Όλα όσα έγιναν στην 21η Διεθνή Έκθεση Βιβλίου στη Θεσσαλονίκη: Βιβλία, ιταλικές γεύσεις και απρόοπτα

Ίσως να είναι από τις λίγες χρονιές που η Διεθνής Έκθεση Βιβλίου συγκέντρωσε τα βλέμματα όλων-και όχι μόνο εξαιτίας της αναβολής της εκδήλωσης που διοργάνωσε η πρεσβεία του Ισραήλ: οικογένειες που δε σταμάτησαν να περιφέρονται στους διαδρόμους του τεράστιου χώρου της HELEXPO, για να παραβρεθούν στις ειδικές δράσεις για παιδιά που φέτος, για πρώτη χρονιά, φιλοξενήθηκαν στον κεντρικό χώρο της έκθεσης, νεαρές φοιτήτριες και φοιτητές που έδειξαν πραγματικά ενδιαφέρον για πιο ακαδημαϊκά θέματα-πόσο, αλήθεια, προσηλωμένοι μπορεί να δείχνουν στη συζήτηση για τον ζωγράφο του Ρομαντισμού Τεοντόροφ Ζερικώ;-αλλά και άνθρωποι κάθε ηλικίας που κάθονταν στο πάτωμα περιμένοντας για ώρα για μια υπογραφή, όπως συνέβη με τον συγγραφέα Μενέλαο Χαραλαμπίδη και τους «Δωσιλόγους» του. Σε άλλες στιγμές είδαμε επίδοξους συγγραφείς να κυνηγούν τους αστέρες των Γραμμάτων ακόμα και μέχρι την τουαλέτα-το είδαμε να συμβαίνει με τη Σώτη Τριανταφύλλου-για έναν χαιρετισμό ή μια πολύτιμη υπογραφή. Όλα αυτά έδειξαν ότι το βιβλίο όχι μόνο παραμένει ένας ολοζώντανος οργανισμός, πέρα από τις αλλαγές που επιφέρει εκ των πραγμάτων η τεχνολογία, αλλά δεν σταματά να δημιουργεί συζητήσεις, να προκαλεί αντιδράσεις και να φέρνει ανθρώπους πιο κοντά.

«Επιτέλους μπορούμε και αγκαλιαζόμαστε» ήταν, άλλωστε, η φράση που ακουγόταν περισσότερο ανάμεσα σε παλιούς φίλους που αναζητούσαν στο οικείο βλέμμα τις απαντήσεις που πολλές φορές δεν μπορούν να προσφέρει η θεωρία. Η προσοικείωση που δημιούργησε η 21η Διεθνής Έκθεση που αποφάσισε για πρώτη φορά να ανοιχτεί τόσο στους νέους και στην πόλη είναι ίσως η μεγαλύτερη απόδειξη της επιτυχίας της-παρά τις ατυχείς στιγμές όπως ήταν η φασαρία που προκλήθηκε γύρω από την εκδήλωση με θέμα τα «Μεταβαλλόμενα τοπία της εβραϊκής λογοτεχνίας» με οργανωτή την Πρεσβεία του Ισραήλ ή το πρόβλημα του θορύβου αφού τα περίπτερα γειτνίαζαν με αποτέλεσμα οι φωνές από τους ομιλητές να αλληλεπικαλύπτονται. Όλα αυτά ήταν απλώς λεπτομέρειες όταν έβλεπες τον κόσμο να προσέρχεται μαζικά και να δείχνει ενδιαφέρον είτε για τις παρουσιάσεις, είτε για τις εικαστικές εκθέσεις, τις συζητήσεις, τις παράλληλες δράσεις.

