1979: Ένα έτος-σταθμός στη σύγχρονη Ιστορία - Η Ιρανική Επανάσταση, η εισβολή των Σοβιετικών στο Αφγανιστάν και άλλα γεγονότα που το «σημάδεψαν»

Υπάρχουν κάποιες χρονιές στην ιστορία της ανθρωπότητας που «σημαδεύονται» από ιστορικής σημασίας διεθνή γεγονότα, με σημαντικές συνέπειες.

Μία από τις χρονιές αυτές, όχι πολύ μακρινή είναι το 1979, κατά τη διάρκεια του οποίου συνέβησαν σε διεθνές επίπεδο μια σειρά από σπουδαία γεγονότα, όπως η Ιρανική Επανάσταση που έφερε στο Ιράν ένα θεοκρατικό καθεστώς το οποίο μας απασχολεί μέχρι σήμερα, η Σοβιετική εισβολή στο Αφγανιστάν, που οδήγησε την, τέως, ΕΣΣΔ σε έναν μακροχρόνιο πόλεμο, ο Σινοβιετναμικός πόλεμος κ.ά.

Με τα σημαντικότερα γεγονότα του 1979 θα ασχοληθούμε στο σημερινό μας άρθρο.

Η Ιρανική Επανάσταση

Ένα από τα πρώτα, χρονικά γεγονότα του 1979 ήταν η αποχώρηση του σάχη από το Ιράν, η επάνοδος του εξόριστου Αγιατολάχ Χομεϊνί στη χώρα και η επικράτηση των φανατικών ουλεμάδων.

Το καθεστώς του σάχη Μοχαμάντ Ραζά Παχλαβί έλαβε το 1963 μια σειρά από μέτρα γνωστά ως «Λευκή Επανάσταση», κάποια από τα οποία, όπως η αναδιανομή της γης και η χορήγηση πολιτικών δικαιωμάτων στις γυναίκες ήταν πραγματικά εκσυγχρονιστικά. Επίσης η κατασκευή νοσοκομείων, δρόμων, σχολείων κ.λπ συνέβαλαν σημαντικά στη βελτίωση της ποιότητας ζωής των Ιρανών, αλλά και στην πνευματική τους πρόοδο, καθώς πολλοί και πολλές μπορούσαν πλέον να σπουδάσουν σε ιρανικά πανεπιστήμια.

Κάποια άλλα μέτρα όμως, όπως η αναδιανομή της γης προκάλεσαν έντονη δυσαρέσκεια στους μεγάλους γαιοκτήμονες. Αλλά και οι ουλεμάδες (Μουσουλμάνοι λόγιοι, νομομαθείς και θεολόγοι που είναι γνώστες και ερμηνευτές του ισλαμικού ιερού νόμου) αντιδρούσαν έντονα σε μέτρα, όπως η χορήγηση πολιτικών δικαιωμάτων στις γυναίκες. Οι φαραωνικές τελετές για την ενθρόνιση του σάχη (1967) και τα 2.500 χρόνια της μοναρχίας του Ιράν (1971) που κόστισαν περισσότερα από 200 εκατομμύρια δολάρια, η διαφθορά, ιδιαίτερα μεταξύ κρατικών αξιωματούχων και η συγκέντρωση χιλιάδων άνεργων και υποαπασχολούμενων στην Τεχεράνη των 5 εκατομμυρίων κατοίκων είχαν αρχίσει να δημιουργούν ένα εκρηκτικό υπόβαθρο σε βάρος του σάχη. Ο Παχλαβί προτίμησε να ακολουθήσει σκληρές, κατασταλτικές μεθόδους εναντίον των αντιπάλων του χρησιμοποιώντας κυρίως τη διαβόητη μυστική Αστυνομία SAVAK. Μεγαλύτερο πρόβλημα για τον σάχη όμως ήταν οι ουλεμάδες. Ιδιαίτερα, ο Αγιατολάχ Ρουχολάχ Χομεϊνί, ένας από αυτούς, εξόριστος στο Παρίσι από τη δεκαετία του 1960 κατάφερνε να περνάει, με τα πενιχρά μέσα της εποχής, τα μηνύματά του στο Ιράν, ιδιαίτερα στους θρησκευτικούς σπουδαστές της ιερής πόλης Κομ. Οι Arthur Goldschmidt Jr. και Aomar Boum, στο βιβλίο τους «ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΜΕΣΗΣ ΑΝΑΤΟΛΗΣ» (Εκδόσεις επίκεντρο) τον περιγράφουν ως «αδύνατο, μαυρομάτη, ασπρογένη ογδοντάρη που φορούσε μαύρο τουρμπάνι, καφέ παλτό και πράσινο χιτώνιο» και αναφέρουν ότι ήταν "ένας ηλικιωμένος Σιίτης δάσκαλος που κέρδιζε τις καρδιές και τα μυαλά εκατομμυρίων Ιρανών, τόσο στο Ιράν, όσο και στο εξωτερικό".

