Με τίτλο «Ο Θείασως πέζη Κάφκα» ο Γιώργος Κατσής, ο Κωνσταντίνος Πλεμμένος, η Μαρία Μοσχούρη, ο Πάνος Παπαδόπουλος, η Νατάσα Εξηνταβελώνη και η Νάνσυ Σιδέρη αφηγούνται από σήμερα, 16 Μαΐου, και κάθε Δευτέρα και Τρίτη στο Bios την ιστορία ενός πιθήκου από την αιχμαλωσία του μέχρι την εκπαίδευσή του ως άνθρωπος στον δυτικό κόσμο.
Στο σκηνοθετικό του ντεμπούτο ο νεαρός Γιώργος Κατσής, που αποφοίτησε από τη Δραματική Σχολή του Εθνικού μόλις το 2014, επιλέγει το αλληγορικό σύμπαν του Κάφκα για να μιλήσει για τον σύγχρονο «πολιτισμένο» άνθρωπο και αφιερώνει την παράσταση σε όλους όσους πλέον «δεν μπορούν να γράψουν…». «Ο Μπουλγκάκοφ λέει στο “Ο Μαιτρ και η Μαργαρίτα”: “Πρέπει κανείς να λέει δεν μπορώ, και να γράφει”.
»Σκέφτηκα λοιπόν κατά κάποιο τρόπο να αφιερώσω την παράσταση μας -δεν εννοώ τα 80 λεπτά που θα παρακολουθήσει ο θεατής, αλλά την παράσταση ως σύνολο, που συμπεριλαμβάνει τις ώρες προβών, τις αναγνώσεις, την έρευνα, τα λεφτά που βάλαμε μόνοι μας, τον δεσμό μας, τις ώρες ύπνου που θυσιάσαμε για να μας απασχολήσει αυτή η προσπάθεια- σε όσους πλέον “δεν μπορούν να γράψουν”, να χτίσουν, να παλέψουν, να γελάσουν, να σκεφτούν, να πονέσουν…», μου εξηγεί ο Γιώργος (ή Τζούλιο, όπως είναι το ψευδώνυμό του) και συνεχίζει: «Τους προτρέπουμε “να γράψουν κι άλλο”, έχοντας τα λόγια του Μπουλγκάκοφ στον νου. “Πρέπει κανείς να λέει δεν μπορώ και να γράφει”».
Μέσα από την καφκική αλληγορία έρχονται στο προσκήνιο έννοιες, όπως η πρόοδος, η εξέλιξη και η ελευθερία, που φαντάζουν πια με ψευδαισθήσεις. Πάνω σε αυτές τις τρεις έννοιες ζήτησα τις σκέψεις των συντελεστών αυτής της ιδιαίτερης παράστασης κι εκείνοι με εξέπληξαν για ακόμα μία φορά με τον διεισδυτικό τρόπο με τον οποίο μπορούν να σκέφτονται, παρά το νεαρό της ηλικίας τους.
Γιώργος Κατσής (ή Τζούλιο)
Πρόοδος είναι η συντριπτική κυριαρχία της ποσότητας απέναντι στην ποιότητα.
Εξέλιξη ήταν η στιγμή (διάρκειας χιλιάδων χρόνων) που ο ανθρώπινος νους συνέλαβε την πρόοδο. Και Ελευθερία, υπάρχει, όπου δεν πήγε ο άνθρωπος ακόμη για να διδάξει την πρόοδο και την εξέλιξη.
Με εκτίμηση: Κοκκινόπετρος (ο Πίθηκος από το διήγημα).
Μαρία Μοσχούρη
Ο πίθηκος του Κάφκα κατάγεται από τη Χρυσή Ακτή. Πριν πυροβοληθεί και μπει σε κλουβί, ήταν ελεύθερος. Αφού μπήκε σε κλουβί χρειάστηκε να βρει μια διέξοδο. Εξελίχθηκε λοιπόν σε κάτι άλλο, έγινε άνθρωπος και έπειτα συνέχισε την πρόοδο του. Δεν έγινε μόνο άνθρωπος αλλά ένας μορφωμένος καλλιτέχνης του βαριετέ. Δεν ξέρω αν η εξέλιξη του πιθήκου μοιάζει καθόλου με την εξέλιξη στη ζωή μας. Πάντα σκέφτομαι το παιδί που γίνεται ενήλικας. Πάντα έρχεται στο μυαλό αυτό το πέρασμα, αυτή η εξέλιξη, αυτή μας η πρόοδος η τόσο αναπόφευκτη και τόσο τρομακτική.
Το παιδί άραγε γεννιέται ελεύθερο; Δεν είμαι σίγουρη. Σίγουρα όμως πιο ελεύθερο από τον ενήλικα. Και αρχικά απαλλαγμένο από κάθε προσδοκία προόδου και εξέλιξης. Δεν νομίζω ότι μπορώ να πω με βεβαιότητα ποιο είναι το πραγματικό νόημα των εννοιών αυτών. Είναι άλλωστε τόσο φορτισμένες κοινωνικά και φιλοσοφικά που νομίζω κανείς δεν μιλάει νηφάλια γι’ αυτές. Δεν πιστεύω όμως πως εξέλιξη είναι η καριέρα, πρόοδος η προαγωγή και ελευθερία οι διακοπές. Πιστεύω πως όλα αυτά συμβαίνουν μέσα μας και μάλιστα σε βάθος χρόνου.
