Στην Ελλάδα ο διεθνούς φήμης φυσικός Brian Cox - Γιατί λέει ότι η Αθήνα είναι από τις πιο σημαντικές πόλεις της ιστορίας

Καθηγητής μοριακής φυσικής στη Σχολή Φυσικής και Αστρονομίας, στο Πανεπιστήμιο του Μάντσεστερ, μουσικός σε ροκ συγκροτήματα και, πάνω από όλα «σόουμαν» της επιστήμης, ο Brian Cox αποτελεί μια σπάνια, εντελώς ιδιαίτερη περίπτωση: Κυρίως διότι καταφέρνει να συνδυάζει όλες τις, ετερόκλητες ομολογουμένως, ιδιότητές του, όλα τα ταλέντα του σε μία περσόνα, η οποία τα τελευταία χρόνια σαγηνεύει χιλιάδες θεατές στις ζωντανές «παραστάσεις» ανά την υφήλιο.

Ο Brian Cox ανεβαίνει στη σκηνή μεγάλων αιθουσών, όπου συνήθως φιλοξενούνται συναυλίες, ψυχαγωγικά θεάματα κ.ο.κ. Και αντί για μια τυπική διάλεξη, εκείνος παρουσιάζει στριφνά και δυσνόητα επιστημονικά θέματα -αλλά σαν μια αφήγηση που μπορεί ο καθένας να παρακολουθήσει και να κατανοήσει.

Η εκλαΐκευση και η μεταλαμπάδευση μιας γνώσης κατά το πλείστον απρόσιτης είναι το μικρό «θαύμα» που προσφέρει ο Brian Cox στο κοινό του. Η νέα παράστασή του, την οποίαν θα παρουσιάσει στην Ελλάδα το Σεπτέμβριο του 2026, τιτλοφορείται «Emergence» («Ανάδυση») και περιεργάζεται τις απαρχές της γνώσης.

Πρόγευση αυτού του συναρπαστικού ταξιδιού στις εσχατιές της επιστημονικής έρευνας και των καινούργιων φαινομένων, όπως η Τεχνητή Νοημοσύνη, που αλλάζει τη ζωή της ανθρωπότητας, προσφέρει ο Brian Cox σε μια αποκλειστική συνέντευξή του στο protothema.gr.

Στην Ελλάδα υπάρχουν πολλοί που ανυπομονούν να σας δουν και να σας ακούσουν ζωντανά. Η εμφάνισή σας στο Christmas Theater είναι προγραμματισμένη για τις 24 Σεπτεμβρίου 2026. Μπορείτε να μας δώσετε μια πρόγευση της παρουσίασής σας;

Πρώτα από όλα, θα ήθελα να σας πω ότι κι εγώ ανυπομονώ να έρθω στην Αθήνα. Ξέρετε, υπάρχει μια θεωρία που υποστηρίζει πως η Αθήνα και το Μάντσεστερ είναι οι πιο σημαντικές πόλεις στην ιστορία του ανθρώπινου πολιτισμού. Τη θεωρία αυτή την έχει διατυπώσει ένας σπουδαίος επιστήμονας, ο Freeman Dyson. Και νομίζω πως συμφωνώ μαζί του. Η Αθήνα, όπως ο καθένας αντιλαμβάνεται, είναι η πιο σημαντική πόλη στην ιστορία του ανθρώπινου πολιτισμού επειδή εκεί γεννήθηκε η φιλοσοφία και στην ουσία η επιστημονική σκέψη -και φυσικά όχι μόνο. Ενώ από το Μάντσεστερ της Βρετανίας ξεκίνησε η Βιομηχανική Επανάσταση που και αυτή άλλαξε τον κόσμο.

Η εμφάνισή σας, το «επιστημονικό σόου» θα λέγαμε, εφόσον είναι μια multimedia παρουσίαση, η οποία δεν μπορεί να χαρακτηριστεί απλώς σαν διάλεξη, φέρει τον τίτλο «Emergence», δηλαδή «Ανάδυση», «Δημιουργία» κ.ο.κ. Ο όρος emergence, όμως, ηχεί πολύ κοντινός με το «emergency», δηλαδή μια κατάσταση ανάγκης. Εμμέσως ίσως δηλώνετε την ανησυχία σας για το μέλλον της ανθρωπότητας;

Ενδιαφέρουσα παρατήρηση, αλλά δεν θα ήθελα να επεκταθώ περισσότερο επ' αυτού -ας μην κάνουμε και... spoiler στο σόου. Ναι, είναι ένα σόου γύρω από την επιστήμη -και στην περιοδεία μου ανά τον κόσμο με το «Emergence», εστιάζω σε αυτά που τώρα ανακαλύπτουμε ως επιστήμονες, καθώς και στη γνώση που μας διαφεύγει, σε εκείνα που δεν έχουμε ακόμη κατορθώσει να κατακτήσουμε. Το ότι αυτό θα το κάνουμε μαζί στην Αθήνα με συναρπάζει, γιατί θα είναι η πρώτη φορά που θα εμφανιστώ μπροστά στο ελληνικό κοινό.

