Επενδύοντας στον άλλον

Ο πιο εύκολος τρόπος για να προσελκύσω το ενδιαφέρον σας γι’ αυτή την παράσταση είναι να σας πω ότι παίζεται σε σπίτια. Φοβάμαι όμως ότι έτσι θα την αδικούσα. Κι αυτό γιατί η «8η Ημέρα» δεν αποτελεί μία οποιαδήποτε παράσταση, που για να κάνει απλώς τη διαφορά επέλεξε το σαλόνι του σπιτιού σας αντί για τη σκηνή. Υπάρχει πολύ συγκεκριμένο σκεπτικό πίσω από την απόφαση των δημιουργών της να παίζεται σε σπίτια, αλλά πριν φτάσουμε σε αυτό θα πρέπει να μιλήσουμε για τον πυρήνα της.

Και πρώτα απ’ όλα να σας συστήσω τους δύο βασικούς συντελεστές της, τον Ηλία Κουνέλα και τον Παναγιώτη Καμμένο. Τον Ηλία τον γνωρίζω καιρό τώρα. Είναι ένας από τους πιο ευφυείς και ξεχωριστούς ανθρώπους του θεάτρου μας. Δεν σταματά να αναζητά την αλήθεια του και να αποζητά να επικοινωνήσει με τον διπλανό του και τις μεγάλες έννοιες συνάμα. Είναι ένα φωτεινό πλάσμα, που κάθε παράστασή του είναι μία νέα περιπέτεια. Για τον ίδιο και για εμάς. Φέτος, εκτός από την «8η Ημέρα», συνεχίζει τις επισκέψεις του στα νοσοκομεία με το «Επισκεπτήριο», υπό την αιγίδα του Εθνικού Θεάτρου, στο οποίο μαζί με τον Στέλιο Ανδρονίκου και την Ιφιγένεια Γρίβα παίζουν θέατρο για έναν ή και περισσότερους ασθενείς. Ο Παναγιώτης από την άλλη είναι πολύ φρέσκος στον χώρο. Ήταν μαθητής του Ηλία στη Δραματική Σχολή και στη συνέχεια βοηθός του. Με την «8η Ημέρα» όμως αναβαθμίζεται σε ισότιμο συμπαίκτη.

Τι είναι όμως η «8η Ημέρα»; Μία παράσταση βασισμένη στο βιβλίο του Virgil Georghiou «Από την 25η ώρα στην αιώνια ώρα». Ο Ηλίας άρχισε να το διαβάζει πριν σχεδόν δύο χρόνια, κατά τη διάρκεια των τελευταίων προβών των «Αδελφών Καραμάζοφ», που είχε κάνει στον περίβολο μιας εκκλησίας στην Πλάκα. «Στα τελευταία κεφάλαια με έπιασε ένα πολύ δυνατό κλάμα. Αυτό που μου το προκάλεσε ήταν η ελπίδα που μου γέννησε αυτό το βιβλίο. Ότι ο άνθρωπος δεν είναι μόνο κακός, όπως θέλουμε να τον αφηγούμαστε. Ένιωσα ένα νόημα να συνεχίσω να ζω», μου εξομολογείται.

Ο Παναγιώτης διάβασε αρχικά το βιβλίο χωρίς να ξέρει ότι θα παίξει. «Με ρούφηξε από το πρώτο κεφάλαιο με τρομερά έντονο και αποκαλυπτικό τρόπο. Το βιβλίο είναι ένας ολόκληρος κόσμος. Είναι πολλά θέματα μαζί. Όλη η ζωή μας εκεί», μου λέει. Το βιβλίο είναι η αληθινή ιστορία του πατέρα του συγγραφέα. Ενός ιερέα σε κάποιο χωριό της Μολδαβίας, που εν καιρώ πολέμου ενταφιάζει με όλες τις ορθόδοξες τιμές έναν ανώνυμο νεκρό που βρίσκει εγκαταλελειμμένο.

«Σε αυτό το βιβλίο γίνονται δύο πολύ καλές πράξεις που έχουν πολύ κακές συνέπειες, γιατί ο άνθρωπος πάντα επιμένει να αφηγείται το είδος του ως κάτι αρνητικό», μου εξηγεί ο Ηλίας. «Γιατί όμως θέλουμε να λέμε ότι ο άνθρωπος είναι μόνο κακός;», αναρωτιέται ο Παναγιώτης. «Γιατί όσες φορές θελήσαμε να αφηγηθούμε την ιστορία μας μέναμε μονίμως στα κακά συμβάντα και τα καλά δεν τα τονίζαμε; Με πολύ μεγάλο κόπο και πόνο λοιπόν βαλθήκαμε να ανακαλύψουμε ότι υπάρχει και ο καλός εαυτός μας».

