Μαρία Μπαντούβερις, η Ελληνίδα-θρύλος που υπηρέτησε 81 χρόνια στην Πολεμική Αεροπορία των ΗΠΑ

Η 6η Ιουνίου 1944 είναι μία από τις σημαντικότερες ημερομηνίες του 21ου αιώνα. Καθόρισε την τύχη του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, άρα και του σύγχρονου κόσμου. Εκείνη την ημέρα, την περίφημη D-Day, ξεκίνησε η «Επιχείρηση Οβερλορντ» των Δυτικών συμμαχικών δυνάμεων, με την άμεση απόβαση δεκάδων χιλιάδων στρατιωτών στις ακτές της Νορμανδίας, στη βορειοδυτική Γαλλία. Ηταν η αρχή του τέλους για τον πιο αιματηρό πόλεμο της Ιστορίας, σημείο καμπής και «κλειδί» για τη μετέπειτα νίκη των συμμάχων και την οριστική εξουδετέρωση των ναζιστικών στρατευμάτων. Που δεν μπόρεσαν τελικά να αντεπεξέλθουν και στο τρίτο μέτωπο συγκρούσεων που άνοιγε πλέον, μετά το ανατολικό, όπου οι Σοβιετικοί είχαν αρχίσει την προέλασή τους, και το νότιο, της Ιταλίας, όπου επίσης συνεχώς υποχωρούσαν υπό την πίεση των Δυτικών συμμάχων.

Η ίδια αυτή, μακρινή πια, ημερομηνία σημάδεψε τη ζωή μιας Ελληνοαμερικανίδας. Στις 6 Ιουνίου 1944, η 17χρονη τότε Μαρία Μπαντούβερις, μια μελαχρινή όμορφη κοπέλα, αποφοιτούσε από το Λύκειο του Αρλινγκτον, ενός προαστίου της Βοστόνης, αλλά ταυτόχρονα, περνούσε την πόρτα της επαγγελματικής ένταξής της στις αμερικανικές Ενοπλες Δυνάμεις. Με την παρότρυνση της οικογένειάς της, ιδίως του πατέρα της, ο οποίος είχε υπογράψει την αίτηση πρόσληψής της, πράγμα απαραίτητο λόγω της νεαρής ηλικίας της, αλλά και των καθηγητών της στο σχολείο, που την ώθησαν να επιλέξει τον πρώτο επαγγελματικό της προορισμό. Που θα ήταν και ο μοναδικός. Πριν από λίγες εβδομάδες η Μαρία Μπαντούβερις έφυγε από τη ζωή, σε ηλικία 98 ετών. Η είδηση του θανάτου της λογικά δεν θα ξεπερνούσε τα όρια των αναφορών του τοπικού Τύπου στα λεγόμενα «κοινωνικά νέα» - και αυτό κυρίως λόγω της σχεδόν ενός αιώνα διαδρομής της στη ζωή.

Στα ρεκόρ Γκίνες

Αλλά υπάρχει κάτι ακόμα, πάρα πολύ σημαντικό, που ξεπερνάει τα όρια όχι μόνο της Βοστόνης, αλλά λογικά ολόκληρης της Αμερικής. Γίνεται μάλλον παγκόσμιο. Και αφορά το ότι από τότε που προσελήφθη μέχρι και την ημέρα του θανάτου της, στις 5 Σεπτεμβρίου 2025, έχοντας συμπληρωμένα τα 98 της χρόνια -γεννήθηκε 26 Μαΐου του 1927-, η Μαρία Μπαντούβερις εξακολουθούσε να εργάζεται κανονικά στην υπηρεσία της. Επί 81 συναπτά χρόνια, η σχεδόν αιωνόβια Ελληνοαμερικανίδα υπηρετούσε αδιαλείπτως τις αμερικανικές Ενοπλες Δυνάμεις. Και στο συντριπτικά μεγαλύτερο διάστημα, 74 χρόνια δηλαδή, στην Πολεμική Αεροπορία (USAF), στις τάξεις της οποίας εντάχθηκε από το 1951 και έμεινε ως το τέλος της ζωής της.

Υποδειγματική σωματική ευεξία, πλήρης πνευματική διαύγεια και εντυπωσιακή ψυχική διάθεση συνταίριαξαν σε έναν σπάνιων χαρισμάτων ανθρώπινο χαρακτήρα, αναδεικνύοντας τελικά την Μπαντούβερις ως τη μακροβιότερη δημόσια υπάλληλο των Ηνωμένων Πολιτειών. Λογικά και του πλανήτη. Με πολλούς ήδη να εκτιμούν πως είναι ζήτημα χρόνου η περίπτωσή της να περάσει στις σελίδες του βιβλίου των Ρεκόρ Γκίνες.

