίως. Περικλείεται από τα νησιά Θήρα, Θηρασιά και Ασπρονήσι, ενώ στο κέντρο της βρίσκονται τα νησιά Παλαιά Καμένη, Νέα Καμένη και Μικρή Καμένη, που δημιουργήθηκαν από την ηφαιστειακή δραστηριότητα.
Η νησίδα Άνυδρο(ς), που προβληματίζει τους επιστήμονες, βρίσκεται μεταξύ Αμοργού, από την οποία απέχει 9,5 ν.μ., Θήρας, Ίου και Ανάφης. Έχει έκταση 1,1 τ.χλμ. Είναι έρημο και άνυδρο νησί, απ’ όπου και η ονομασία της.
Λέγεται επίσης Αμοργόπουλο ή Αμοργοπούλα και πολλοί την ταυτίζουν με το αρχαίο νησί Ιππουρίς (<ίππος+ ουρά), δηλαδή νησί που μοιάζει με αλογοουρά στο σχήμα (Πηγή: ΜΙΧΑΛΗΣ ΣΚΑΝΔΑΛΙΔΗΣ, «ΟΝΟΜΑΤΟΛΟΓΙΚΗ ΝΑΥΣΙΠΛΟΪΑ ΣΤΟ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΑΙΓΑΙΟ», ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΑΙΓΑΙΟΥ+ ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΚΑΣΤΑΝΙΩΤΗ, 2001).
Οι άξονές της έχουν μήκος 11 χλμ. (Βορράς- Νότος) και 7,5 χλμ. (Ανατολή- Δύση). Το μεγαλύτερο βάθος της είναι 390 μέτρα, ενώ το ύψος των τοιχωμάτων της κυμαίνεται από 200 έως 300 μέτρα πάνω από τη στάθμη της θάλασσας.
Κλείσιμο
Η γένεση του ηφαιστείου τοποθετείται στο τέλος του Πλειόκαινου (γεωλογική εποχή από 5,33 εκ. χρόνια ως 2,58 εκ. χρόνια π.Χ.). Τελείως αυθαίρετα βέβαια, τοποθετήσαμε στον τίτλο του άρθρου τη γένεση του ηφαιστείου 2,6 εκ. χρόνια πριν, θέλοντας να προσδιορίσουμε, περίπου, το πότε δημιουργήθηκε.
Η δημιουργία του έγινε κατά τον κατακερματισμό και την καταβύθιση της Αιγηίδας. Σε κάθε περίπτωση, ας συγκρατήσουμε ότι το ηφαίστειο της Σαντορίνης δημιουργήθηκε 2-2,5 εκ. χρόνια πριν.
Η Σαντορίνη πριν 3.700 χρόνια
Οι πρώτες ηφαιστειακές εκρήξεις άρχισαν στο προηφαιστειακό νησί, στη θέση όπου σήμερα υψώνεται το βουνό Προφήτης Ηλίας, στο ΝΑ τμήμα της Θήρας.
Το νησί αυτό ήταν υπόλειμμα μιας μεγαλύτερης μάζας από μεταμορφωμένα πετρώματα, όπως αποδεικνύεται από τα μάρμαρα και τους φυλλίτες του Προφήτη Ηλία. Η περίοδος αυτή χαρακτηρίζεται από έκχυση όξινης λάβας.
Μετά από μακροχρόνια περίοδο ηρεμίας, άρχισε η δράση του ηφαιστείου της Θήρας που βρισκόταν περίπου 3,5 χλμ. βόρεια του Ακρωτηρίου.
Αρχικά, η ηφαιστειακή δραστηριότητα ήταν υποθαλάσσια, αλλά σταδιακά εξήλθαν από τον κώνο του ηφαιστείου ηφαιστειακά «προϊόντα» που προστέθηκαν στη νησίδα της περιοχής Προφήτη Ηλία- Ακρωτηρίου.
Την ίδια εποχή ήταν ενεργά τέσσερα ακόμα ηφαίστεια στη Θήρα: α) τα ηφαίστεια των Περιστεριών (Βόρεια Θήρα), β) το ηφαίστειο Σημαντήρι (Δυτική Θήρα) γ) το ηφαίστειο του Σκάρου (Βόρεια Θήρα) και δ) το ηφαίστειο της Θηρασιάς.
