Ένα πρόσωπο, μια έκθεση, μια ημερίδα

Σε ένα ενημερωτικό σημείωμα για την νέα έκθεση του Ιστορικού Αρχείου του ΠΙΟΠ διαβάζω τα εξής: «Η έκθεση (…) επιχειρεί να αναπαράγει την ατμόσφαιρα του Εργαστηρίου Δενδροκομίας, κατά το μάθημα της Ελαιοκομίας, προσωποποιώντας την εκπαιδευτική διαδικασία στη φυσιογνωμία του εμπνευσμένου διδάσκοντος Εμμανουήλ Βάθη». Η αναφορά στο πρόσωπο ενός δασκάλου λειτούργησε ως έναυσμα για την αναζήτηση της γνώσης. Τα «ψαχτήρια» του διαδικτύου με οδήγησαν στο siteτου Γεωργικού Μουσείου – στο Γεωπονικό Πανεπιστήμιο Αθηνών. Εκεί έμαθα, μεταξύ άλλων, για Βάθη και για την συλλογή των έργων του. Διαβάζω: «Προικισμένος με γνήσιο καλλιτεχνικό τάλαντο, ο Μ. Βάθης ζωγράφιζε ασταμάτητα επί 80 σχεδόν χρόνια, αμέτρητα καλλιεργούμενα ή αυτοφυή φυτά της ελληνικής κυρίως χλωρίδας, καθώς επίσης και τις ασθένειές τους».

Έψαξα και βρήκα στο ίδιο το site του Γεωργικού Μουσείου μια αναλυτική βιογραφία του. Έχει την αξία και την χρησιμότητα της η αναδημοσίευση της εδώ: «Μανώλης Βάθης (1910-2008). Ο Μανώλης Βάθης γεννήθηκε στα Κριτζαλιά της Σμύρνης, το 1910. Το 1931 εισήχθη στην Ανωτάτη Γεωπονική Σχολή Αθηνών, απ' όπου απεφοίτησε το 1936. Το 1935, όταν ήταν τριτοετής φοιτητής, ο καθηγητής δενδροκομίας Πάνος Αναγνωστόπουλος διέκρινε το ταλέντο του στη ζωγραφική, σε σχέδιο του με καρπούς ελιάς και του ζήτησε, όταν τελειώσει τις σπουδές του, να γίνει βοηθός του. Απ' εκείνη την ημέρα, άρχισε να σχεδιάζει έγχρωμες εικόνες ποικιλιών καρπών, ζωικών και φυτικών εχθρών των καλλιεργειών, σχετικών με καρποφόρα δένδρα.



Το 1936 απεφοίτησε από την ΑΓΣΑ και το Μάρτιο 1937 διορίσθηκε γεωπόνος στο Υπουργείο Γεωργίας, και αποσπάσθηκε στο Εργαστήριο Δενδροκομίας, ως βοηθός του Παναγιώτη Αναγνωστόπουλου, με καθήκοντα τις ασκήσεις φοιτητών στα εργαστήρια δενδροκομίας και εργασίες στο κτήμα του εργαστηρίου.

Κατά το 1937, επί κυβερνήσεως Ι. Μεταξά, αποφασίζεται η κατάργηση της Α.Γ.Σ.Α. και η συγχώνευση της στη Γεωπονοδασολογική Σχολή του Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης. Ο Μ. Βάθης δεν ακολουθεί τον Π. Αναγνωστόπουλο στη Θεσ/κη και διορίζεται γεωπόνος κατ' αρχάς στη Λευκάδα, τον Ιούνιο 1937, και ένα μήνα αργότερα ως επαρχιακός γεωπόνος στην Ιθάκη, όπου παρέμεινε μέχρι το Μάρτιο 1943, για αρκετό διάστημα κάτω από τις διαταγές Ιταλού διοικητή.

