Παγκόσμια πρεμιέρα για την Αντιγόνη του Σοφοκλή από τον Ράσε στην Επίδαυρο

Δεν θα μπορούσε να υπάρξει ιδανικότερη συγκυρία για τα πανηγυρικά 70 χρόνια του Φεστιβάλ Αθηνών και Επιδαύρου από την παγκόσμια πρεμιέρα για την Αντιγόνη του Σοφοκλή, σε σκηνοθεσία του διεθνούς Ούλριχ Ράσε σήμερα στη Επίδαυρο.

Με αυτή την παράσταση ξεκινά το φετινό επετειακό πρόγραμμα του Φεστιβάλ στην Επίδαυρο, σε συμπαραγωγή με το Εθνικό Θέατρο και σε σκηνοθεσία ενός από τους πιο συναρπαστικούς Γερμανούς σκηνοθέτες, του Ούλριχ Ράσε.

Η ιδανική συγκυρία συμπληρώνεται από ένα κορυφαίο πρωταγωνιστικό καστ με τον Γιώργο Γάλλο στον ρόλο του Κρέοντα, την Κόρα Καρβούνη να ερμηνεύει την Αντιγόνη, τον Δημήτρη Καπουράνη ως Αίμωνα, τη Φιλαρέτη Κομνηνού στον ρόλο του Τειραισία, που ως γνωστόν ως μάντης είχε και τα δυο φύλα, τον Θάνο Τοκάκη στον ρόλο του Φύλακα αλλά και με έναν εξαιρετικό χορό που απαρτίζεται από τους Γιώργο Ζιάκα, Δημήτρη Καπουράνη, Μάριο Κρητικόπουλο, Ιωάννη Μπάστα, Βασίλη Μπούτσικο, Γιώργη Παρταλίδη, Θανάση Ραφτόπουλο, Γκαλ Ρομπίσα, Γιάννη Τσουμαράκη, Στρατής Χατζησταματίου. Την αξεπέραστη μετάφραση υπογράφει ο Νίκος Παναγιωτόπουλος, ο οποίος έφυγε πρόωρα από τη ζωή και δεν θα μπορέσει να δει να ζωντανεύουν τα λόγια του στη σκηνή. Στα κουστούμια ο Άγγελος Μάντης και στους φωτισμούς η Ελευθερία Ντεκώ, που δεν χρειάζονται συστάσεις.

Ο κορυφαίος σκηνοθέτης Ούλριχ Ράσε, βαθύς γνώστης του Αρχαίου δράματος, με ανατρεπτικό και καινοτόμο βλέμμα είναι αυτός που έδωσε έμφαση στη δύναμη του χορού φέρνοντας τη στην πρώτη γραμμή και συνδέοντας την αρχέγονη και αρχαία δύναμη της μουσικής και της κίνησης με το δράμα. Γεννημένος το 1969 στο Μπόχουμ της Γερμανίας και με σπουδές στην ιστορία της τέχνης και τη συγκριτική λογοτεχνία, ο Ούλριχ Ράσε είναι από τους πιο πρωτοπόρους σκηνοθέτες της γενιάς του.

Αμέτρητα και τα βραβεία αλλά και οι μελέτες του στο θέατρο και η περιπλάνησή του σε κορυφαίες σκηνές της Ευρώπης: το 2013 τιμήθηκε με το Βραβείο Τέχνης της Ακαδημίας Τεχνών του Βερολίνου, ενώ –εκτός από τις αρχαίες τραγωδίες– στο ρεπερτόριό του περιλαμβάνονται και άλλα σημαντικά έργα, όπως η Σαλώμη του Όσκαρ Ουάιλντ (2009), η Αποκάλυψη του Ιωάννη (2013), ο Θάνατος του Νταντόν (2015), ο Βόιτσεκ (2017) του Γκέοργκ Μπύχνερ και το τελευταίο έργο της Σάρα Κέιν «4.48 Ψύχωση» (2020).

Υποστηρίζοντας ότι ο χορός συνιστά σημείο εκκίνησης και ως εκ τούτου δεν θα πρέπει να παραμένει αόρατος ο Γερμανός σκηνοθέτης τον συνδέει άμεσα με τα πολιτικά μηνύματα της αρχαίας τραγωδίας, μεταφερμένα στο σήμερα. Τρία χρόνια, επομένως, μετά τον Αγαμέμνονα του Αισχύλου ο Ράσε έρχεται ξανά στην Επίδαυρο, αυτή τη φορά με την Αντιγόνη του Σοφοκλή για να μιλήσει εκ νέου για όλα αυτά τα αιωρούμενα ερωτήματα που αφορούν στην εξουσία, στη σύγκρουση άγραφου-γραπτού νόμου, στη λειτουργία της Δημοκρατίας.