Από τις εκρήξεις των ηφαιστείων αυτών επεκτάθηκε και η νησίδα του Προφήτη Ηλία και σχηματίστηκε η ηφαιστειακή νήσος Στρογγύλη, με ύψος 600-1.000 μέτρα.
Ακολούθησε μακρά περίοδος ηρεμίας, αλλά το 1.500 π.Χ. περίπου έγινε η μεγαλύτερη γνωστή ηφαιστειακή έκρηξη. Στη διάρκειά της «λειτούργησαν» τουλάχιστον τρεις ηφαιστειακοί κρατήρες.
Από αυτούς εκχύθηκαν τεράστιες ποσότητες λάβας και εκτινάχθηκαν τεράστιες ποσότητες ατμών, αερίων και στερεών αναβλημάτων.
Ο ηφαιστειακός θόλος στο κέντρο του νησιού κατακρημνίστηκε και σχηματίστηκε η μεγάλη καλδέρα. Από την αρχική νήσο Στρογγύλη απέμειναν μόνο τα εξωτερικά τμήματα, που αποτελούν τα σημερινά νησιά Θήρα, Θηρασιά και Ασπρονήσι.
Αναπαράσταση έκρηξης του ηφαιστείου της Σαντορίνης
Ή ηφαιστειακή σποδός (τέφρα), που εκτινάχθηκε κατά την έκρηξη, διασκορπίστηκε σε πολύ μεγάλη απόσταση και έφτασε μέχρι τις γειτονικές παράκτιες περιοχές της Ανατολικής Μεσογείου.
Από τη ραδιοχρονολόγηση με άνθρακα -14 κομματιών πεύκου από τον πυθμένα της καλδέρας, διαπιστώθηκε ότι η έκρηξη του ηφαιστείου έγινε 3.400-3.600 χρόνια πριν.
Σχετικές είναι οι αναφορές του αείμνηστου Άγγελου Γαλανόπουλου (1958, 1960). Αλλά και ο Σπυρίδων Μαρινάτος, με σπουδαίο ανασκαφικό έργο στη Θήρα, χρονολόγησε την έκρηξη γύρω στο 1.500 π.Χ.
Νεότερες έρευνες τοποθετούν την έκρηξη του ηφαιστείου γύρω στο 1613 π.Χ.
Φωτογραφία από την τελευταία έκρηξη του ηφαιστείου της Σαντορίνης το 1950
Ακολούθησαν άλλα 1.500 χρόνια ηρεμίας. Έπειτα, οι εκρήξεις ξανάρχισαν με εκχύσεις λάβας στον πυθμένα της λεβητοειδούς καλδέρας, ενώ σχηματίστηκαν νέοι ηφαιστειακοί θόλοι, που εξήλθαν στο κεντρικό τμήμα της καλδέρας με τη μορφή νησίδας. Έτσι, δημιουργήθηκαν η Παλαιά Καμένη (197 π.Χ.) και η Μικρή Καμένη (1570 ή 1573).
Το 1650, μετά από μια υποθαλάσσια έκρηξη έξω από την καλδέρα σε απόσταση 6,5 χλμ. ανατολικά του ακρωτηρίου Κολούμπο, δημιουργήθηκε μια νησίδα, που αργότερα βυθίστηκε και από αυτήν υπάρχει σήμερα μόνο ο ύφαλος Κολούμπο.
Μεταξύ 1707-1711 σχηματίστηκε η Νέα Καμένη, ενώ μεταξύ 1866-1870 σχηματίστηκαν οι θόλοι Γεώργιος Α’ και Αφρόεσσα, που ενώθηκαν με το νότιο τμήμα της Νέας Καμένης.
Η Σαντορίνη πριν και μετά την έκρηξη του ηφαιστείου
Μετά από 55 χρόνια ηρεμίας, ένας ηφαιστειακός παροξυσμός (1925-1926) οδήγησε στη δημιουργία του θόλου Δάφνη και την ένωση της Μικρής Καμένης με τη Νέα Καμένη. Το 1928 σχηματίστηκε ο θόλος Ναυτίλος πάνω στις λάβες της Δάφνης, ο οποίος καλύφθηκε από τις λάβες των εκρήξεων 1939-1941.
Στην περίοδο αυτή δημιουργήθηκαν στη Νέα Καμένη οκτώ νέοι θόλοι: Τρίτων Α’, Τρίτων Β’, Κτενάς, Φουκέ, Σμιθ Α’, Σμιθ Β’, Ρεκ και Νίκη.
