Το ευρώ, η δραχμή και ο ασόβαρος Ελλην

Κάθε φορά που συναντάω τον Βασίλη Παπαβασιλείου αισθάνομαι σαν φοιτητής που κρέμεται από κάθε του λέξη. Μου αρέσει να τον ακούω. Τον θεωρώ τον τελευταίο λόγιο του θεάτρου μας. Πνεύμα οξυδερκές, βαθιά φιλοσοφημένο, με εκπληκτική ρητορική δεινότητα. Δάσκαλος με όλη τη σημασία της λέξης.

Στην πολύχρονη καριέρα του μετράει σπουδαίες παραστάσεις και σκηνοθεσίες που άφησαν το στίγμα τους. Φέτος όμως δεν θα μείνει μόνο στην καρέκλα του σκηνοθέτη. Από τις 5 Νοεμβρίου θα ανέβει ο ίδιος στη σκηνή του Θεάτρου Τέχνης της οδού Φρυνίχου για να ερμηνεύσει ένα δικό του κείμενο. Ενα κείμενο για την Ελλάδα του τότε και του σήμερα. «Ευρώ σιχτίρ, μπουντρούμ δραχμή, θα πεις κι ένα τραγούδι». Μία παράσταση-διάλεξη. Και ο λόγος ανήκει στον ίδιο.

Ασυλο Ανιάτως Ψεκασθέντων Ολικής Υστερήσεως

Κλείσιμο

Ή αλλιώς ΑΨΟΥ. Ενα φτέρνισμα είναι σαν το σήμα κατατεθέν αυτού του ιδρύματος, το οποίο μας φιλοξενεί όλους. Κάθε χρόνο το ΑΨΟΥ αναδεικνύει τον τρόφιμο της χρονιάς, στον οποίο και αναθέτει μία ομιλία. Φέτος την κάνει ο Φωκίων Καπνίδης, ο οποίος επιλέγει ως χώρο της ομιλίας του ένα σημείο που δικαιώνει την άποψή του για την Ελλάδα. Οτι δηλαδή σε αυτή τη χώρα μόνο οι νεκροί δεν πεθαίνουν ποτέ. Ετσι είμαστε σε έναν χώρο κοντά στην Ακρόπολη, στο Θέατρο του Διονύσου, στους Στύλους Ολυμπίου Διός, αλλά και κοντά σε κάποιους λιγότερο αρχαίους, όπως τους αρχαιοκάπηλους Μακρυγιάννη και Λόρδο Ελγιν. Διότι με αυτά τα δύο μεγέθη συνυπάρχουμε εμείς οι Ελληνες. Το μέγεθος της αρχαιότητας και το μέγεθος της αρχαιοκαπηλίας. Είναι σαν να έχουμε βρεθεί κληρονόμοι ενός μεγάλου τόπου με τα μέτρα του οποίου όλοι εμείς οι σημερινοί βγαίνουμε πολύ μικροί. Αυτός λοιπόν ο τόπος σε βάζει πολύ εύκολα στον πειρασμό να τον εκδικηθείς. Μπορεί να πει κανείς ότι η νεότερη Ελλάδα, έτσι όπως δομήθηκε, λειτουργεί σαν μία εκδίκηση επί της παλαιάς.

Το δύσκολο «ανάμεσα»

Η Ελλάδα δεν μπορεί να είναι ούτε 100% Δύση ούτε 100% Ανατολή. Αυτό το δύσκολο «ανάμεσα» της Ελλάδος ίσως μας επιβάλλει να είμαστε πιο ψύχραιμοι στις προσεγγίσεις μας και στην αντιμετώπιση όλου αυτού που ζούμε. Διάβαζα τις προάλλες μία δήλωση του Υπουργού Εξωτερικών, Νίκου Κοτζιά, που έλεγε ότι η γεωπολιτική ισχύς της Ελλάδας είναι πολύ μεγαλύτερη από την οικονομική ισχύ της. Εμμέσως πλην σαφώς ξέρετε τι είπε; Εγώ μπορεί να είμαι ένα ρεμάλι κληρονόμος, που μου έλαχε να κληρονομήσω αυτό το οικόπεδο. Η θέση αυτού του οικοπέδου όμως είναι καθοριστική για την τύχη όχι μόνο εμού, αλλά και των υπολοίπων προς Ανατολάς, Δυσμάς, Βορρά και Νότο. Κατά κάποιον τρόπο είπε: «Πρέπει να με πληρώνετε! Μου χρωστάτε!».

Αντικανονική κανονικότητα

Στην Ελλάδα υπάρχει μία κανονικότητα «αντικανονική». Σκέφτομαι λοιπόν πόσο πολύτιμο θα ήταν αν μπορούσαμε να κάνουμε μία βιομηχανία χρονοτριβής. Χάσε τον χρόνο σου στην Ελλάδα! Να έρχονται εδώ οι άνθρωποι, όχι για να ζήσουν τον μύθο τους -όπως έλεγε ο Αβραμόπουλος- αλλά για να χάσουν τον χρόνο τους. Ας πούμε, πόσο διαρκεί η διαδρομή με το τρένο Αθήνα-Πάτρα; Τρεις ώρες; Ε, να το κάνουμε να διαρκεί 24 ώρες! Να καταργούνται τα ρολόγια! Ξέρετε τι είναι εδώ; Εδώ είναι το σκηνικό του «Φαίδρου» του Πλάτωνα, λίγο πιο πίσω είναι το Λύκειον του Αριστοτέλη, παρακάτω η Πνύκα… Καταλαβαίνετε για τι φόρτιση του χώρου μιλάμε; Μας παραπλανούν τα κτίσματα τα σημερινά, αλλά εδώ είναι το σκηνικό του χασίματος του χρόνου. Γι’ αυτό και γεννήθηκε εδώ η φιλοσοφία.

