Βack to GR80s! Επιστροφή στον «μαγικό κόσμο» της δεκαετίας του ΄80: όταν πρωθυπουργός ήταν ο Ανδρέας Παπανδρέου και ο Αλέξης Τσίπρας πήγαινε στο δημοτικό, ο Περισσός έστεκε κραταιός μέσα στη μεγαλοπρέπεια της ακινησίας του, όπως και το Τείχος του Βερολίνου, αλλά και η πάνοπλη σοβιετική ηγεσία, ο Φρέντι Μέρκιουρι ζούσε και ήταν στα πάνω του, ο Παναθηναϊκός έπαιρνε το ένα πρωτάθλημα μετα το άλλο και τα λοιπά και τα λοιπά… Μικρές ψηφίδες ριγμένες στον χρόνο και την Ιστορία.
Από τον καθηγητή Παναγή Παναγιωτόπουλο δανείστηκα μια είδηση που ο ίδιος καταχώρισε στη σελίδα του στο Facebook. «Ξεκινάμε λοιπόν, επίσημα και με μεγάλη αγωνία, με πολύτιμες συνεργασίες και σημαντικούς υποστηρικτές. Αυτή είναι η σελίδα της Έκθεσης για τη Δεκαετία του '80 που θα πραγματοποιηθεί από τα τέλη Ιανουαρίου στην Τεχνόπολη Δήμου Αθηναίων σε σύμπραξη με την Στέγη Γραμμάτων και Τεχνών Ιδρύματος Ωνάση και με τη συνεργασία πολλών ακόμη σημαντικών φορέων. Όμως όλοι αυτοί δεν φτάνουμε, χρειάζεται και η δική σας συμμετοχή και βοήθεια. Θα χρειαστούμε όσα κρύβονται σε ντουλάπια, συρτάρια και πατάρια των σπιτιών σας. Σας περιμένουμε, ελάτε και προσκαλέστε τους φίλους σας!».
Αυτό ήταν το ποστ του Παναγή. Για ένα ξεχωριστό γεγονός όπου ένα λεξικό γίνεται και έκθεση - ή για να είμαι πολύ πιο ακριβής στις διατυπώσεις: γίνεται η αφορμή για μια έκθεση.
Αναζήτησα ένα παλαιότερο κείμενο για το Λεξικό στο περιοδικό “Metropolis”: «Σελίδα 451 της νέας έκδοσης από το Επίκεντρο ενός ήδη εμβληματικού βιβλίου, με τίτλο “Η Ελλάδα στη δεκαετία του ΄80 - Κοινωνικό, πολιτικό και πολιτισμικό λεξικό”, με την επιστημονική επιμέλεια του Παναγή Παναγιωτόπουλου και του Βασίλη Βαμβακά. Στη σελίδα αυτή το μάτι μου πέφτει σε δύο τεκμήρια που συνοδεύουν το λήμμα “Πεζογραφία” (συντάκτης ο δημοσιογράφος και κριτικός Βαγγέλης Χατζηβασιλείου) και τα οποία προέρχονται από τα Αρχεία Σύγχρονης Κοινωνικής Ιστορίας (ΑΣΚΙ): το εξώφυλλο ενός περιοδικού και μια εσωτερική σελίδα από το ίδιο περιοδικό. Και τα δύο ανήκουν στο τεύχος 135 (Ιανουάριος 1981) του περιοδικού “Θούριος - κεντρικό όργανο της ΕΚΟΝ Ρήγας Φεραίος”, όπως φαίνεται καθαρά κάτω από τον τίτλο του περιοδικού.
»Στο εξώφυλλο γίνεται αναφορά και στο αφιέρωμα που φιλοξενεί στις σελίδες του το περιοδικό στους νέους λογοτέχνες της εποχής και με ειδική αναφορά στον Πέτρο Τατσόπουλο. Ο τελευταίος -γεννημένος το 1959- έχει ήδη βγάλει το πρώτο του βιβλίο, ένα μυθιστόρημα με τίτλο “Οι ανήλικοι” που αναφέρεται στη γενιά της μεταπολίτευσης, συζητείται στους λογοτεχνικούς κύκλους και φέρνει τον νεαρό συγγραφέα στο προσκήνιο. Οι συντάκτες του “Θούριου” καταγράφουν μια συζήτηση με τον συγγραφέα και συνοδεύουν το όλο θέμα με έναν αφάνταστα ευρηματικό τίτλo “Μια γενιά πρόωρων ενηλίκων”.