Η πιο πρόσφατη ηφαιστειακή δραστηριότητα στη Θήρα άρχισε το 1950, οπότε σχηματίστηκε ο θόλος Λιάτσικα πάνω στις λάβες του θόλου Γεωργίου Α’. Από την ηφαιστειακή δραστηριότητα μεταξύ 1925-1950, όλοι οι επιμέρους θόλοι, εκτός από την Παλαιά Καμένη, ενώθηκαν και δημιούργησαν ένα ενιαίο νησί, τις Νέες Καμένες.
Από τότε, το ηφαίστειο της Θήρας βρίσκεται σε ηρεμία, αλλά στην περιοχή των Νέων Καμένων αναδύονται διοξείδιο του άνθρακα (CO₂), διοξείδιο του θείου (SO₂), υδρόθειο (H₂S) και άλλα αέρια, κάτι που υποδηλώνει ότι το ηφαίστειο παραμένει πάντα ενεργό, κάτι που υπενθύμισε και η δραστηριότητά του το 2011.
(Πηγή: Εγκυκλοπαίδεια ΠΑΠΥΡΟΣ- ΛΑΡΟΥΣ- ΜΠΡΙΤΑΝΝΙΚΑ, τόμος 28)
Πρωτοσέλιδο εφημερίδας για τον σεισμό του 1956
Οι σεισμοί της Σαντορίνης (46 μ.Χ.- 1956 μ.Χ.)
Η περιοχή της Σαντορίνης πλήττεται αρκετά συχνά από σεισμούς. Ας δούμε σε συντομία τους κυριότερους από αυτούς και τις συνέπειές τους.
Φωτογραφίες της Σαντορίνης μετά τον σεισμό του 1956
46 μ.Χ. Μέγεθος 6R, Ένταση VII (7 βαθμοί της κλίμακας Μερκάλι). Ακολούθησε και έκρηξη του ηφαιστείου, ενώ στην Κρήτη προκλήθηκε θαλάσσιο τσουνάμι.
1650 μ.Χ. Μέγεθος 6,8R. Ένταση VIII (8)
Οι σεισμοί ξεκίνησαν το 1649 και στις αρχές Μαρτίου 1650 έγιναν πιο ισχυροί, ενώ συνοδεύονταν από μεγάλη άνοδο της θερμοκρασίας. Προκλήθηκαν βλάβες σε αρκετά σπίτια, ενώ βράχοι κατρακύλησαν στη θάλασσα.
Από τις 14 Σεπτεμβρίου ξεκίνησε έξαρση των σεισμικών δονήσεων που κορυφώθηκε στις 29 Σεπτεμβρίου.
Συνοδεύτηκε από υπόγεια ηφαιστειακή έκρηξη με μεγάλη ποσότητα σποδού. Από τα δηλητηριώδη αέρια 40 άνθρωποι έχασαν τη ζωή τους, όπως επίσης πολλά ζώα και πτηνά. Κατοικίδια ζώα έχασαν το φως τους για 8-9 μέρες!
Πλοίο που παρέπλεε το ακρωτήριο Κολούμπο ακινητοποιήθηκε από την ελαφρόπετρα που επέπλεε, με αποτέλεσμα τα 9 άτομα του πληρώματός του να βρουν τραγικό θάνατο.
Η ηφαιστειακή τέφρα έφτασε ως τη Μικρά Ασία, όπου κάλυψε τα φύλλα των δένδρων! 200 σπίτια στη Θήρα κατέρρευσαν.
Το τσουνάμι που δημιουργήθηκε έφτασε σε ύψος τα 30 μέτρα στη δυτική ακτή της Πάτμου. Ο κρότος από την έκρηξη του ηφαιστείου ακούστηκε στη Χίο (224 χλμ. μακριά), ενώ ο σεισμός έγινε αισθητός ως την Κωνσταντινούπολη.
Άγγελος Γαλανόπουλος
1707 μ.Χ. Μέγεθος 6R. Ένταση VI (6)
Λεπτομερείς πληροφορίες για τους σεισμούς του έτους αυτού, μας δίνει ο Ιησουίτης περιηγητής Tarillon. Στις 18 Μαΐου έγιναν δύο δονήσεις αισθητές σε όλη τη Θήρα.
Από τότε ξεκίνησε η ανύψωση των βράχων μέσα από τη θάλασσα, ενώ στις 23 Μαΐου εμφανίστηκε λάβα πάνω από τη θάλασσα.