Μία ιστορία υποκρισίας και «δηθενιάς»

Ο Οδυσσέας Ελύτης έγραψε στη νεκρολογία του για τον Εμπειρίκο: «Ο Ανδρέας Εμπειρίκος εμφανίστηκε στην Αθήνα, όταν αυτή είχε πάψει να είναι ένα απλό χωριό και έφυγε όταν ξανάρχισε να γίνεται». Στην ουσία αυτή η κληρονομιά της αστικότητας με τους πιο «κανονικούς» όρους είναι μία υπόθεση 40 χρόνων. Περίπου από το 1924 μέχρι τη Δικτατορία των Συνταγματαρχών το 1967. Εκεί μέσα γεννήθηκαν κάποιοι θεσμοί που είναι αναγκαίοι για την ύπαρξη ενός κράτους. Η καταστροφή ξεκίνησε στη Χούντα. Η Χούντα είναι η μητέρα της ελληνικής καταναλωτικής κοινωνίας. Επί Χούντας οι Ελληνες γίνανε καταναλωτές, ουδετεροποιημένοι πολιτικά και εθνικά. Αυτό μετά το κεφαλαιοποίησαν οι πολιτικές δυνάμεις της Μεταπολίτευσης με κορυφαίο το ΠΑΣΟΚ, το οποίο δάνεισε στον ελληνικό μικροαστισμό έναν μανδύα προοδευτικότητας και «αριστεροσύνης» και μπήκε μπροστά μία μηχανή τερατώδους υποκρίσεως. Ενα πέπλο «δηθενιάς» σκέπασε ολόκληρη τη χώρα. Αυτό το πέπλο συναντήθηκε με την πραγματικότητα πριν από πέντε χρόνια. Θα χρειαστούν τουλάχιστον πέντε χρόνια ακόμα για να δούμε πού θα οδηγήσει όλο αυτό σε συνάρτηση και με το ευρύτερο πλαίσιο.

«Είμαι Ελλην, ως εκ τούτου μου είναι αδύνατον να είμαι σοβαρός»

Εχει βαθιές ρίζες αυτή η αδυναμία της σοβαρότητας. Μία από αυτές είναι ότι έχουμε ίσως ένα από τα χειρότερα εκπαιδευτικά συστήματα. Θα πρέπει κανείς να ξεχωρίσει τα επίπεδα. Πληροφορία. Γνώση. Σκέψη. Τρία διαφορετικά πράγματα. Το ότι έχω πληροφορία δεν σημαίνει ότι έχω γνώση και το ότι έχω γνώση δεν σημαίνει ότι έχω ικανότητα σκέπτεσθαι, δηλαδή ικανότητα παραγωγής νέας γνώσης. Ο,τι πληροφορείσαι αποτελεί κέντρισμα για να πας να γνωρίσεις. Πηγαίνοντας να γνωρίσεις θα απορήσεις. Μέσα από αυτό λοιπόν το ρήγμα αναδύεται η αναγκαιότητα της σκέψης κι αυτό το σωκρατικό «εν οίδα ότι ουδέν οίδα». Εκεί εντοπίζεται και η πανωλεθρία του εκπαιδευτικού συστήματος. Φορτώνουμε τα παιδιά με πληροφορίες χωρίς να αφυπνίζουμε καμία όρεξη για τη γνώση, καμία προϋπόθεση σκέψης. Γι’ αυτό θεωρώ το «φροντιστήριο» ως έναν συμβολικό τόπο της ήττας του αιτήματος του σκέπτεσθαι.

Για ποιον λόγο να είμαστε μαζί;

Περνάμε μία δεκαετία βιο-πολιτικής πανωλεθρίας, η οποία μπορεί να γεννήσει κάτι άλλο. Εσπασε το άρρητο συμβόλαιο της συνύπαρξης των Ελλήνων. Μέχρι σήμερα είχαμε βρει έναν τρόπο να ζούμε ο ένας έχοντας το χέρι στην τσέπη του άλλου. Παραοικονομία. Τώρα πώς προχωράμε; Εγώ έχω λεφτά και τα πηγαίνω στα Νησιά Κέιμαν. Είναι μία απλή κίνηση αυτή; Οχι, είναι δηλωτική της αποτυχίας αυτού του συμβολαίου, το οποίο προϋπάρχει της γέννησης ενός κράτους και είναι η αυθόρμητη πίστη ενός ανθρώπου εις την κοινότητα που τον περιβάλει. Η Ελλάδα είναι ο τόπος της πανωλεθρίας της εμπιστοσύνης. Αυτή η προκρατική προϋπόθεση αμφισβητείται. Για ποιον λόγο να είμαστε μαζί; Ισως επιχειρώντας να απαντήσουμε σε αυτό το ερώτημα να φτάσουμε κάποια στιγμή σε μία ώριμη μορφή δημιουργικής γειτονίας. Ποιος είναι ο διπλανός μου, ο συνεργάτης μου, ο φίλος μου; Γείτονας. Η σχέση μου μαζί του οφείλει να υπακούει στους κανόνες της καλής γειτονίας. Δεν θέλω ούτε να μου το παίζεις αδερφός, ούτε ένας που δεν μπορεί να ζήσει χωρίς εμένα. Μου αρκεί να είναι γείτονας. Ο γείτονας αναλαμβάνει την ευθύνη. Η αδερφική σχέση επιτρέπει πολλές παρεκκλίσεις.