Η καθιστική διαμαρτυρία ιεροσπουδαστών στην Κομ που οδήγησε στην επέμβαση της SAVAK και την εν ψυχρώ εκτέλεση τουλάχιστον 60 από αυτούς στις αρχές του 1978 οδήγησε σε μια σειρά εξεγέρσεων που ξεσπούσαν κάθε 40 μέρες. Η φωτιά σε ένα θέατρο του Αμπαντάν με περισσότερους από 400 νεκρούς αποδόθηκε στη SAVAK. Η σταγόνα όμως που ξεχείλισε το ποτήρι ήταν η δολοφονία περισσότερων από 700 (κάποιες πηγές αναφέρουν 1.000) διαδηλωτών στην Τεχεράνη από άνδρες του καθεστώτος στις 8 Σεπτεμβρίου 1978 («Μαύρη Παρασκευή»). Οι διαδηλώσεις και οι εκδηλώσεις οργής προς τον σάχη εντάθηκαν, οι ουλεμάδες με επικεφαλής τον εξόριστο Χομεϊνί όξυναν την κριτική τους, ενώ η απεργία των εργαζομένων στις πετρελαϊκές εταιρείες παρέλυσε τη χώρα. Λεηλασίες και βανδαλισμοί σε σύμβολα της δυτικής επιρροής στη χώρα οδήγησαν τους Αμερικάνους συμβούλους που είχε στείλει ο Πρόεδρος των Η.Π.Α. Τζίμι Κάρτερ να υποδείξουν στον σάχη τον σχηματισμό μιας κυβέρνησης που θα περιλάμβανε και αντιπάλους του.

Στις 6 Ιανουαρίου 1979, ο Σαπούρ Μπαχτιάρ, Αντιπρόεδρος του Εθνικού Μετώπου ανέλαβε την πρωθυπουργία της χώρας. Στις 16 Ιανουαρίου 1979 ο Μοχάμαντ Ραζά Παχλαβί εγκατέλειψε για πάντα τη χώρα του. Πήγε αρχικά στην Αίγυπτο και στη συνέχεια στο Μαρόκο. Την 1η Φεβρουαρίου 1979 επέστρεψε στο Ιράν ο Χομεϊνί προκαλώντας φρενίτιδα ενθουσιασμού. Απαίτησε και πέτυχε την πτώση της κυβέρνησης Μπαχτιάρ (11/2/1979). Πρωθυπουργός ανέλαβε ο μετριοπαθής Μουσουλμάνος Μεχντί Μπαζαργκάν. Οι οπισθοδρομικές ιδέες του Χομεϊνί προκάλεσαν νέα προβλήματα, καθώς συλλαμβάνονταν, φυλακίζονταν και, συνήθως εκτελούνταν, όσοι θεωρούνταν αντίπαλοί του. Ο Μπαζαργκάν μάταια προσπαθούσε να πείσει τον Χομεϊνί, που είχε αποσυρθεί στην ιερή πόλη Κομ, ότι οι δολοφονίες ανθρώπων με συνοπτικές διαδικασίες με μοναδικό «αδίκημα» ότι ήταν αξιωματούχοι του σάχη έπλητταν διεθνώς τη χώρα. Την 1η Απριλίου 1979, με δημοψήφισμα στο οποίο συμμετείχαν 18.000.000 Ιρανοί άνω των 16 ετών ανακηρύχθηκε στο Ιράν η Ισλαμική Δημοκρατία.

