Τι συμβαίνει πραγματικά στον εγκέφαλό μας όταν αλλάζουμε γνώμη;

Οι περισσότεροι από εμάς θεωρούμε την αλλαγή γνώμης ως κάτι απλό: σκεφτόσουν με έναν τρόπο και μετά σκεφτόσουν με έναν άλλο. Αλλά στην πραγματικότητα, αυτό που συμβαίνει στον εγκέφαλό μας όταν αναθεωρούμε, δεν είναι καθόλου απλό. Η νευροεπιστήμη υποδηλώνει ότι για να αλλάξεις γνώμη, πρέπει να συντονιστούν πολλαπλά συστήματα του εγκεφάλου, να σταθμιστούν οι νέες πληροφορίες σε σχέση με τις παλιές αναμνήσεις, να εξισορροπηθούν οι ανταμοιβές και οι κίνδυνοι, και ακόμη και να ξεπεραστεί η έλξη της δικής μας ταυτότητας. Και ενώ οι άνθρωποι έχουν την εξαιρετική ικανότητα της μεταγνώσης — να σκέφτονται τη δική τους σκέψη — συχνά αντιστέκονται σε αυτή την ψυχική αναπροσαρμογή. Τι μας λέει λοιπόν η επιστήμη για το τι συμβαίνει πραγματικά όταν αλλάζουμε γνώμη και γιατί δεν το κάνουμε πιο συχνά;

Το «τράβηγμα» του εγκεφάλου

Στο επίκεντρο της λήψης αποφάσεων βρίσκεται ο προμετωπιαίος φλοιός, που συχνά περιγράφεται ως το κέντρο ελέγχου του εγκεφάλου. Αυτή η περιοχή ενσωματώνει τις εισερχόμενες πληροφορίες με τους στόχους, τις αξίες και τις αναμνήσεις μας. Όταν φτάνουν νέα στοιχεία — για παράδειγμα, ένα επιχείρημα που αμφισβητεί την πολιτική σας άποψη — αυξάνεται η δραστηριότητα στα κυκλώματα που σταθμίζουν την αβεβαιότητα, ιδιαίτερα στον πρόσθιο cingulate φλοιό (ACC). Ο ACC λειτουργεί σαν διαιτητής: ανιχνεύει τη σύγκρουση μεταξύ παλαιών πεποιθήσεων και νέων πληροφοριών και σηματοδοτεί ότι μπορεί να χρειαστεί επανεκτίμηση.

Εν τω μεταξύ, το striatum, το οποίο εμπλέκεται στη μάθηση από ανταμοιβές και λάθη, παίζει ρόλο στην ενημέρωση των προβλέψεων. Εάν νέα στοιχεία μειώνουν την αξία ανταμοιβής της τρέχουσας επιλογής μας (για παράδειγμα, συνειδητοποιώντας ότι μια αγορά δεν θα μας κάνει τόσο ευτυχισμένους όσο πιστεύαμε), το στέλεχος αυτό μας βοηθά να αλλάξουμε άποψη.

Σκέψη για τη σκέψη

Το πιο σημαντικό ίσως είναι ότι η αλλαγή γνώμης δεν αφορά μόνο τα στοιχεία, αλλά και τη μεταγνώση, δηλαδή την ικανότητά μας να παρακολουθούμε και να αξιολογούμε τις δικές μας σκέψεις. Μελέτες που χρησιμοποιούν απεικόνιση του εγκεφάλου δείχνουν ότι ο πλάγιος προμετωπιαίος φλοιός και οι βρεγματικές περιοχές ενεργοποιούνται όταν οι άνθρωποι αναλογίζονται πόσο σίγουροι είναι για μια απόφαση. Η υψηλή μεταγνωστική συνειδητοποίηση μας κάνει πιο πιθανό να αναθεωρήσουμε τις επιλογές μας όταν αυτό δικαιολογείται, ενώ η χαμηλή μεταγνώση μπορεί να μας εγκλωβίσει σε λάθη.

Αυτό σημαίνει ότι η αλλαγή γνώμης δεν είναι αποτυχία της πεποίθησης, αλλά μάλλον ένα σημάδι υγιούς αυτο-αναστοχασμού. Στην πραγματικότητα, οι ψυχολόγοι υποστηρίζουν ότι η μεταγνώση είναι ένα από τα χαρακτηριστικά της ανθρώπινης νοημοσύνης: μπορούμε να κάνουμε ένα βήμα πίσω, να παρατηρήσουμε τις προκαταλήψεις μας και να αποφασίσουμε να αλλάξουμε στάση.

Γιατί δεν αλλάζουμε γνώμη πιο συχνά;

Αν ο εγκέφαλός μας είναι προγραμματισμένος να ανανεώνει τις πεποιθήσεις μας, γιατί αντιστέκεται τόσο συχνά; Μέρος της απάντησης βρίσκεται στις γνωστικές προκαταλήψεις. Η προκατάληψη επιβεβαίωσης μας ωθεί να αναζητούμε πληροφορίες που υποστηρίζουν αυτό που ήδη πιστεύουμε, ενώ η προκατάληψη του status quo μας ωθεί να παραμείνουμε σε γνωστές επιλογές.
Υπάρχει επίσης μια κοινωνική διάσταση. Η αλλαγή γνώμης μπορεί να θεωρηθεί ως αδυναμία ή ασυνέπεια, γεγονός που μας κάνει να επιμένουμε ακόμη και όταν υπάρχουν αντιφατικές ενδείξεις. Μελέτες νευροαπεικόνισης υποδηλώνουν ότι όταν οι πεποιθήσεις συνδέονται με την ταυτότητα — πολιτική, θρησκευτική ή ηθική — οι αμφισβητήσεις τους ενεργοποιούν την αμυγδαλή και άλλες περιοχές που συνδέονται με την απειλή, σαν να δέχεται επίθεση η ίδια η αίσθηση του εαυτού μας.

Τέλος, η ενέργεια έχει σημασία. Η επανεκτίμηση των πεποιθήσεων απαιτεί πνευματική προσπάθεια. Ο εγκέφαλός μας είναι μια αποδοτική μηχανή και συχνά μας φαίνεται ευκολότερο να εξοικονομήσουμε πόρους παραμένοντας πιστοί σε αυτό που ήδη πιστεύουμε.

Η αξία της ευελιξίας

Η αλλαγή γνώμης σπάνια είναι μια άνετη διαδικασία, αλλά η νευροεπιστήμη δείχνει ότι είναι ένα σημάδι ευέλικτου, προσαρμοστικού εγκεφάλου. Όσο περισσότερο ασκούμε τη μεταγνώση — σταματώντας για να ρωτήσουμε «Πόσο σίγουρος είμαι, πραγματικά;» — τόσο πιο πιθανό είναι να αναθεωρήσουμε τις απόψεις μας υπό το φως καλύτερων αποδεικτικών στοιχείων. Μακριά από το να είναι αδυναμία, η αλλαγή γνώμης μπορεί να είναι ένα από τα πιο ισχυρά εργαλεία που έχουν οι άνθρωποι για μάθηση, ανάπτυξη και επιβίωση.