Πάνος Παπαδόπουλος
Τρεις λέξεις «ογκόλιθοι» για τις οποίες οι άνθρωποι είναι καταδικασμένοι από την μέρα που θα γεννηθούν να βασανίσουν τον εαυτό τους. Παραπονιούνται συνεχώς για την «περιορισμένη ελευθερία» τους και πάντοτε καταλήγουν να οριοθετούν τη ζωή τους με τέτοιον τρόπο, ώστε να μην την έχουν. Θα ‘λεγε κανείς παρατηρώντας τους απ’ έξω, πως ίσως τελικά να μην είναι προορισμένοι για κάτι τέτοιο. Η Πρόοδος και η Εξέλιξη από την άλλη μεριά έχουν μεγάλη γοητεία και χρησιμότητα.
Βέβαια στην δική μας περίπτωση ο πίθηκος του Κάφκα δεν επιλέγει από μόνος του ν’ ασχοληθεί μ’ αυτές τις έννοιες. Ούτε και γνωρίζει την ύπαρξή τους. Όταν όμως πιάνεται αιχμάλωτος των ανθρώπων ακολουθούν σαν φυσικό επακόλουθο και αναγκάζεται να τις χρησιμοποιήσει για την επιβίωσή του. Ύστερα πείθει και τον εαυτό του πως του ήταν απαραίτητες. Έχει κατά κάποιον τρόπο αρχίσει να γίνεται και ο ίδιος «άνθρωπος». Κι εδώ που τα λέμε, είναι κρίμα γιατί τον είχα συμπαθήσει.
Κωνσταντίνος Πλεμμένος
Πρόοδος. Κάπου έχει γράψει ο Κάφκα -δεν θυμάμαι που- : Το να πιστεύεις στην πρόοδο δεν σημαίνει ότι πιστεύεις ότι έχει γίνει πρόοδος. Δεν θέλω να προσθέσω κάτι παραπάνω. Ας δουλεύουμε.
Εξέλιξη. O άνθρωπος εξελίσσεται. Γεμίζει εμπειρίες. Ενηλικιώνεται. Θέλει να μοιραστεί τις εμπειρίες του. Τις μοιράζεται. Υπάρχει ενοχή για αυτή την εξέλιξη. Καταπάτησε νόμους και κανόνες της παιδικής του ηλικίας για να γίνει ώριμος. Είπε ψέματα στο παιδί που έχει μέσα του. Λέει ψέματα στα παιδία του, ορίζει νόμους και κανόνες που ποτέ δεν θα τηρήσει. Ο άνθρωπος εξελίσσεται, αλλά πάντα σε συνάρτηση με το παρελθόν του.
Νάνσυ Σιδέρη
Η εξέλιξη έχει ως συνώνυμο τη λέξη πρόοδο. Στο κείμενο όμως χρησιμοποιείται όχι μόνο για να τονίσει τη βελτίωση του πιθήκου αλλά και το σύνολο των διαδοχικών αλλαγών ή φάσεων, από τις οποίες πέρασε προκειμένου να εξανθρωπιστεί σε ελάχιστο χρονικό διάστημα. Σε αυτές τις διαδικασίες η βία και ο φόβος οδήγησαν στην πειθαρχεία. Η εμμονή για το καψόνι ή το θαύμα. Και τα θαύματα μας αρέσουν πολύ, όπως και τα καψόνια.
Η ελευθερία δεν έχει καμία σχέση με την πρόοδο και την εξέλιξη. Δεν είναι απόλυτη κατάσταση. Ως δυτικοί απέχουμε πολύ από την ελευθερία. Αρκούμαστε στη διέξοδο, γιατί κάπως πρέπει να ζήσουμε. Δεν γνωρίζω κανέναν που να είναι ελεύθερος. Ίσως οι Ινδιάνοι να ήταν πιο κοντά στο αίσθημα της ελευθερίας, χωρίς να το ξέρουν. Το έμαθαν αναγκαστικά από τον Κολόμβο.
Νατάσα Εξηνταβελώνη
Είναι ιδιοφυές το πώς ο Κάφκα συνδέει την έννοια της προόδου, που πάντα επιδιώκουν οι κοινωνίες, με αυτήν της εξέλιξης, που τη θέτει μάλιστα και ως εξέλιξη του ίδιου του ανθρώπινου είδους. Αφήνοντας κατά μέρος τη γενετική, ο Κάφκα δημιουργεί έναν δοκιμαστικό σωλήνα, όπου όλα είναι συνειδητά: η πρόοδος είναι μια εξέλιξη που πρέπει να γίνει. Και η εξέλιξη αυτή, καλή ή κακή, είναι αμετάκλητη, δε μετατίθεται στο χρόνο, αλλά ορίζει τον χρόνο, μιας και όλα είναι ανθρωποκεντρικά.
Όπως το μάθημα που υποχρεούσαι να πάρεις, αν θες να εκπολιτιστείς (και καλά θα κάνεις να θες και να θες με όλη σου την καρδιά, γιατί άλλη επιλογή δεν υπάρχει). Έτσι, η προοπτική της ελευθερίας δε μπορεί παρά να είναι, για τον πίθηκο του διηγήματος, μια φευγαλέα σκέψη, που θα μιλήσει για αυτήν πιο απλά από ότι εσύ ή εγώ.