Οι δίκες και οι εκτελέσεις άρχισαν ξανά στις 6 Απριλίου 1979. Η άφιξη του σάχη στις Η.Π.Α. για σοβαρούς ιατρικούς λόγους, οδήγησε στην κατάληψη της πρεσβείας της χώρας στην Τεχεράνη από φανατικούς σπουδαστές (4/11/1979) και η κράτηση 63 αρχικά (52 στη συνέχεια) Αμερικανών ομήρων όξυνε ακόμα περισσότερο τις σχέσεις Ιράν - Δύσης. Ο Μπαζαργκάν παραιτήθηκε, οι συντηρητικοί Μουσουλμάνοι είχαν την πλειοψηφία στην ιρανική βουλή (Ματζλίς) και η ισλαμική επανάσταση επικράτησε πλήρως στη χώρα από τις αρχές του 1980

(Πηγή: Α. Goldsmith Jr – A. Boum, «ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΜΕΣΗΣ ΑΝΑΤΟΛΗΣ», Εκδόσεις επίκεντρο, Θεσσαλονίκη 2016)

Η σοβιετική εισβολή στο Αφγανιστάν (24/12/1979)

Ένα άλλο σημαντικό γεγονός του 1979 ήταν η σοβιετική εισβολή στο Αφγανιστάν στα τέλη του χρόνου. Αυτή έγινε για να στηριχτεί η κομμουνιστική κυβέρνηση της χώρας, στη σύγκρουσή της με τους αντικομμουνιστές Μουσουλμάνους αντάρτες μουτζαχεντίν (η σύγκρουση ξεκίνησε το 1978 και τελείωσε το 1992). Τον Απρίλιο του 1978 η κεντρώα κυβέρνηση του Αφγανιστάν ανατράπηκε από αριστερούς αξιωματικούς του Στρατού, με επικεφαλής τον Νουρ Μοχάμεντ Ταράκι. Η εξουσία στη συνέχεια μοιράστηκε μεταξύ δύο μαρξιστικών - λενινιστικών πολιτικών ομάδων, των κομμάτων Χαλκ και Παρτσάμ. Τα κόμματα αυτά προέκυψαν από μία ενιαία οργάνωση, το Λαϊκό Δημοκρατικό Κόμμα του Αφγανιστάν και επανενώθηκαν σε έναν εύθραυστο συνασπισμό λίγο πριν τον Απρίλιο του 1978. Η νέα κυβέρνηση είχε μικρή λαϊκή υποστήριξη. Δημιούργησε ισχυρούς δεσμούς με την ΕΣΣΔ και προέβη σε μεταρρυθμίσεις, ιδιαίτερα στον αγροτικό τομέα, που όμως εξόργισαν τους Μουσουλμάνους και τον, στην πλειοψηφία του αντικομμουνιστικό, πληθυσμό. Ξέσπασαν εξεγέρσεις σε όλη τη χώρα στις οποίες πρωτοστάτησαν οι μουτζαχεντίν, αντάρτες με σαφή ισλαμικό προσανατολισμό. Αλλά και οι ενδοκυβερνητικές διενέξεις ήταν συχνές. Θέλοντας να ενισχύσουν την ασταθή κομμουνιστική κυβέρνηση του Αφγανιστάν, οι Σοβιετικοί με 30.000 στρατιώτες εισέβαλαν στη χώρα τη νύχτα της 24ης Δεκεμβρίου 1979. Ανέτρεψαν τον Χαφιζουλάχ Αμίν και τοποθέτησαν στη θέση του, ως ηγέτη της χώρας ένα υποχείριό τους: τον Μπαμπράκ Καρμάλ. Ούτε αυτός όμως κέρδισε τη λαϊκή υποστήριξη.