Αργότερα επανήλθε στην Αθήνα και τον Σεπτέμβριο 1943 διορίσθηκε διευθυντής του Αγροκηπίου Ασπροπύργου και το Δεκέμβριο του ίδιου έτους στο κτήμα Μελισσουργού στη Καλύβια Αττικής. Την ίδια περίοδο, το 1943 μεσούσης της κατοχής, η Α.Γ.Σ.Α. επανήλθε στην Αθήνα και ο Μ. Βάθης επέστρεψε στη θέση του στο εργαστήριο Δενδροκομίας.

Το 1945 προσελήφθη ως Βοηθός, στο Εργαστήριο Δενδροκομίας της τότε Ανωτάτης Γεωπονικής Σχολής Αθηνών, θέση την οποία κατείχε μέχρι το 1972, όταν συνταξιοδοτήθηκε, με το βαθμό του Διευθυντή.

Κατά το 1955 η Αμερικανική Αρχαιολογική Σχολή ξεκίνησε τη φύτευση στην περιοχή γύρω από την Ακρόπολη, που τότε ήτανε τελείως βραχώδης και άγονη. Διευθυντής ανασκαφών ήταν ο αρχαιολόγος Homer Tomson και υπεύθυνος για την αρχιτεκτονική τοπίου ο Ralf Griswold.

Ο τελευταίος ζήτησε από τον τότε πρύτανη της ΑΓΣΑ Βάσο Κριμπά βοήθεια για τη φύτευση της Αγοράς με φυτά και δένδρα της αττικής γης και αυτός πρότεινε τον Μ. Βάθη, ως τον πλέον ειδικό. 

Ο Μ. Βάθης προσέφερε απλόχερα τη γνώση και την εμπειρία του στη φύτευση του αρχαιολογικού χώρου, λαμβάνοντας τα εύσημα από τους αμερικάνους ειδικούς. Επιπλέον, στη συνέχεια αποτύπωσε και ζωγραφικά όλα τα είδη των φυτών που είχε επιλέξει.

Τη ζωγραφική αυτή συλλογή, η οποία αποτελούνταν από 250 αποτυπώσεις φυτών μοναδική επιστημονικής και καλλιτεχνικής αξίας, παρέδωσε ο ίδιος τον Ιούλιο του 2000 στον τότε Πρύτανη του ΓΠΑ Σ. Κυρίτση, προκειμένου να αξιοποιηθούν από το Ίδρυμα.

Το έργο αυτό ευτύχησε να το δει να αποτυπώνεται σε ένα μοναδικό δίγλωσσο λεύκωμα μερικά χρόνια αργότερα. Συγκεκριμένα, το Φεβρουάριο 2003 πραγματοποιήθηκε από το Γεωπονικό Πανεπιστήμιο, με χορηγία της Εμπορικής Τράπεζας της Ελλάδος, η έκδοση του λεωκώματος του Μ. Βάθη Τα φυτά του Πάρκου της Αρχαίας Αγοράς, ενώ στις 14 Απριλίου 2003 πραγματοποιήθηκε η παρουσίαση του βιβλίου σε μια κατάμεστη αίθουσα του Μουσείου Μπενάκη.



Ο Μανώλης Βάθης κατά τη διάρκεια της θητείας του στην Α.Γ.Σ.Α, εκτός των Εργαστηρίων Δενδροκομίας, δίδαξε για πρώτη φορά και το μάθημα της Ανθοκομίας, γεγονός που δηλώνει ότι θεωρούνταν ως ένας έμπειρος ειδικός στον κλάδο αυτό.

Το 1972 συνταξιοδοτήθηκε με το βαθμό του Διευθυντή. 

Το Γεωπονικό Πανεπιστήμιο και ο τότε Πρύτανης Αλέξανδρο Πουλοβασίλης, αναγνωρίζοντας την προσφορά του στο Ίδρυμα, του απένειμαν το 1991, 20 σχεδόν χρόνια μετά την αποχώρηση του από την ΑΓΣΑ, τον τίτλο του επίτιμου διδάκτορα των Γεωπονικών Επιστημών.