Μάλιστα στο μεγαλύτερο διάστημα των 8 αυτών δεκαετιών -και κάτι ακόμα- εργάστηκε σε θέσεις διόλου δευτερεύουσες ή διακοσμητικές. Τις τελευταίες 3 δεκαετίες και μέχρι και την παραμονή του θανάτου της η Μπαντούβερις υπηρετούσε στη θέση της εκτελεστικής βοηθού του εκτελεστικού διευθυντή προγράμματος της Διεύθυνσης Κυβερνοχώρου και Δικτύων, στη διάσημη αεροπορική βάση του Hanscom της Μασαχουσέτης, όπου υπηρετούν 10.000 άτομα ως στρατιωτικό και πολιτικό προσωπικό και ο προϋπολογισμός μόνο για τη διεύθυνση στην οποία υπηρετούσε η Μπαντούβερις φτάνει τα 15,6 δισ. δολάρια. Κάθε μέρα, 5 ημέρες την εβδομάδα, κανονικό ωράριο, αν χρειαζόταν και υπερωρίες, ήταν στο γραφείο. Με την ίδια όρεξη, χαρά και προθυμία, την ίδια ενέργεια, όσο κι αν αυτό φαίνεται και είναι τρομακτικά δύσκολο, που επέδειξε στο σύνολο των σχεδόν 24.500 ημερών της υπηρεσίας της. Και μόνο το άκουσμα του αριθμού των ημερών που πήγε στη δουλειά της αυτή η γυναίκα υποδηλώνει το σχεδόν αδιανόητο επίτευγμά της.

Ολο αυτό το διάστημα, αμέτρητους χειμώνες και καλοκαίρια, ξεκινούσε χαράματα από το σπίτι της, στο νούμερο 39 της οδού Νιούπορτ στο Αρλιγκτον και πήγαινε στη δουλειά της. Είκοσι λεπτά η απόσταση. Και επιστροφή, όταν τελείωνε. Και ξανά και ξανά και ξανά, επί 81 χρόνια. Αρνήθηκε μέχρι τέλους να εγκαταλείψει το πόστο της, δεν παραδόθηκε στην απραξία της αποστρατείας, παρότι θα είχε εξασφαλισμένες τις ανέσεις της και την ξεκούραση πλέον για το υπόλοιπο της ζωής της, έχοντας μια καθόλου ευκαταφρόνητη σύνταξη.

Γεγονότα σχεδόν ενός αιώνα

Και μόνο αν αναλογιστεί κανείς πόσα και ποια γεγονότα έζησε και ποιες καταστάσεις βίωσε η Μπαντούβερις μέσα από την υπηρεσία της, όλα αυτά τα χρόνια, λογικά μένει άναυδος. Από την απόβαση της Νορμανδίας στο ξεκίνημά της -από την οποία οι εκατέρωθεν επιζώντες είναι πλέον ελάχιστοι-, την ήττα των ναζί και τις ατομικές βόμβες σε Χιροσίμα και Ναγκασάκι, τους πολέμους σε Κορέα και Βιετνάμ και τον Ψυχρό πόλεμο στην ολότητά του μέχρι τις επιχειρήσεις στον Περσικό, στο Ιράκ και το Αφγανιστάν, την πρώην Γιουγκοσλαβία, την επίθεση στους Δίδυμους Πύργους, καθώς και τα σύγχρονα μέτωπα σε Ουκρανία και Μέση Ανατολή. Ολα αυτά και πολλά άλλα ακόμη τα έζησε υπηρετώντας σε μια νευραλγική αεροπορική βάση. Ανατριχιάζει κανείς και στη σκέψη μόνο των τόσων βιωμάτων της...

Ευλόγως, στη θητεία της, η Μπαντούβερις υποδέχτηκε στη βάση του Hanscom, προέδρους των ΗΠΑ, πρώτες κυρίες που τους συνόδευαν, υπουργούς Αμυνας, κυβερνήτες της Μασαχουσέτης, όπως ο Μάικλ Δουκάκης, αρχηγούς των αμερικανικών Ενόπλων Δυνάμεων, πλειάδα γερουσιαστών της Πολιτείας και όχι μόνο, όπως ο Εντουαρντ Κένεντι, αλλά και βουλευτών. Αμέτρητους. Πάντα με το χαμόγελο, υποδέχτηκε πολλές φορές τον Τζίμι Κάρτερ -που στην πρώτη προεδρική του πτήση με το Air Force One προσγειώθηκε στη Hanscom-, αλλά και τον Μπιλ Κλίντον αργότερα, όπως και τους επικεφαλής του Πενταγώνου Γουίλιαμ Κοέν (επί Κλίντον) και Ντόναλντ Ράμσφελντ (επί Μπους του νεότερου) και πολλούς ακόμα.