Οι Σοβιετικοί άφησαν την αντιμετώπιση των μουτζαχεντίν στον αφγανικό στρατό, ο οποίος μαστιζόταν από λιποταξίες και αναποφασιστικότητα. Οι Σοβιετικοί βρέθηκαν σε αδιέξοδο. Με 100.000 στρατιώτες κατέλαβαν όλες τις μεγάλες πόλεις και κωμοπόλεις, ενώ οι μουτζαχεντίν, με στήριξη από τις Η.Π.Α. και μουσουλμανικές χώρες είχαν τον έλεγχο αγροτικών περιοχών. Νέες επιχειρήσεις των Σοβιετικών στις αγροτικές περιοχές του Αφγανιστάν, οδήγησαν περίπου 4,5 εκατομμύρια Αφγανούς να καταφύγουν στο Ιράν και το Πακιστάν, Οι μουτζαχεντίν με όπλα από τις Η.Π.Α. και τη συνδρομή εθελοντών από άλλες ισλαμικές χώρες κατάφεραν να αντιμετωπίσουν, παρά και το ότι οι ίδιοι ήταν διασπασμένοι, με επιτυχία τους Σοβιετικούς. Μπροστά στο αδιέξοδο και καθώς ηγέτης της ήταν πλέον ο Μιχαήλ Γκορμπατσόφ, η ΕΣΣΔ υπέγραψε συμφωνία με τις Η.Π.Α. και το Πακιστάν για αποχώρηση των στρατευμάτων της από το Αφγανιστάν, Η αποχώρηση των σοβιετικών στρατευμάτων ολοκληρώθηκε στις 15 Φεβρουαρίου 1989 και το Αφγανιστάν επέστρεψε στο καθεστώς της αδέσμευτης χώρας. Οι απώλειες της ΕΣΣΔ στο Αφγανιστάν ήταν βαρύτατες: 15.000 νεκροί και πολύ περισσότεροι τραυματίες, σε έναν πόλεμο που δεν οδήγησε πουθενά

(Πηγή: Encyclopedia Britannica)

Ο Σινοβιετναμικός πόλεμος

Ένας άλλος πόλεμος που ξεκίνησε το 1979 ήταν αυτός ανάμεσα στην Κίνα και το Βιετνάμ με αντικείμενο διαμάχης... την Καμπότζη. Πρόκειται για τον γνωστό και ως «Τρίτο Πόλεμο της Ινδοκίνας», ο οποίος είχε μικρή διάρκεια και είναι μάλλον ξεχασμένος από τους παλαιότερους και άγνωστος στους νεότερους. Ας δούμε τα βασικότερα γεγονότα της σύγκρουσης αυτής. Το Βιετνάμ και η Καμπότζη είχαν χρόνια αντιπαλότητα. Οι Ερυθροί Χμερ, της Καμπότζης του Πολ Ποτ προέβησαν σε πολλές σφαγές Βιετναμέζων πολιτών. Τον Απρίλιο του 1978, οι Χμερ έσφαξαν 3.157 άμαχους Βιετναμέζους στο Μπο Τσουκ. Στις 21 Δεκεμβρίου 1978 οι Βιετναμέζοι εξαπέλυσαν περιορισμένη επίθεση στην καμποτζιανή πόλη Κράτιε. Στις 23/12/1978, δέκα καμποτζιανές μεραρχίες κινήθηκαν προς τα σύνορα με το Βιετνάμ, με στόχο την κατάληψη πόλεων στο νοτιοδυτικό του τμήμα. Ανήμερα τα Χριστούγεννα του 1978 οι Βιετναμέζοι ξεκίνησαν ολοκληρωτική εισβολή στην Καμπότζη, η οποία στέφθηκε με πλήρη επιτυχία, καθώς μέσα σε δύο εβδομάδες κατέλαβαν την πρωτεύουσα Πνομ Πενχ και ανέτρεψαν το βάρβαρο καθεστώς του Πολ Ποτ, που ευθυνόταν για την εξόντωση του 15% - 30% του πληθυσμού της ίδιας του της χώρας. Όμως, το καθεστώς Πολ Ποτ υποστηριζόταν από την Κίνα που αντέδρασε άμεσα. Το Φεβρουάριο του 1979 οι κινεζικές δυνάμεις εξαπέλυσαν αιφνιδιαστική επίθεση στο βόρειο τμήμα του Βιετνάμ. Η επίθεση ξεκίνησε στις 17 Φεβρουαρίου 1979 με 200.000 στρατιώτες και 400- 550 άρματα μάχης.