»Με τον Πέτρο Τατσόπουλο γνωριστήκαμε στις αρχές του ΄80 με διαμεσολαβητή τον κοινό μας φίλο Ηλία Καφάογλου που κρατούσε το μικρό κατάστημα των εκδόσεων Υάκινθος σε ένα δρόμο της Κυψέλης. Ανάμεσα στην πρώτη εκδοτική σοδειά του Υάκινθου ήταν και “Οι ανήλικοι” του Τατσόπουλου. Με τον Ηλία εκτός από φίλοι είχαμε και την ιδιότητα του συντρόφου από το πέρασμα μας από την Β΄ Πανελλαδική, τη διάσπαση του «Ρήγα» στα τέλη του ΄70. Με τον Πέτρο δεν είχαμε κοινές κομματικές διαδρομές, αλλά διατηρήσαμε επαφή. Μάλιστα, λίγα χρόνια μετά, συντάκτης πια στον “Θούριο” (και στέλεχος του “Ρήγα”), έγραψα μια κριτική παρουσίαση για το βιβλίο του “Κινούμενα σχέδια” (έκδοση του 1984).
»Αλλά, ας ξαναγυρίσουμε πίσω στον πρώτο μήνα του σωτηρίου έτους 1981. Η Ελλάδα ζει ήδη μια παρατεταμένη προεκλογική περίοδο. Ο Γεώργιος Ράλλης είναι πρωθυπουργός μετά την εκλογή στην Προεδρία της Δημοκρατίας του Κωνσταντίνου Καραμανλή και είναι αναγκασμένος να δίνει ένα σκληρό διμέτωπο αγώνα. Από τη μια, έχει τον Ευάγγελο Αβέρωφ-Τοσίτσα (που δεν μπορεί να καταπιεί την ήττα του στη κοινοβουλευτική ομάδα της Νέας Δημοκρατίας) και από την άλλη, τον Ανδρέα Παπανδρέου που μετράει τα τελευταία μέτρα της απόστασης που χωρίζουν εκείνον και το κίνημά του από τα Παλιά Ανάκτορα και το Μαξίμου. Μετά από δέκα μήνες -τον Οκτώβριο του 1981- η νίκη είναι δική του. Ενα νέο κεφάλαιο ανοίγει. Το κεφάλαιο της “Αλλαγής” και μαζί του, η πιο παράξενη και αμφιλεγόμενη δεκαετία της εποχής της μεταπολίτευσης.
»Για αυτή τη δεκαετία οργανώνει τη συζήτηση και θέτει τα ερωτήματα το περιώνυμο βιβλίο που επιμελήθηκαν οι πανεπιστημιακοί δάσκαλοι Παναγής Παναγιωτόπουλος και Βασίλης Βαμβακάς, ο πρώτος επίκουρος καθηγητής Κοινωνιολογίας με έμφαση στους κοινωνικούς και πολιτικούς θεσμούς στο Τμήμα Πολιτικής Επιστήμης και Δημόσιας Διοίκησης της Σχολής Νομικών, Οικονομικών και Πολιτικών Επιστημών του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών (Τομέας Κοινωνικής Θεωρίας και Κοινωνιολογίας) και ο δεύτερος επίσης επίκουρος καθηγητής στο Τμήμα Δημοσιογραφίας και ΜΜΕ στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης.
»Το βιβλίο που περιλαμβάνει συνολικά 264 λήμματα γραμμένα με ξεχωριστό και ιδιαίτερο τρόπο από 145 συντάκτες -μεταξύ αυτών πολλοί γνωστοί πανεπιστημιακοί και δημοσιογράφοι- και 770 τεκμήρια ήταν το αποτέλεσμα μιας πολύχρονης επίπονης, συστηματικής ερευνητικής εργασίας σε όλα τα δυνατά επίπεδα. Το συγκεκριμένο πρότζεκτ βρήκε υποστηρικτές εντός και εκτός πανεπιστημίου, καθώς ένα μέρος του χρηματοδοτήθηκε από το Ιδρυμα Ι. Φ. Κωστόπουλου και το Πρόγραμμα Καποδίστριας του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών.