Το Δεκέμβριο 2000, εξάλλου, πραγματοποιήθηκε η τελετή ονομασίας της μεγάλης αίθουσας του εργαστηρίου Δενδροκομίας σε αίθουσα Εμμανουήλ Βάθη, μετά από εισηγητική πρόταση στις Πρυτανικές Αρχές του τότε Διευθυντή Εργαστηρίου Δενδροκομίας Κώστα Ποντίκη.

Τον Οκτώβριο του 2001, επί πρυτανείας Ανδρέα Καραμάνου, στα πλαίσια της 2ης Γεωπονικής Εβδομάδας πραγματοποιήθηκε σε αίθουσα του Γεωργικού Μουσείου του Γ.Π.Α. έκθεση των έργων του Μ. Βάθη από τη συλλογή του Τα φυτά του Πάρκου της Αρχαίας Αγοράς.

Τέλος, το Δεκέμβριο του 2002 ο σύλλογος ΔΕΠ του ΓΠΑ πραγματοποίησε εκδήλωση για τα 80 χρόνια από την καταστροφή της Σμύρνης, με τιμώμενα πρόσωπα τη Φιλιώ Χαϊδεμένου και το Μανώλη Βάθη. 

Η ομιλία του Μ. Βάθη με τίτλο «Η συμφορά: ένα δεκαήμερο», περιείχε έντονα βιωματικά στοιχεία και συγκίνησε. Αργότερα δημοσιεύθηκε στο περιοδικό του ΓΠΑ Τριπτόλεμος (τχ. 17, 2003).

Η τελευταία και η πλέον ανιδιοτελής προσφορά του Μ. Βάθη προς το Γεωπονικό Πανεπιστήμιο και τη γεωπονική κοινότητα, ήταν η προσφορά του συνόλου του έργου που είχε στην κατοχή του στο Γεωπονικό Πανεπιστήμιο Αθηνών.

Είχε προηγηθεί τον Οκτώβριο 2008 στο σπίτι του στην Καλλιθέα η καταγραφή της προσωπικής συλλογής του ζωγραφικού του έργου, από τον ιστορικό, Υπεύθυνο του Κέντρου Τεκμηρίωσης Γ.Π.Α. Δημήτρη Παναγιωτόπουλο και την Αν. Καθηγήτρια Γ.Π.Α. Αννα Κούρτη. Η διαδικασία της μεταβίβασης του αρχείου της συλλογής του Μ. Βάθη στο Γεωπονικό Πανεπιστήμιο ολοκληρώθηκε μετά το θάνατό του το 2008.

Σε συνέντευξη που παραχώρησε το Φλεβάρη 2001 και δημοσιεύτηκε στον Τριπτόλεμο (τ. 13, 2001), ανέφερε μεταξύ άλλων:

«Εμένα δυο πράγματα με συγκινούσαν πάντα στη ζωή μου, τα ταξίδια και η ζωγραφική, και ακόμα και τώρα τα κάνω και τα δύο.
Κάθε χρόνο έκανα και κάνω πάντα ένα ή δύο μεγάλα ταξίδια, και έτσι έχω γυρίσει όλο τον κόσμο.
Όταν έφτανα σε μία χώρα, η πρώτη μου δουλειά ήταν να βγω στη φύση και να αρχίσω να ζωγραφίζω φυτά, δένδρα και λουλούδια που δεν είχα ξαναδεί.
Σπούδασα τα φυτά επισκεπτόμενος κυρίως τους βοτανικούς κήπους».

Ο Μ. Βάθης απεβίωσε στις 23 Δεκεμβρίου 2008.

Αλλά, ας πάμε στα της έκθεσης. Το Πολιτιστικό Ίδρυμα Ομίλου Πειραιώς (ΠΙΟΠ), σε συνεργασία με το Γεωπονικό Πανεπιστήμιο Αθηνών (Γ.Π.Α.), οργανώνει έκθεση με τίτλο «Διδάσκοντας την ελαιοκομία» στο Ιστορικό Αρχείο του, στον Ταύρο. 