Τις επόμενες μέρες σχηματίστηκε ένα μικρό νησί. Από τις 16 Ιουλίου, μέσα από συνεχείς εκρήξεις και καπνούς ξεπήδησαν δύο νέα νησιά, το Μαυρονήσι και το Ασπρονήσι, όπως τα ονόμασαν οι Σαντορινιοί από το χρώμα τους.
Στις 2 Σεπτεμβρίου 1707 σημειώθηκε σεισμός που συνοδευόταν από ισχυρή έκρηξη. Στις 9 Σεπτεμβρίου τα δύο νησιά ενώθηκαν και σχηματίστηκε η Νέα Καμένη.
Η ηφαιστειακή δραστηριότητα συνεχίστηκε ως το 1708 κατά τον Perillon, ως το 1711 σύμφωνα με άλλους. Ενδιαφέρον έχει και η αφήγηση ενός Γάλλου περιηγητή, του La Motray.
Επισκέφτηκε τη Σαντορίνη στα τέλη Αυγούστου 1707. Στις 24/25 Αυγούστου, όταν το καράβι του βρισκόταν έξω από τη Νάξο, άκουσε βροντές σαν κανονιές ή αστροπελέκια και ένα μουγκρητό.
Όταν το πλοίο πλησίασε στη Σαντορίνη, είδε να τινάζονται ψηλά φλόγες μαζί με βράχους από ένα μαύρο νησάκι: «Στα ρουθούνια μου έφθασε σε λίγο η βαριά μυρωδιά του θειαφιού.
Πνιγόμουν, δεν μπορούσα να βγάλω φωνή. Ακολούθησε πονοκέφαλος, λιγοθυμιά, ναυτία. Στις 2 Σεπτεμβρίου σημειώθηκε σεισμός πού συνοδευόταν από φοβερή έκρηξη. Από τον κρατήρα του ηφαιστείου τινάχτηκαν βράχοι πυρακτωμένοι…».
31 Ιανουαρίου 1866. Μέγεθος 6,2R. Ένταση VIII (8)
Μετά από κάποιες μικροδονήσεις έγινε ισχυρός σεισμός, που προκάλεσε ζημιές σε 50 σπίτια και 2 εκκλησίες.
Μετά τον κύριο σεισμό, άρχισαν βυθίσματα στο έδαφος, που προκάλεσαν σοβαρές ζημιές στα κτίρια του νησιού. Στις 20 Φεβρουαρίου μια ισχυρή σεισμική δόνηση έγινε αισθητή ως τη Χίο.
Οι δονήσεις διήρκεσαν μέχρι τον Νοέμβριο και γίνονταν αισθητές ως την Κρήτη (Sieberg 1932a). Ο Κυριαζόπουλος (1979) αναφέρει ότι τότε σχηματίστηκαν οι νησίδες Γεώργιος Α’ και Αφρόεσσα, ενώ στις 18 Ιανουαρίου άρχισε τμηματικά η καταβύθιση της Νέας Καμένης.
Η θάλασσα άρχισε να φουσκώνει, τα παραθαλάσσια σπίτια να σκίζονται και να εξαφανίζονται, ενώ οι πλοιοκτήτες προσπαθούσαν να σώσουν τα καράβια τους από τη μανία της θάλασσας και του ηφαιστείου, η δράση του οποίου (Georgalas 1962) διήρκεσε μέχρι τις 15 Οκτωβρίου 1870!
4 Απριλίου 1911. Μέγεθος 7,1R. Ένταση IV (4)
Πολύ ισχυρός σεισμός που έγινε αισθητός ως τη Μεσσηνία. Το μεγάλο εστιακό βάθος του όμως (140χλμ.) είχε σαν αποτέλεσμα να μην προκληθούν υλικές ζημιές.
25 Οκτωβρίου 1919, ώρα17.10. Μέγεθος 6,1R. Ένταση VII (7)
O σεισμός προκάλεσε ζημιές στα Φηρά (την κωμόπολη της Θήρας, πρωτεύουσα της Σαντορίνης), στην Οία και το Καρτεράδο. Ελαφρότερες ζημιές προκάλεσε στη Νάξο.