Στη φετινή έκθεση μάθαμε, επίσης, πολλά, όπως από την καθηγήτρια Αιγαικών πολιτισμών στο Πανεπιστήμιο της Μπολόνια, Σίλβια Φεράρα η οποία μίλησε για την ιστορία της γραφής που δεν γεννήθηκε στη Μεσοποταμία, όπως νομίζαμε μέχρι τώρα αλλά σε τέσσερα διαφορετικά σημεία του κόσμου ή για τις γραφές που παραμένουν ένα μυστήριο και δεν έχουν αποκωδικοποιηθεί όπως αυτή της Κρήτης και της Κύπρου. Ακούσαμε νέους λογοτέχνες και ποιητές στο πλαίσιο του 11ου Φεστιβάλ Νέων Λογοτεχνών: άκρως πρωτότυπη, εν προκειμένω, η δημιουργία του Video Box. Συγκινηθήκαμε πολύ, όπως στην εκδήλωση για τη «Γλώσσα του Τρίτου Ράιχ» του Όττο Κλέμπερερ (από εκδόσεις Άγρα), όπου ακούσαμε τα λόγια του ίδιου του έγκλειστου στο στρατόπεδο ο οποίος κατέγραφε σε ημερολόγιο τις γλωσσικές ιδιοτροπίες, επαναλήψεις ατοπήματα των Ναζί ως απόδειξη ότι το χιούμορ δεν εγκατέλειπε τους βασανισμένους από τους Ναζί ακόμα και τις πιο τρομακτικά οδυνηρές στιγμές. Η εκδήλωση αυτή ήταν μια απάντηση στις αντιδράσεις που προκάλεσε η εκδήλωση «Μεταβαλλόμενα τοπία της εβραϊκής λογοτεχνίας» με καλεσμένο τον Ισραηλινό κριτικό λογοτεχνίας Οντέτς Βολκστάιν αφού είναι προφανές ότι οι ενστάσεις είχαν αποκλειστικά να κάνουν με την Πρεσβεία του Ισραήλ, που φάνηκε να οργανώνει τη συγκεκριμένη κουβέντα, η οποία τελικά αναβλήθηκε γιατί, όπως ειπώθηκε, θεωρήθηκε πιο ασφαλές για την ομαλή πορεία της έκθεσης. Σε ερώτηση που απευθύναμε προς τον Πρόεδρο του ΔΣ του ΕΘνικού Ιδρύματος ΒΙβλίου και Πολιτισμού, Νίκο Μπακουνάκη μας είπε ότι δεν είναι πρόθεση του ΕΛΙΒΙΠ να λογοκρίνει κανέναν. «Για εμάς η έκθεση είναι μια πλατφόρμα ελευθερίας για τη διακίνηση των ιδεών και διαλόγου, όπως συμβαίνει με τις διεθνείς εκθέσεις του εξωτερικού. Ούτε το πρόγραμμα και το περιεχόμενο των συζητήσεων λογοκρίνουμε. Στόχος είναι να διαμορφωθούν οι πολιτιστικές γέφυρες για τη δημοκρατία και την πολυφωνία. Εκδηλώσεις που προάγουν τη λογοτεχνία και τη γλώσσα κάθε χώρας πρέπει να έχουν θέση σε μια έκθεση βιβλίου» υποστήριξε χαρακτηριστικά μιλώντας εκ μέρους του ΕΛΙΒΙΠ ο κ. Μπακουνάκης επιφυλασσόμενος για περαιτέρω ανακοινώσεις τις επόμενες ημέρες.

Όλα ξεκίνησαν λίγο πριν τις 5 απόγευμα του Σαββάτου όταν στο χώρο ετοιμαζόταν να λάβει χώρα η εκδήλωση για τα «Μεταβαλλόμενα τοπία της εβραϊκής λογοτεχνίας» με καλεσμένο τον Ισραηλινό κριτικό λογοτεχνίας Οντεντ Βολκστάιν με συνομιλήτρια τη Χρυσούλα Παπαδοπούλου και συντονιστή το δημοσιογράφο Γρηγόρη Μπέκο. Ύστερα από παρέμβαση ομάδας εκδοτών, που βρέθηκαν στο χώρο ανοίγοντας πανό υπέρ των Παλαιστινίων και αφού φώναξαν συνθήματα, ελήφθη η απόφαση να ακυρωθεί η εκδήλωση. Το συμβάν έλαβε τέλος ειρηνικά και μετά την αποχώρηση οι διαμαρτυρόμενοι πέταξαν κάποια χαρτιά στην είσοδο. Κάποιος δημοσιογράφος βέβαια ανέφερε ότι τέτοια γεγονότα επαναλαμβάνονται στις διεθνείς εκθέσεις βιβλίου καθώς σχετικά πρόσφατο είναι το γεγονός του αποκλεισμού της Παλαιστίνιας συγγραφέως Αντάνια Σίμπλι, από τη Διεθνή Έκθεση Βιβλίου της Φρανφούρτης.