Και στην πορεία του χρόνου κατέστη το ανθρώπινο διαχρονικό σύμβολο της βάσης, ένας πραγματικός ζωντανός θεσμός, που πλέον πέρασε στην αιωνιότητα ως ένας θρύλος της ιστορίας της Hanscom, αλλά και της USAF. Της το είπε έτσι ακριβώς, όταν το 2020 η μονάδα της την τίμησε για τα 76 χρόνια που είχε συμπληρώσει στην υπηρεσία, η συνταγματάρχης Κατρίνα Στίβενς, διοικήτρια της μονάδας. Της παρέδωσε τη σημαία που κυμάτιζε πάνω από την εγκατάσταση, λέγοντάς της πολύ απλά: «Είσαι ένας θρύλος». Οχι μόνο για τη βάση που υπηρετούσε, αλλά για ολόκληρη την αμερικανική Πολεμική Αεροπορία.

Πάντως και το προηγούμενο ρεκόρ μακροβιότητας δημοσίου υπαλλήλου στις ΗΠΑ μόνο απαρατήρητο δεν θα περνούσε. Ανήκε σε έναν εργαζόμενο στη Διοίκηση Θαλάσσιων Συστημάτων του Πολεμικού Ναυτικού, με καριέρα σχεδόν 78 χρόνων. Κι αυτό ακούγεται απίστευτο. Υπόψη ότι στις Ηνωμένες Πολιτείες, σε ομοσπονδιακό επίπεδο, δεν υφίσταται κάποιο ηλικιακό όριο για την παραμονή στην εργασία, είτε στο Δημόσιο είτε στον ιδιωτικό τομέα, πλην φυσικά ορισμένων ειδικοτήτων τομέων και κλάδων όπου απαιτούνται συγκεκριμένα προσόντα πιστοποιημένης φυσικής και πνευματικής υγιούς κατάστασης (π.χ. πιλότοι, οδηγοί, βαριά επαγγέλματα). Υπάρχουν και περιορισμοί που διαφέρουν ανάμεσα στις Πολιτείες, αλλά ο γενικός κανόνας είναι ότι εφόσον ο εργαζόμενος φυσικά το επιθυμεί και αποδεικνύεται ικανός προς εργασία μέσα από συγκεκριμένα, ανά τακτά διαστήματα, τεστ φυσικής κατάστασης, γνωστικά και ψυχομετρικά, τότε ουδέν πρόβλημα.

Προτεραιότητα η δουλειά

Η περίπτωση της Μαρίας Μπαντούβερις εντάσσεται σε εκείνες των ανθρώπων που βάζουν, για τους δικούς τους λόγους, σε κυρίαρχη προτεραιότητα της ζωής τους την εργασία τους. Οι περισσότεροι άνθρωποι θεωρούν ως δεύτερη πιο σημαντική ημέρα της ζωής τους, μετά από εκείνη της γέννησής τους, αυτή του γάμου τους είτε της γέννησης του παιδιού τους. Για τη Μαρία, όμως, φαίνεται ότι αυτή ήταν η μέρα που ξεκίνησε να δουλεύει. Στα βήματα, τρόπον τινά, του Τζον Ροκφέλερ, του πρώτου δισεκατομμυριούχου στην ιστορία του πλανήτη, που εξέφρασε ανοιχτά αυτή την βαθιά πεποίθησή του.

Αυτός ήταν ο πρώτος σημαντικός παράγοντας που ενδυνάμωσε τη θέλησή της να παραμείνει για τεράστιο χρονικό διάστημα στις επάλξεις μιας δουλειάς που πολλοί θεωρούν ακόμη και «βασανιστήριο». Δημόσιος υπάλληλος, στρατιωτικός βέβαια, σε ένα γραφείο πάντα, αρχικά σε απλές διοικητικές θέσεις και αργότερα επιτελικές, με τα ίδια ωράρια, τα ίδια ή συγγενή αντικείμενα, ακόμη και το ίδιο γραφείο ή στον άλλο όροφο ή στο διπλανό κτίριο, ο εργασιακός βίος της για πολλούς είναι απωθητικός. Οχι όμως για ανθρώπους σαν εκείνη, που θεωρούσε την εργασία της ιερό καθήκον, ευκαιρία προσφοράς στο σύνολο και συστατικό στοιχείο της προσωπικής της ολοκλήρωσης.