Ο κύριος σεισμός έγινε αισθητός στη βόρεια Κρήτη και το Ηράκλειο. Πριν τον σεισμό των 6,1R έγιναν προσεισμοί, με τον μεγαλύτερο (4,7R) να γίνεται στις 17.03 της ίδιας μέρας. Ακολούθησαν πολλοί μετασεισμοί, ο μεγαλύτερος από τους οποίους έγινε επίσης την ίδια μέρα στις 17.53.32 και είχε μέγεθος 5,6R.
15 Νοεμβρίου 1920, 09.20.43. Μέγεθος 6R. Ένταση VI(6)
Ο σεισμός έγινε ιδιαίτερα αισθητός, εκτός από τη Θήρα, τη Νάξο, το Ηράκλειο και το Μελιδόνι, στη βόρεια Κρήτη. Λόγω του μεγάλου εστιακού του βάθους όμως (120 χλμ.), δεν προκλήθηκαν σοβαρές ζημιές.
18 Μαρτίου 1935, 08.40.45. Μέγεθος 6,4R. Ένταση V (5)
Ο σεισμός έγινε έντονα αισθητός στη Σαντορίνη και ελαφρότερα στα Χανιά και στη Σητεία. Λόγω του μεγάλου εστιακού του βάθους (70 χλμ.), δεν προκλήθηκαν ζημιές.
9 Ιουλίου 1956, 03.11.40. Μέγεθος 7,5R. Ένταση IX (9)
Αν και ο σεισμός είχε επίκεντρο κοντά στην Αμοργό, προκάλεσε τεράστιες ζημιές και σε οικισμούς της Σαντορίνης (Οία, Φηρά, Ημεροβίγλι κ.ά.), αλλά και σε Ανάφη, Ίο, Πάρο, Νάξο, Αστυπάλαια, Λέρο, Λειψούς, Πάτμο και Κάλυμνο, όπου απ’ το τσουνάμι που προκλήθηκε από αυτόν έγιναν οι σοβαρότερες ζημιές!
53 άνθρωποι σκοτώθηκαν και 100 τραυματίστηκαν. Καταστράφηκαν συνολικά 529 σπίτια, 1.482 έπαθαν σοβαρές βλάβες και 1.750 ελαφρές.
Το τσουνάμι που δημιουργήθηκε έφτασε σε ύψος τα 25 μ. στη ΝΑ ακτή της Αμοργού, τα 20 μ. στη ΒΔ ακτή της Αστυπάλαιας και τα 10 μ. στη Φολέγανδρο.
Του κύριου σεισμού προηγήθηκε δόνηση 4,9R στις 8 Ιουλίου (13.05) και ακολούθησαν πολλοί μετασεισμοί, με μεγαλύτερο αυτόν που έγινε 13 μόλις λεπτά μετά τον κύριο σεισμό, στις 03.24 και είχε μέγεθος 6,9R (Παπαζάχος) ή 7R (Σπυρόπουλος).
Φωτογραφία της Αμοργού μετά τον σεισμό του 1956
Πηγές: ΒΑΣΙΛΗ ΠΑΠΑΖΑΧΟΥ-ΚΑΤΕΡΙΝΑΣ ΠΑΠΑΖΑΧΟΥ, «ΟΙ ΣΕΙΣΜΟΙ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΑΣ», ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΖΗΤΗ, ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ, 1999.
ΠΑΝΑΓΙΩΤΟΥ Ι. ΣΠΥΡΟΠΟΥΛΟΥ, «ΧΡΟΝΙΚΟ ΤΩΝ ΣΕΙΣΜΩΝ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΟΣ από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα», Εκδόσεις «Δωδώνη», Αθήνα- Γιάννινα, 1997.
Δώρα που κάθε γυναίκα θα ήθελε να λάβει στις 14 Φεβρουαρίου ή να τα προσφέρει στον εαυτό της. Εντυπωσιακά, τεχνολογικά προηγμένα και απόλυτα ερωτεύσιμα, σεσουάρ Dyson Supersonic Nural, ισιωτικό Dyson Airstrait ή multistyler Dyson Airwrap Complete Long για κάθε τύπο μαλλιών, που κυκλοφορούν σε συλλεκτική έκδοση και κλέβουν καρδιές!
Στις 14 Φεβρουαρίου, το resort One&Only Aesthesis στη Γλυφάδα μας προσκαλεί στον ειδυλλιακό του χώρο για να απολαύσουμε συναρπαστικές γεύσεις, premium εμπειρίες και αξέχαστη διαμονή.