Πώς είναι, λοιπόν, να μιλά ένας διακεκριμένος επιστήμονας, κάποιος που, επίσης, φροντίζει να φέρει τη σύγχρονη επιστήμη κοντά στον μέσο άνθρωπο, για πράγματα που ακόμη δεν γνωρίζουμε; Γίνεται να μιλάμε για το άγνωστο;

Θα σας απαντήσω με έμμεσο τρόπο, αλλά θα καταλάβετε τι εννοώ. Ένα βιβλίο που με έχει απασχολήσει για πολλά χρόνια και το οποίο λατρεύω, είναι η μελέτη του Γιοχάνες Κέπλερ «Περί Εξαγωνικών νιφάδων χιονιού». Επί της ουσίας, πρόκειται για το πρώτο έργο που αναλύει επιστημονικά -και όχι πχ με όρους μεταφυσικής, χωρίς υπερβατικές αναφορές κ.λπ.- στην κρυσταλλική δομή. Ο Κέπλερ έγραψε αυτό το δοκίμιο το 1611 -αλλά τα ερωτήματα που έθετε τότε ήταν, όχι απλώς σύγχρονα, αλλά διαχρονικά στην ουσία τους, καθώς έδειχνε ότι υπάρχει μια εσωτερική συμμετρία, μια κανονικότητα στον κόσμο που μας περιβάλλει. Σκεφτείτε ότι ο στοχασμός ενός λαμπρού μυαλού όπως ο Γιοχάνες Κέπλερ, οι υπολογισμοί του για τους αστερισμούς και το σύμπαν, ισχύουν ακόμη. Αν μη τι άλλο, οι πλανήτες τους οποίους αναγνώρισε και κατέγραψε, είναι αυτοί που αποτελούν ακόμη και σήμερα αντικείμενο παρατήρησης για τους επιστήμονες -και, βεβαίως, προορισμό για τις μελλοντικές εξερευνήσεις του διαστήματος. Γι' αυτό και ένα μέρος του σόου «Emergence» που θα παρουσιάσω στην Ελλάδα, αφορά στο πώς σκεφτόμαστε, πώς έχουμε μάθει να σκεφτόμαστε, τι άλλαξε στη γνώση μας για το σύμπαν και τι αναζητούμε.

Ο Κέπλερ κατάφερε να διεισδύσει στην κρυσταλλική δομή μιας χιονονιφάδας, ανοίγοντας το δρόμο στην επιστήμη να προχωρήσει στην ανάλυση των μικροσωματιδίων που συνθέτουν την ύλη -κάτι που είχε οραματιστεί ο Δημόκριτος στην αρχαιότητα. Υποθέτουμε, λοιπόν, ότι κι εσείς μιλάτε για την πολυπλοκότητα όσων είναι αόρατα με γυμνό μάτι. Είτε βρίσκονται μακριά στο διάστημα, είτε μέσα στην ύλη.

Σωστά, διότι η πολυπλοκότητα ανάγεται στους νόμους που διέπουν τη δόμηση της ύλης, τις σχέσεις των μικροσωματιδίων μεταξύ τους κ.λπ. Η νιφάδα του Κέπλερ είναι ένα εξαιρετικό παράδειγμα, διότι η δομή των νιφάδων είναι πάρα πολύ σύνθετη. Σήμερα μπορεί να ξέρουμε πώς μια νιφάδα δημιουργείται από τα μόρια του νερού, πλέον όμως έχουμε στη διάθεσή μας εκπληκτικά εργαλεία, όπως η κβαντομηχανική. Εξακολουθούμε όμως να έχουμε άγνοια, φερ' ειπείν για την προέλευση του ανθρώπινου μυαλού. Πώς εξελίχθηκε ο ανθρώπινος εγκέφαλος, πώς γεννήθηκε μέσα από συνάψεις ανάμεσα σε σωματίδια ύλης; Δεν ξέρουμε τίποτα γι' αυτό. Όπως δεν ξέρουμε πώς γεννήθηκε ο κόσμος. Πώς δημιουργήθηκαν οι πρώτοι αστερισμοί και οι πρώτοι γαλαξίες; Με το πανίσχυρο τηλεσκόπιο James Webb Space Telescope προσπαθούμε να δώσουμε απαντήσεις, αλλά φαίνεται πως ακόμη έχουμε πολύ δρόμο μπροστά μας.

Η γνώση διαλύει τον φυσιολογικό φόβο μπροστά στο άγνωστο. Ως επιστήμονα, εσάς σας επηρεάζει η διαχείριση η αγωνία αυτού του είδους;

Είναι αδύνατον να προοδεύσει η γνώση μας για οτιδήποτε εάν μας προκαλεί αγωνία καθετί που δεν γνωρίζουμε. Αυτό είναι λάθος και αντιπαραγωγικό. Διότι, όταν υποκύπτεις στον τρόμο μπροστά στο άγνωστο, τρέχεις να κρυφτείς, οπισθοχωρείς, επιστρέφεις σε προηγούμενες, ήδη κατακτημένες γνώσεις, για να νιώσεις ασφαλής. Αλλά έτσι τίποτα δεν προχωρά μπροστά.