»Ο Παναγής Παναγιωτόπουλος είναι ένας από τους σταθερούς συνομιλητές μου τα τελευταία χρόνια, ένας συνομιλητής που με τιμά και με την φιλία του. Οταν πήρα στα χέρια μου τη νέα έκδοση του βιβλίου (η πρώτη έκδοσή του κυκλοφόρησε το 2010), το πρώτο που έσπευσα να τον ρωτήσω από καθαρή περιέργεια δημοσιογραφικού τύπου (δηλαδή περιέργεια που διακρίνεται από τη διαρκή της πρόθεση να λειτουργήσει υπέρ της μόχλευσης μιας ιδιαίτερης ίντριγκας) ήταν για το προσφιλές του λήμμα. Ενιωσα την αμηχανία, αλλά και τη συστολή του. Γι΄ αυτό, προς αποφυγή δυσάρεστων καταστάσεων περιόρισα το ενδιαφέρον μου σε εκείνα τα λήμματα που φέρουν την υπογραφή του.
»Γέλασε - με ανακούφιση. “Το λήμμα για την πίτσα”, απάντησε. Το συγκεκριμένο λήμμα -ο τίτλος “Πίτσα”, συνοδεύεται από τον κατατοπιστικό υπότιτλο: “Διατροφικές αλλαγές και αναδιάταξη των οικογενειακών συναισθημάτων”- δίνει την αφορμή στον Παναγιωτόπουλο να μιλήσει για το προσφιλές του θέμα: τις αλλαγές που βιώνει η ελληνική μεταπολιτευτική κοινωνία και τα αποτελέσματα που αυτές παράγουν και στηρίζουν στο πλαίσιο της οικογενειακής πραγματικότητας.
»Το βιβλίο σε κάθε περίπτωση δεν είναι ένα κλασικό λεξικό, καθώς οι συντάκτες των λημμάτων δεν καταγράφουν απλώς το γεγονός στο οποίο αναφέρονται, αλλά παίρνουν θέση για αυτό, έχοντας επιλέξει να προσδώσουν μια αρκούντως αναγνωρίσιμη προστιθέμενη αξία στο γεγονός μέσα από το συνοδευτικό ερμηνευτικό σχήμα. Επιπλέον, πρόκειται για ένα βιβλίο που αρνείται να συμμετάσχει στη δαιμονοποίηση ή και την απαξίωση προσώπων και καταστάσεων, αλλά ψάχνει όπως οι επίμονοι αρχαιολόγοι των ημερών μας για τη δική τους σκαπάνη που θα φέρει στο προσκήνιο όλα εκείνα τα στοιχεία της ελληνικής πραγματικότητας που θα αρχίσουν να συνθέτουν τις αιτίες για τη σημερινή μας κατάληξη. Για όλα αυτά που κανείς μας δεν δικαιούται να κάνει τον ανήξερο ή και τον αθώο…
»Στη σελίδα 648 ο Παναγής Παναγιωτόπουλος υπογράφει το λήμμα για τον Μάνο Χατζιδάκι. Στον υπότιτλο διαβάζω: “Ενας μοντέρνος διανοούμενος στην εποχή του κοινωνικού εκδημοκρατισμού”. Στα γραφόμενα του Παναγιωτόπουλου ο αναγνώστης θα βρει ερεθίσματα-τροφή για σκέψη γύρω από φαινόμενα όπως η εθνικιστική έξαρση, ο φυλετικός φανατισμός, η ομοφοβία, η απαξίωση των ανθρώπων του πολιτισμού και της διανόησης και άλλα. Σημερινά πράγματα, σημερινά αδιέξοδα…για την ίδια γενιά, τη γενιά των πρόωρων ενηλίκων. Τη δική μας γενιά!».