Οι Βιετναμέζοι βέβαια ισχυρίστηκαν ότι οι Κινέζοι ήταν πολύ περισσότεροι, περίπου 500.000. Από την πλευρά του, το Ανόι, αντιπαρέταξε 70.000 - 100.000 στρατιώτες και 150.000 πολιτοφύλακες και άτακτους στρατιώτες. Στις 6 Μαρτίου 1979 η Κίνα ανακοίνωσε ότι οι σκοποί της επιχείρησης ολοκληρώθηκαν και στις 16 Μαρτίου απέσυρε τα στρατεύματα της από τις πόλεις του Βιετνάμ. Επειδή οι εκτιμήσεις των εκατέρωθεν απωλειών από Κίνα και Βιετνάμ παρουσιάζουν χαώδεις διαφορές, ανάλογα με ποια χώρα τις κάνει, θα παραθέσουμε τις εκτιμήσεις των Δυτικών που πλησιάζουν πιο κοντά στην πραγματικότητα. Οι Κινέζοι είχαν 26.000 νεκρούς, 37.000 τραυματίες και 260 αιχμαλώτους, ενώ οι Βιετναμέζοι 30.000 νεκρούς, 32.000 τραυματίες και 1.638 αιχμαλώτους. Αν αναλογιστούμε ότι ο πόλεμος δεν διήρκησε ούτε έναν μήνα, οι απώλειες και των δύο πλευρών μοιάζουν να είναι τεράστιες...

Ειδικά, αν σκεφτούμε ότι το μόνο απτό αποτέλεσμα της κινέζικης εισβολής ήταν η απόσυρση του Βιετναμικού 2ου Σώματος Στρατού από την Καμπότζη στο Βιετνάμ για να ενισχύσει την άμυνα του Ανόι. Επίσης, σε επίπεδο εντυπώσεων η Κίνα ήταν κερδισμένη γιατί η ΕΣΣΔ δεν μπόρεσε να στηρίξει το Βιετνάμ που ήταν σύμμαχός της. Το Βιετνάμ αποχώρησε από την Καμπότζη μόλις το 1989 και οι διπλωματικές του σχέσεις με την Κίνα αποκαταστάθηκαν μόνο το 1991, τα δε σύνορα Κίνας - Βιετνάμ καθορίστηκαν επίσημα το 1999!

Η πετρελαϊκή κρίση του 1979

Έξι μόλις χρόνια μετά τη μεγάλη πετρελαϊκή κρίση του 1973, το 1979 λόγω των γεγονότων στο Ιράν και της επανάστασης στη χώρα, οι τιμές του πετρελαίου πήραν την ανιούσα για ένα μεγάλο χρονικό διάστημα. Η σταδιακή επαναφορά της παραγωγής πετρελαίου στο Ιράν στα προηγούμενα επίπεδα και η αύξηση της παραγωγής πετρελαίου από τις άλλες χώρες του ΟΠΕΚ οδήγησαν στην εξομάλυνση της κατάστασης. Τα προβλήματα ξεκίνησαν τον Νοέμβριο του 1978 όταν στο Ιράν του σάχη, 37.000 εργάτες στα εθνικοποιημένα διυλιστήρια πετρελαίου ξεκίνησαν απεργία. Η παραγωγή πετρελαίου στη χώρα μειώθηκε από 6 εκατομμύρια βαρέλια την ημέρα, στα 1,5 εκατομμύρια βαρέλια. Η κυβέρνηση του Ιράν χρησιμοποίησε άνδρες του Ναυτικού στις θέσεις των απεργών και ως το τέλος Νοεμβρίου 1978 η παραγωγή επανήλθε σχεδόν στα προηγούμενα επίπεδα. Από τις αρχές του 1978, όπως αναφέραμε ο σάχης εγκατέλειψε το Ιράν. Οι χώρες του ΟΠΕΚ αύξησαν σταδιακά την παραγωγή τους και τελικά η ημερήσια παραγωγή πετρελαίου μειώθηκε μόνο κατά 4%. Η τιμή του «μαύρου χρυσού» όμως, υπερδιπλασιάστηκε. Από 15,85 δολάρια, το βαρέλι του αργού πετρελαίου στις 5 Απριλίου 1979 στις Η.Π.Α. έφτασε τα 39,5 δολάρια σε ένα χρόνο. Ο πόλεμος Ιράν-Ιράκ που ξεκίνησε το 1980 μείωσε την ημερήσια παραγωγή πετρελαίου στις ΔΎΟ χώρες. Το κενό κάλυψαν η Νιγηρία, η Βενεζουέλα, το Μεξικό, η ΕΣΣΔ και τα πετρέλαια της Βόρειας Θάλασσας και της Αλάσκας. Οι τιμές του πετρελαίου έπεσαν στα προ κρίσης επίπεδα στα μέσα της δεκαετίας του 1980 και μόνο κατά τον Πόλεμο του Κόλπου(1990-91) ανέβηκαν προσωρινά.

