Άννα Παναγιωταρέα

Η πολιτική ορολογία, αν και πολύ μεταγενέστερη, προκύπτει από τη μελέτη των πραγματικών αιτίων της «Ιστορίας του Πελοποννησιακού Πολέμου» (431 π.Χ-404.π.Χ.).

Το 2017, ο πολιτικός επιστήμονας Graham T. Allison, στο βιβλίο του* «Destined for war: Can American and China escape Thucydide’s trap?», μελετώντας τον Πελοποννησιακό Πόλεμο πιθανολογεί ότι η σύγκρουση ανάμεσα σε ΗΠΑ και Κίνα είναι αναπόφευκτη. Χωρίς να την προδικάζει. Θεωρώντας δεδομένη την ανησυχία των ΗΠΑ προς την αναδυόμενη, ως παγκόσμια δύναμη, Κίνα, αναφέρεται στην αντιπαλότητα Σπάρτης - Αθήνας: «Οταν υπερδυνάμεις αντιπαρατίθενται, καταλήγουν, συχνά, σε πόλεμο».

Ο Θουκυδίδης, ο μέγιστος των Ιστορικών, προσφέρει πολύτιμες απόψεις για τις γεωπολιτικές σχέσεις των κρατών και τις σύγχρονες προκλήσεις. Αναλύοντας τα αίτια του Πελοποννησιακού Πολέμου (στο Β' Βιβλίο του, κεφ. 23) αναφέρει τα εξής: «Αρχισαν αυτόν τον πόλεμο Αθηναίοι, Σπαρτιάτες και οι σύμμαχοί τους, αφού διέλυσαν τις τριακονταετείς σπονδές*. Τις αιτίες και τις διαφορές για τις οποίες κατέλυσαν τις σπονδές τις αναφέρω πρώτες ώστε να μην αναζητά κανείς με ποια αφορμή εξερράγη ο μέγας πόλεμος μεταξύ των Ελλήνων. Θαρρώ πως η αληθινή αιτία, που όμως καθόλου δεν φανερώθηκε με λόγια, είναι επειδή… "τους Αθηναίους, μεγάλους γιγνόμενους και φόβον παρέχοντας τοις Λακεδαιμονίοις, αναγκάσαι εις το πολεμείν"». Χρειάζεται μετάφραση ο κρυστάλλινος λόγος του Θουκυδίδη; «Επειδή οι Αθηναίοι έγιναν πολύ δυνατοί και εμπνέοντας φόβο στους Λακεδαιμονίους, τους ανάγκασαν να πολεμήσουν».

Ο Θουκυδίδης, ανατέμνοντας -ως σύγχρονός μας- την ηθική των πολεμικών πράξεων, τις απαιτήσεις προστατευτισμού των συμμάχων -τόσο των Αθηναίων όσο και των Λακεδαιμονίων-, την άμετρη ανθρώπινη φιλοδοξία και τη δυναμική της, τους χαρακτήρες των ηγετών τους, αλλά κυρίως τα τεράστια οικονομικά και εμπορικά συμφέροντα της εποχής, αποφαίνεται ότι όλα αυτά εμπόδισαν την ειρηνική επίλυση των διαφορών τους.

Ο Niall Ferguson, στους «Sunday Times», θεωρεί ότι η γερμανική οικονομία υπερτερούσε της βρετανικής -από το 1890- και ότι η επιγραφή «Made in Germany» βρισκόταν στα περισσότερα εισαγόμενα προϊόντα. Αναπτύσσοντας αυτοκρατορικές φιλοδοξίες -με αποικίες στην Ασία και την Αφρική- κατασκεύαζε, ταυτόχρονα, ισχυρό στόλο για να ανταγωνιστεί το Βασιλικό Βρετανικό Ναυτικό.

Η Πανγερμανική Ενωση απέβλεπε στη μεγαλύτερη γερμανική εδαφική επέκταση. Οπότε, Βρετανία και Γερμανία δεν είχαν άλλη διέξοδο παρά να ακολουθήσουν το παράδειγμα Σπάρτης - Αθήνας: η απερχόμενη δύναμη και η ανερχόμενη δύναμη να πολεμήσουν μεταξύ τους. Το γενικευμένο ερώτημα είναι αν η Αμερική και η Κίνα είναι έτοιμες να επαναλάβουν αυτό το κλασικό ιστορικό λάθος, λαμβάνοντας υπόψη ότι η κινεζική στρατηγική μειώνει την απόσταση ακόμη και στην τεχνολογία «Made in China». Πολιτικοί αναλυτές υποστηρίζουν ότι Αμερική και Κίνα μπορεί μαζί να συμπέσουν στην «παγίδα του Θουκυδίδη» αν ο εμπορικός πόλεμος εξελιχθεί σε πραγματικό.

Τελευταία ακούω συζητήσεις ότι επειδή η Ελλάδα ανεβαίνει αμυντικά μπορεί να αναπτυχθεί στην Τουρκία το σύνδρομο της «παγίδας του Θουκυδίδη». Πράγματι, η κατάσταση μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας είναι περίπλοκη, με μακροχρόνιες διαφορές, αλλά η πρόσληψη της «παγίδας του Θουκυδίδη» έχει δυσκολίες εφαρμογής. Η δεδομένη υποστήριξη της Ελλάδας από ισχυρές χώρες και οργανισμούς -ΗΠΑ, Ε.Ε. κ.λπ.- διαμορφώνει μία ισορροπία δυνάμεων, ενώ καθοριστική είναι και η ανάληψη διπλωματικών πρωτοβουλιών και συζητήσεων στην αποτροπή κρίσεων. Η διερεύνηση τομέων συνεργασίας μειώνουν τις εντάσεις προς το κοινό συμφέρον, αποβλέποντας στη σταθερότητα της περιοχής. Οι ηγεσίες των δύο χωρών, Ελλάδας - Τουρκίας, φαίνεται ότι επιλέγουν να επικεντρωθούν στη διπλωματία παρά σε στρατιωτικές λύσεις. Ιδίως σε αδιευκρίνιστες και ομιχλώδεις εποχές. Ωστόσο, η μελέτη της συγγραφής του Θουκυδίδη θαρρώ πως θα έκανε «σοφότερες» τις πολιτικές ηγεσίες της χώρας...

* Θουκυδίδου Ιστορία του Πελοποννησιακού Πολέμου, Βιβλίο. Α' κεφ. 88: «Φοβήθηκαν μήπως οι Αθηναίοι γίνουν ακόμη πιο ισχυροί…».
* G.T Allison: «Προορισμένοι να πολεμήσουν: Μπορεί η Αμερική και η Κίνα να αποφύγουν την "παγίδα του Θουκυδίδη";».
* Σπονδές: Συνθήκες ειρήνης, επικυρωμένες με αμοιβαίους όρκους για τριάντα χρόνια, από το 445 ως το 404 π.Χ. Τηρήθηκαν για 14 χρόνια.