Κατά τα άλλα υπήρξαν πολλές συζητήσεις για τη σημερινή κατάσταση στην Παλαιστίνη, όπου μίλησαν Ισραηλινοί συγγραφείς όπως ο Αβισάι Νιρ Κοέν, συγγραφέας του βιβλίου «Όχι στο όνομά μας. Αγαπώ το Ισραήλ, συμπαραστέκομαι στην Παλαιστίνη» από τις εκδόσεις Μελάνι. Συγκλονιστικά τα βιώματα που περιέγραψε, όπως και αυτά άλλων συγγραφέων και ποιητών που παραβρέθηκαν στην έκθεση για να καταθέσουν τις δικές τους συγκλονιστικές εμπειρίες. Συντριπτικές οι περιγραφές, από άλλη βιωματική άποψη, του πολυσχιδούς ποιητή και καλλιτέχνη Βαγγέλη Ευαγγελίου ο οποίος μετέτρεψε σε ποίηση με το βιβλίο του «Τα σκυλιά γαβγίζουν συλλαβιστά» (από ΚΑΠΑ εκδοτική) όλα όσα βίωσε και είδε κατά τις ημέρες που βρέθηκε στο Ψυχιατρικό Ξενώνα της Χίου, μεταφέροντας την αγωνία, τον τρόμο, την ψυχική οδύνη και τα λόγια τους.

Αντίστοιχα συγκινητική ήταν η εκδήλωση για έναν συγγραφέα άμεσα συνδεδεμένο με την ιστορία της πόλης όπως τον ΓΙώργο Ιωάννου αλλά και για την Κωνσταντινούπολη με κυρίαρχη μορφή τον συγγραφέα Θωμά Κοροβίνης, ο οποίος συντόνισε, ίσως, τις περισσότερες εκδηλώσεις που είχαν να κάνουν με τη Θεσσαλονίκη. Πολύ ενδιαφέρουσα και η εκδήλωση για το Βραβείο Λογοτεχνίας της Ευρωπαϊκής Ένωσης (EUPL) που έκλεισε το φετινό επαγγελματικό πρόγραμμα: η Λίντα Ντιμκοβσκα είπε χαρακτηριστικά «Γράφω ποίηση στη γλώσσα μου, γιατί μόνο στη γλώσσα μου μπορώ να είμαι εγώ» για να προσθέσει ότι οι «Λογοτέχνες δεν ζουν από τη λογοτεχνία αλλά για τη λογοτεχνία» και ότι παρά τις υποτροφίες και τα Residencies οι συγγραφείς γνωρίζουν ότι τα έσοδα τους είναι πενιχρά. Όσον αφορά τον μεγάλο τους αντίπαλο που είναι η Τεχνητή Νοημοσύνη, σε άλλη συζήτηση που οργανώθηκε γύρω από το επίμαχο θέμα, που αποτέλεσε και σημείο αναφοράς για τη φετινή διοργάνωση, επισημάνθηκε ότι το AI Δεν είναι μόνο έξυπνο, αλλά και προσποιημένο. Ο ρόλος των πανεπιστημίων, επίσης, δε φαίνεται να είναι ο ίδιος, παρότι οι αλλαγές είναι τεκτονικές. Στόχος δεν πρέπει να είναι μόνο τα πανεπιστήμια να παραγάγουν γνώση αλλά και δεξιότητες. Επίσης, σε συζήτηση για την τεχνητή νοημοσύνη, την προπαγάνδα και τα FAKE NEWS συζητήθηκε έντονα ο προβληματισμός σχετικά με το απαιτούμενο νομικό πλαίσιο σε εθνικό και διεθνές επίπεδο που να αφορά όχι μόνο τους συγγραφείς αλλά και τους δημοσιογράφους. Το σημαντικό στοιχείο της έκθεσης δεν ήταν, επομένως μόνο ότι αναφέρθηκε στο παρελθόν που εξακολουθεί να διαμορφώνει το κλασικό πλαίσιο της γνώσης-πόσο ωραίο είναι να θυμάσαι για παράδειγμα της δύναμη της ποίησης της Σαπφούς που μας θύμισε ο μεταφραστής της και πανεπιστημιακός Βασίλης Παπαγεωργίου!-αλλά και το παρόν με τις εξελίξεις που φέρνει στο παγκόσμιο σύστημα των γραμμάτων λόγω της τεχνητής νοημοσύνης, να είναι παραπάνω από καταιγιστικές. Επειδή, όμως, η έκθεση φέτος είχε ως στοίχημα να κερδίσει την ίδια την πόλη, οι εστιάτορες ανταποκρίθηκαν με χαρά στο κάλεσμα και κάποιοι οργάνωσαν και ειδικό ιταλικό μενού, εμπνευσμένοι από την τιμώμενη χώρα που ήταν η Ιταλία ενώ άλλοι έφτιαξαν πιάτα με αφορμή τον επιθεωρητή Μονταλμπάνο και τον Αντρέα Καμιλλέρι, αφού φέτος συγκεντρώνονται 100 χρόνια από τη γέννησή του.