Ατύχημα στον πυρηνικό σταθμό του Three Mile Island των Η.Π.Α.

Κλείνουμε τις αναφορές μας στα γεγονότα του 1979 με το ατύχημα στο Three Mile Island, το μεγαλύτερο στην ιστορία της αμερικανικής πυρηνικής βιομηχανίας.

Ο σταθμός παραγωγής ενέργειας πήρε το όνομά του από το νησί στο οποίο βρισκόταν, στον ποταμό Σασκουεχάνα, κοντά στην πόλη Χάρισμπεργκ της Πενσιλβάνια. Στις 4.00 π.μ. της 28ης Μαρτίου 1979, μια βαλβίδα που λειτουργούσε αυτόματα στον αντιδραστήρα της Μονάδας 2 έκλεισε κατά λάθος, διακόπτοντας την παροχή νερού στο κύριο σύστημα τροφοδοσίας (νερού). Αυτό προκάλεσε το αυτόματο κλείσιμο του πυρήνα του αντιδραστήρα, αλλά δυσλειτουργίες εξοπλισμού και οργάνων και ανθρώπινα λάθη στις διαδικασίες λειτουργίας και λανθασμένες αποφάσεις τις επόμενες ώρες οδήγησαν σε σοβαρή απώλεια ψυκτικού υγρού από τον πυρήνα του αντιδραστήρα, κάτι που άργησε να γίνει αντιληπτό από τους τεχνικούς και οδήγησε στην τήξη του πυρήνα. Η μερική κατάρρευση του αντιδραστήρα της Μονάδας 2 είχε σαν αποτέλεσμα την απελευθέρωση άγνωστης ποσότητας ραδιενεργού ιωδίου και ραδιενεργών αερίων στο περιβάλλον.

Οι επιδημιολογικές μελέτες στη γύρω περιοχή μετά το ατύχημα είχαν αντικρουόμενα αποτελέσματα. Κάποιες έδειξαν ότι δεν υπήρχε στατιστικά σημαντική αύξηση περιστατικών καρκίνου στους πολίτες των γύρω περιοχών, ενώ άλλες μελέτες έδειξαν ακριβώς το αντίθετο! Πολλοί ακτιβιστές διαμαρτυρήθηκαν για τη λειτουργία των πυρηνικών εργοστασίων στις Η.Π.Α. Το ατύχημα στο Three Mile Island τοποθετείται στο Επίπεδο 5 της (επταβάθμιας) κλίμακας πυρηνικών γεγονότων. Χαρακτηρίζεται δηλαδή ως «ατύχημα με ευρύτερες συνέπειες». Η εκκαθάριση του αντιδραστήρα ξεκίνησε τον Αύγουστο του 1979 και ολοκληρώθηκε τον Δεκέμβριο του 1993 με συνολικό κόστος 1 δισεκατομμύριο δολάρια

(Πηγή: Encyclopedia Britannica)