Η αιώνια αντίθεση ανάμεσα στον νόμο του κράτους που εκπροσωπεί ο Κρέοντας και στην άγραφη επιταγή των θεσμών της κοινωνίας που παραπέμπουν στην Αντιγόνη έχουν εμπνεύσει εκατοντάδες αναγνώσεις από τον Χάιντεγκερ έως τον Στάινερ, τις οποίες λαμβάνει υπόψη ο σκηνοθέτης ώστε να δει εκ νέου πως διαμορφώνεται το βαθιά πολιτικό αυτό έργο του Σοφοκλή. Πού βρίσκονται, όμως, τα όρια ανάμεσα στην ηθική ευθύνη και την πολιτική εξουσία; Πώς εξασφαλίζεται άραγε η διαρκής δημοκρατία; Και όλα αυτά τα ερωτήματα τίθενται στα πλαίσια του Εθνικού θεάτρου που έχει συνδεθεί άμεσα με το αρχαίο δράμα, παραχωρώντας το δυναμικό του στον σκηνοθέτη, ο οποίος έχει αναμετρηθεί στο πρόσφατο παρελθόν με το αρχαίο δράμα σε μεγάλα ευρωπαϊκά θέατρα και στην Επίδαυρο.

Όπως επισημαίνει σε σχετικό του σημείωμα ο Ράσε: “Πάντοτε ονειρευόμουν να ανεβάσω στην Επίδαυρο την Αντιγόνη του Σοφοκλή. Ίσως ακουστεί κάπως παράξενο, αλλά η επιλογή μου δεν είχε να κάνει τόσο με τον χαρακτήρα της ίδιας της Αντιγόνης όσο με τη φιγούρα του βασιλιά Κρέοντα. Η Αντιγόνη, όπως γνωρίζουμε, είναι η ηρωίδα του έργου. Αντιστέκεται στην αυταρχική εξουσία του βασιλιά. Προτάσσει τις δικές της ιδέες για το τι πρέπει να συμβεί.

Η δύναμη και η αντίστασή της απέναντι στην εξουσία είναι αξιοθαύμαστες. Αλλά μήπως δεν ζούμε σήμερα σε μια κοινωνία όπου είναι πανεύκολο για όλους να παριστάνουν τις ηρωίδες ή τους ήρωες, να μιλούν και να πράττουν με τα δικά τους μέτρα και σταθμά; Μήπως πολλές φορές ξεχνάμε ότι αποστολή του Κρέοντα ως βασιλιά είναι να υπερασπίζεται το κράτος και τους νόμους; Πιστεύω ότι είναι σημαντικό να ρίξουμε μια ματιά στον βασιλιά και στα επιχειρήματά του, που διατυπώνονται τόσο εύστοχα από τον Σοφοκλή στην τραγωδία. Όπως ξέρουν καλά οι Έλληνες, η δημοκρατία είναι μια κατάκτηση που σφυρηλατήθηκε μέσα στους αιώνες, θεμελιωμένη σε ατομικές ελευθερίες αλλά και υποχρεώσεις.

Στην Αντιγόνη, ο Κρέων είναι εκείνος που υπερασπίζεται αυτό το πολίτευμα. Έστω κι αν τελικά ακολουθεί εσφαλμένη πορεία, έστω κι αν αποδεικνύεται ανίκανος να σταθεί στο ύψος των περιστάσεων που επιτάσσει η λειτουργία ενός τέτοιου πολιτεύματος, αξίζει τον κόπο να εξετάσουμε πιο προσεκτικά τα επιχειρήματα του Σοφοκλή εστιάζοντας στον χαρακτήρα του.

Σε κάθε περίπτωση, χαίρομαι αφάνταστα για την ευκαιρία που μου δίνεται να διερευνήσω εις βάθος τις διαστάσεις και την επιχειρηματολογία του τραγικού ποιητή στην Επίδαυρο με έναν θίασο Ελλήνων ηθοποιών”. Μέγας Δωρητής Επετειακού Προγράμματος στην Επίδαυρο είναι το Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος (ΙΣΝ).