Το επιστημονικό/τεχνολογικό ζήτημα που απασχολεί, τον καθέναν μας θα λέγαμε, αυτή την περίοδο είναι η Τεχνητή Νοημοσύνη, το εάν θα χάσουμε τις δουλειές μας, εάν θα κατρακυλήσουμε σε έναν μεταμοντέρνο Μεσαίωνα, έναν πρωτογονισμό εξαιτίας των τεράστιων αλλαγών που φέρνει η Τεχνητή Νοημοσύνη. Εσείς είστε αισιόδοξος ή απαισιόδοξος για την επίδραση αυτής της τεχνολογίας στη ζωή της σημερινής ανθρωπότητας;

Πιστεύω πως η ανάπτυξη μιας οικονομίας βασισμένης στις κατακτήσεις του διαστήματος, η οποία πιθανότατα θα γνωρίσει άνθιση στο μέλλον, μαζί με αυτό που ονομάζεται quantum computing, θα επιφέρουν, πράγματι, ριζικές αλλαγές στη ζωή μας, στον τρόπο που λειτουργεί η ανθρώπινη κοινωνία. Αυτό ήδη συμβαίνει και μοιάζει πολύ με τις ανατροπές που έφερε η Βιομηχανική Επανάσταση -και να πώς επανερχόμαστε στη σύνδεση ανάμεσα στην Αθήνα και το Μάντσεστερ. Φυσικά, κάθε επανάσταση, όπως αυτή που συντελείται με τη διάδοση της Τεχνητής Νοημοσύνης, προξενούν προβλήματα -αλλά δημιουργούν ή, έστω, επιτρέπουν να αναδυθούν ευκαιρίες, για τον άνθρωπο, που μπορεί να βελτιώσει τη ζωή του με διάφορους τρόπους, εν προκειμένω χάρη στο AI. Κατά τη γνώμη μου, έχει τεράστιο ενδιαφέρον το πώς αντιμετωπίζουμε αυτές τις καινούργιες προκλήσεις, αυτό τον καινούργιο κόσμο, που αλλάζει με έναν ρυθμό ξέφρενο. Η πρόοδος της γνώσης μας είναι γεωμετρική, ακριβώς χάρη στο ΑΙ. Είναι αλήθεια, όμως, ότι η κοινωνία μας δεν διαθέτει ακόμη επαρκή μέσα για να διαχειριστεί αποτελεσματικά μια τόσο γρήγορη επέκταση της γνώσης και της δύναμης. Κι αυτό είναι το θεμελιώδες ζήτημα, όπως τίθεται στην ανθρωπότητα σήμερα, το πώς θα δαμάσουμε αυτή τη νέα τεχνολογία.

Εσείς είστε αισιόδοξος ή απαισιόδοξος για το μέλλον, ιδιαίτερα της εργασίας, στην εποχή των ρομπότ και της Τεχνητής Νοημοσύνης;

Ο παραλληλισμός του ΑΙ με την Βιομηχανική Επανάσταση είναι χρήσιμος, διότι και τότε, από την εκβιομηχάνιση του τρόπου παραγωγής, κάποιοι άνθρωποι ωφελήθηκαν και κάποιοι όχι. Άρα, σήμερα ξέρουμε ότι δεν τα πήγαμε και τόσο καλά τότε, ώστε η Βιομηχανική Επανάσταση να ωφελήσει όλους τους ανθρώπους και όχι μόνο μια μερίδα. Ωστόσο, ακριβώς επειδή έχουμε αυτή τη συλλογική μνήμη, τη συλλογική εμπειρία για το τι έγινε στη Βιομηχανική Επανάσταση, πιστεύω πως είμαστε καλύτερα προετοιμασμένοι. Και μπορεί κάποιος, σε μεγάλο βαθμό δικαίως, να είναι απαισιόδοξος για το μέλλον μας με το ΑΙ, η αλήθεια είναι όμως ότι στη Βιομηχανική Επανάσταση στο τέλος τα καταφέραμε να μην μας καταστρέψουν οι μηχανές. Δεν υπάρχει καμία αμφιβολία ότι η ζωή μας σήμερα είναι καλύτερη από ό,τι ήταν, φερ' ειπείν, το 1700. Η ανθρωπότητα χρειάστηκε να δοκιμαστεί και να προσαρμοστεί, κάτι συχνά επώδυνο για πολύ κόσμο. Αλλά στο τέλος τα καταφέραμε. Το ερώτημα είναι, λοιπόν, εάν έχουμε και σήμερα την ανάλογη σοφία και σύνεση, καθώς και τις πολιτικές ικανότητες, να αφομοιώσουμε τις αλλαγές που φέρνει το ΑΙ; Θα πω ότι αυτή είναι μια πολύ καλή ερώτηση. Αλλά εγώ είμαι αισιόδοξος. Και θα χαρώ να μιλήσουμε για όλα αυτά το Σεπτέμβριο του 2026 από κοντά, στην Αθήνα. Καλή αντάμωση!