Ο δεύτερος ελκυστικός παράγοντας για την 81χρονη καριέρα της στην Πολεμική Αεροπορία ήταν οι άνθρωποι. Η Μαρία μεγάλωσε στο κλασικό ελληνοαμερικανικό οικογενειακό περιβάλλον. Με ηθικές αρχές και αξίες, πίστη στον Θεό και την ορθοδοξία, οικογενειακά πρότυπα αρετής, εργατικότητας και ευσυνειδησίας, θεωρούσε και τους ανθρώπους στη δουλειά της μέλη της οικογένειάς της. Προέκτασή της.

Το λεγόμενο «αμερικάνικο όνειρο» την αφορούσε ως προς αυτά, αλλά όχι για τα χρήματα. Και η αφοσίωσή της στην εργασία πήγαζε και τροφοδοτούνταν διαρκώς από τα αντίστοιχα πλούσια συναισθήματά της για τους ανθρώπους, τους συναδέλφους της, από τους προϊστάμενους διοικητές της μέχρι τους απλούς υπαλλήλους της βάσης. Κι αυτό την κράτησε «ζεστή» να προσφέρει στην υπηρεσία της μέχρι -στην κυριολεξία- την τελευταία της πνοή. Αλλά και την έκανε σεβαστή από τους χιλιάδες συναδέλφους της που, είτε τη γνώρισαν από κοντά, είτε απλά έμαθαν γι’ αυτήν, την αποκαλούσαν με το μικρό της όνομα. Η Μαρία, από την Ελλάδα, το σύμβολο της βάσης Hanscom.

Από τα 17 της στη δουλειά

Η Μαρία ήταν μετανάστρια δεύτερης γενιάς. Οι γονείς της Απόστολος και Κωνσταντίνα, το γένος Σωφρονά, μετανάστευσαν ξεχωριστά στις ΗΠΑ το 1914. Βρέθηκαν στα περίχωρα της Βοστόνης, γνωρίστηκαν, παντρεύτηκαν, απέκτησαν τέσσερα παιδιά, τον Γιώργο, τον Πέτρο, τον Ιάκωβο και τη Μαρία, δημιουργώντας μια ευτυχισμένη οικογένεια στο Κέιμπριτζ.

Αποδείχτηκαν όλοι εφοδιασμένοι με το «DNA της μακροζωίας». Ο Πέτρος (Peter), που πέθανε το 2020 σε ηλικία 97 ετών, ήταν εκείνος που έδειξε στη Μαρία τον μελλοντικό επαγγελματικό της δρόμο. Κατά τη διάρκεια του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου υπηρέτησε στην Αεροπορία Στρατού, όπου τιμήθηκε με το Μετάλλιο Καλής Διαγωγής. Ακολούθως φοίτησε στο Πανεπιστήμιο της Βοστόνης και μετά εργάστηκε για 17 χρόνια ως μηχανικός αεροσκαφών στη βάση Hanscom.

Εκεί συνυπηρέτησαν για κάποια χρόνια και με τη Μαρία. Η οποία ξεκίνησε την απίστευτη 81χρονη σταδιοδρομία της από τον Στρατιωτικό Σταθμό της Νότιας Βοστόνης, ως διοικητική-οικονομική υπάλληλος, με σύμβαση αορίστου χρόνου, έχοντας εισαχθεί στις Ενοπλες Δυνάμεις κατόπιν εξετάσεων. Ξεκίνησε με αντικείμενο την κατάθεση εντολών αγοράς ως Clerical - Administrative - Fiscal-1 (CAF-1).

Μετά την παράδοση της Γερμανίας το 1945, ο εν λόγω οργανισμός έκλεισε. Η Μπαντούβερις μετατέθηκε στη Σχολή Σώματος Εφοδιασμού Ναυτικού στο Χάρβαρντ. Εργάστηκε στο γραφείο πληρωμών, πληκτρολογώντας χειροκίνητα ταξιδιωτικές επιταγές για τους ναύτες.