Η έκθεση εγκαινιάζεται την Παρασκευή 2 Μαρτίου (ώρα 18:00) και συνδυάζεται με σχετική επιστημονική ημερίδα. 

Στόχος της διοργάνωσης είναι η μελέτη βασικών παραγωγικών κλάδων και προϊόντων της χώρας και η ανάδειξη της τοπικής παραγωγικής ιστορίας της.

Την έκθεση «Διδάσκοντας την ελαιοκομία» επιμελήθηκε το ΠΙΟΠ αξιοποιώντας, κατά κύριο λόγο, τμήμα της συλλογής του Γεωργικού Μουσείου του Γεωπονικού Πανεπιστημίου Αθηνών. Πρόκειται για μια έκθεση ιστορίας των επιστημών και συγκεκριμένα της γεωπονικής, αλλά και της ιστορίας της εκπαίδευσης με ιστορικά και εθνογραφικά στοιχεία σχετικά με την ελαιοπαραγωγή στην Ελλάδα. Επιχειρεί να αναπαράγει την ατμόσφαιρα του Εργαστηρίου Δενδροκομίας, κατά το μάθημα της Ελαιοκομίας, προσωποποιώντας την εκπαιδευτική διαδικασία στη φυσιογνωμία του εμπνευσμένου διδάσκοντος Εμμανουήλ Βάθη. 

Η έκθεση θα διαρκέσει δύο μήνες ενώ στη συνέχεια θα ταξιδέψει στα Μουσεία Ελιάς και Ελληνικού Λαδιού στη Σπάρτη και Βιομηχανικής Ελαιουργίας Λέσβου του Δικτύου Μουσείων ΠΙΟΠ. Προσαρμοσμένη κατάλληλα, θα αποτελέσει διαρκή έκθεση αφιερωμένη στον Εμμανουήλ Βάθη σε χώρο του Γεωργικού Μουσείου του Γεωπονικού Πανεπιστημίου Αθηνών. 

Αναλυτικά το πρόγραμμα:  

18:00 Χαιρετισμοί συνδιοργανωτών φορέων
18:15 Σταύρος Βέμμος, Καθηγητής, Τμήμα Επιστήμης Φυτικής Παραγωγής Γ.Π.Α., Η διαχρονική αξία και η καλλιέργεια της ελιάς στην Ελλάδα 
18:30 Δημήτρης Παναγιωτόπουλος, ιστορικός, Κέντρο Τεκμηρίωσης Ιστορίας της Γεωργίας Γ.Π.Α., «Η «Ελληνική Ελαία» και ο Διομήδης Σαρακωμένος 
18:45 Άννα Κούρτη, Καθηγήτρια, Τμήμα Βιοτεχνολογίας Γ.Π.Α., Μανώλης Βάθης: ο γεωπόνος, ο δάσκαλος, ο καλλιτέχνης 
19:00 Λουΐζα Καραπιδάκη, ιστορικός τέχνης, Η εικαστική γραφή του Εμμ. Βάθη
19:15 Ξενάγηση στην έκθεση «Διδάσκοντας την ελαιοκομία»

Η διάρκεια έκθεσης είναι από τις 2 Μαρτίου έως τις 27 Απριλίου 2018 ( Δευτέρα-Παρασκευή 9:00-17:00)

Η είσοδος είναι ελεύθερη και η συμμετοχή στην ημερίδα είναι δωρεάν. Για την εγγραφή των συμμετεχόντων θα τηρηθεί σειρά προτεραιότητας (τηλ. 210 3418011, Δευτ.-Παρ. 9:00-17:00). Η έκθεση γίνεται στους χώρους του Ιστορικού Αρχείου ΠΙΟΠ

Δωρίδος 2 & Λεωφόρος Ειρήνης 14, Ταύρος
Τ.: 210 3418051 )
www.piop.gr