Και τον Νοέμβριο του 1946 πέρασε στο Σώμα της Αεροπορίας Στρατού. Σχεδόν έναν χρόνο πριν αυτό μετεξελιχθεί στην Πολεμική Αεροπορία των ΗΠΑ, ως ξεχωριστός κλάδος, στις 18 Σεπτεμβρίου 1947.

Από το 1951 σύμβολο της βάσης Hanscom

Στη βάση Laurence G. Hanscom Field μετακόμισε το 1951. Σήμερα η βάση αυτή απασχολεί πάνω από 10.000 στελέχη στρατιωτικού και πολιτικού προσωπικού της αμερικανικής Πολεμικής Αεροπορίας, έχοντας προϋπολογισμό 15,6 δισ. δολαρίων, μόνο για την υπηρεσία της Μπαντούβερις. Τα πρώτα χρόνια, η Μαρία παρέμεινε στις υπηρεσίες γραφείου ως υπάλληλος-δακτυλογράφος για πολλές επιμέρους υπηρεσίες στο πεδίο της επιστημονικής έρευνας και ανάπτυξης της USAF. Το 1961 ανέλαβε υπεύθυνη γραμματέας της νεοϊδρυθείσας Διεύθυνσης Ηλεκτρονικών Συστημάτων (ESD), πρόδρομου του Κέντρου Ηλεκτρονικών Συστημάτων (ESC) και των σημερινών τμημάτων του Κέντρου Διαχείρισης Κύκλου Ζωής της Πολεμικής Αεροπορίας.

Και μετά ήρθε η «εκτόξευση». Το 1966, ο τότε διοικητής, υποστράτηγος Τζον Ο’ Νιλ, τη ρώτησε αν θα ενδιαφερόταν να γίνει γραμματέας-επιτελάρχης του διοικητή της ESD. Ανταποκρίθηκε αμέσως. «Ηταν ο πρώτος μου διοικητής. Εργάστηκα, όμως, γι’ αυτόν μόνο για έναν χρόνο. Ηταν ντόπιος, από το Μπρούκλιν της Μασαχουσέτης, ένας πραγματικά πολύ ευγενικός και ικανός προϊστάμενος», είπε γι' αυτόν, μιλώντας στην εκδήλωση για τα 71 χρόνια της στην υπηρεσία, τον Σεπτέμβριο του 2015.

Από το 1994, έχοντας συμπληρώσει μισό αιώνα υπηρεσίας, ξεκίνησαν οι τιμητικές εκδηλώσεις για το πρόσωπό της. Την αρχή έκανε τότε ο στρατηγός Ρόναλντ Γέιτς, πρώτος διοικητής της Διοίκησης Υλικού Πολέμου της USAF, απονέμοντάς της τη Χρυσή Καρφίτσα για τη συμπλήρωση 50 χρόνων εργασιακού βίου.

Παρόμοια τελετή ακολούθησε για τα 60 χρόνια της το 2004, και μετά τα 70, το 2014 - κάθε χρόνο υπήρχε ένα τιμητικό ραντεβού για την κορυφαία μακροβιότερη υπάλληλο της USAF. Η ανάλογη Χρυσή Καρφίτσα για τα 70 χρόνια τής απονεμήθηκε από την τότε υπουργό Πολεμικής Αεροπορίας των ΗΠΑ (επί της δεύτερης θητείας του Ομπάμα) Ντέμπορα Λι Τζέιμς το 2015.

«Φύλακας» των ιδανικών της USAF

Η Μπαντούβερις εργάστηκε από το 1961 στο πλευρό των 17 από τους συνολικά 19 διοικητές της ιστορίας της ESD/ESC. Το ότι, μάλιστα, αυτοί άλλαζαν κάθε τρία χρόνια ήταν για την ίδια ένα σημαντικό κίνητρο παραμονής της στην ενεργό δράση.

Στην ομιλία της για τα 79 χρόνια της στην υπηρεσία, πρόπερσι, το διευκρίνισε: «Κάθε τρία χρόνια περίπου, αποκτώ έναν νέο διοικητή, και κάθε φορά που συμβαίνει αυτό είναι σαν να ξεκινάω μια νέα δουλειά. Επειδή κάθε διοικητής είναι διαφορετικός και πρέπει να μάθω το στυλ ηγεσίας του, είναι μια διαδικασία μάθησης που με κρατά συγκεντρωμένη».

Εναν χρόνο μετά, το 2024, ο υποστράτηγος ε.α. Αντονι Τζενατέμπο, πρώην εκτελεστικός διευθυντής στην υπηρεσία της, κυβερνοχώρου και δικτύων, στην τελετή για την 80ή επέτειο της ομοσπονδιακής υπηρεσίας της Μπαντούβερις, ανέφερε, μεταξύ άλλων, ότι «καθ’ όλη τη σταδιοδρομία της διετέλεσε ηγέτιδα και μέντορας για πολλούς από εμάς. Ο σημαντικότερος ρόλος της είναι ότι υπήρξε φύλακας των ιδανικών μας στο πέρασμα του χρόνου. Με κάθε απόφαση που έλαβε και κάθε αποστολή που υλοποίησε, ενσάρκωσε και ενσαρκώνει τις θεμελιώδεις αξίες της Αεροπορίας μας».

Σε εκείνη την τελετή τιμήθηκε με το Μετάλλιο Εξαιρέτου Πολιτικής Υπηρεσίας και βραβεύθηκε συγχρόνως για το ασύλληπτο ορόσημο των 80 ετών υπηρεσίας. Τη βράβευσε επίσης και η κυβερνήτης της Μασαχουσέτης Μάουρα Χίλι. Και ακόμη και οι τότε γερουσιαστές της Μασαχουσέτης Εντουαρντ Μάρκι και Ελίζαμπεθ Γουόρεν, καθώς και η βουλευτής Κάθριν Κλαρκ.

Η φιλοσοφία της για τη ζωή

Η ίδια μίλησε για τη φιλοσοφία με την οποία πορεύτηκε στη ζωή της: «Εχω δύο οικογένειες, την προσωπική και την επαγγελματική μου. Ημουν πολύ τυχερή που συνεργάστηκα με τους καλύτερους των καλύτερων και θα μείνω εδώ όσο περισσότερο μπορώ. Παραμένω επειδή μου αρέσει η δουλειά. Μου αρέσουν οι τόσοι πολλοί σπουδαίοι άνθρωποι με τους οποίους συνεργάζομαι όλα αυτά τα χρόνια».

Νωρίτερα φέτος, δε, η ηγεσία της βάσης Hanscom, εν όψει της 81ης επετείου, προχώρησε στη μετονομασία του κτιρίου 1606, όπου πέρασε το μεγαλύτερο μέρος της καριέρας της, σε Κτίριο Μαρίας Α. Μπαντούβερις.

Δεν ξεχώρισε ποτέ τους διοικητές της. Τις όποιες αναμνήσεις από γεγονότα σε διάφορες περιόδους της θητείας της τις είχε συνδέσει, στις μετέπειτα αφηγήσεις της, με τα πρόσωπα που είχε συνεργαστεί ως διοικητές της τότε και όχι με τις χρονολογίες που συνέβησαν.

Στις ομιλίες της θυμόταν τα χαρακτηριστικά γεγονότα μιας εποχής, πάντα συνδεδεμένα με τη θητεία ενός διοικητή της. Περιέγραφε π.χ. ότι άκουσε στο ραδιόφωνο πώς πυροβολήθηκε ο πρόεδρος Τζον Κένεντι στο Ντάλας του Τέξας, όταν διοικητής στη βάση Hanscom ήταν ο υποστράτηγος Τσαρλς Τέρχαν τζούνιορ. Ηταν Νοέμβριος του 1963.

Ή ότι, όταν σταμάτησαν οι επιχειρησιακές πτήσεις μαχητικών αεροσκαφών από το αεροδρόμιο της βάσης του Hanscom (1η Σεπτεμβρίου 1974), διοικητής ήταν ο υποστράτηγος Αλμπερτ Σίλεϊ τζούνιορ.

Η Μαρία Μπαντούβερις δεν δημιούργησε δική της οικογένεια. Τη βρήκε έτοιμη στη βάση Hanscom. Δεν θέλησε να επιστρέψει στις ρίζες της στην Ελλάδα, είναι άγνωστο αν ποτέ την επισκέφτηκε. «Εφυγε» ήρεμη, στις 5 Σεπτεμβρίου. Η εξόδιος ακολουθία εψάλη το Σάββατο 20 Σεπτεμβρίου στον Ελληνορθόδοξο Ιερό Ναό Ταξιαρχών του Γουότερταουν, παρουσία πολλών στενών συγγενών της, μελών της ελληνοαμερικανικής κοινότητας του Αρλινγκτον και πάρα πολλών συναδέλφων της. Η μακροβιότερη δημόσια υπάλληλος στην Ιστορία των ΗΠΑ αναπαύεται πλέον στο κοιμητήριο του Κέιμπριτζ, στις όχθες του ποταμού Τσαρλς.