«Είναι τρομερό που ο καθένας μας γεννιέται σε ένα συγκεκριμένο πλαίσιο αρνητικής συλλογικής μνήμης», παρατηρεί ο Ηλίας. «Εγώ ανήκω σε μία οικογένεια αριστερών προσφύγων. Ο Παναγιώτης προέρχεται από μία δεξιά οικογένεια. Μέσα από αυτή την παράσταση όμως αναζητούμε μαζί την παραδεισένια μνήμη. Μπορεί να αφηγηθεί κανείς την ιστορία της ανθρωπότητας από την σκοπιά του Καλού και όχι μέσα από δυναστείες και από πολέμους; Αυτή είναι η απορία που μας γέννησε το βιβλίο και μας έκανε να δημιουργήσουμε μία παράλληλη ιστορία με την ιστορία του βιβλίου. Μία ιστορία που θα αντικατοπτρίζει και θα εμβαθύνει στη δική μας σχέση».

Το πρώτο ερώτημα που προκύπτει είναι γιατί, τρεις γενιές μετά, το εμφυλιακό κλίμα μεταξύ μας δεν λέει να κοπάσει. «Γιατί δεν έχουμε βρει τη λύση», μου απαντά ο Παναγιώτης. «Δεν το έχουμε καν διατυπώσει το ερώτημα. Οπότε κρατάμε αυτή τη συλλογική μνήμη ο καθένας για τον εαυτό του και όταν βρισκόμαστε μαζί ξεκινούν τα ένστικτα, τα οποία έρχεται η πολιτική να τα ενεργοποιήσει ή να τα κοιμίσει ανάλογα με την περίσταση».


«Μέσα από αυτή τη συνάντησή μας ερχόμαστε αντιμέτωποι με το παρελθόν των παππούδων μας. Πρέπει κι εμείς να παραμείνουμε αντίπαλοι ή μπορούμε να αποκαταστήσουμε τη σχέση αυτή; Αυτό με έναν τρόπο μας το απαντάει το βιβλίο αυτό…», παρεμβαίνει ο Ηλίας και ο Παναγιώτης μου επισημαίνει τις δυσκολίες που συνάντησαν, αφού βρέθηκαν να δουλεύουν πάνω σε αυτή τη συνάντηση τις μέρες του δημοψηφίσματος. «Βρεθήκαμε αναγκαστικά απέναντι χωρίς να το καταλαβαίνουμε και χωρίς απαραίτητα να διαφωνούμε!

»Εκεί είναι το σουρεαλιστικό του πράγματος! Ότι ενώ μπορεί να μην διαφωνούμε, η συλλογική μνήμη που φέρει ο καθένας μας μας εμποδίζει να έρθουμε κοντά. Μπορεί να συμφωνείς και να μην μπορείς να συνθέσεις, να μην μπορείς να βρεθείς σε έναν κοινό τόπο με τον άλλο, γιατί παραμένει το τείχος που φέρεις μέσα σου από τον παππού σου και τον προπάππου σου. Δεν ξέρουμε πώς ξεπερνιέται, δεν ξέρουμε αν θα το ξεπεράσουμε, αλλά το βιβλίο δίνει τον χώρο για να μιλήσεις γι’ αυτό. Μας ανάγκασε να φέρουμε τις προσωπικές μας ιστορίες στο προσκήνιο, γιατί έπρεπε να μιλήσουμε με την ιστορία μας», μου τονίζει.

Η «8η Ημέρα» λοιπόν αποτελείται από δύο ιστορίες που τρέχουν παράλληλα. Από τη μία η ιστορία του βιβλίου και από την άλλη η ιστορία του Ηλία και του Παναγιώτη. «Θα έλεγα καλύτερα η σημερινή πραγματικότητα απέναντι σε μία διαχρονική αλήθεια», με διορθώνει ο Ηλίας. «Η 8η Ημέρα είναι η ημέρα της Ανάστασης, που όλοι αυτοί που συμμετείχαν σε αυτές τις συγκρούσεις, ξαναβρίσκονται με έναν τρόπο. Και αναρωτιόμαστε εμείς οι δύο, τι έγιναν οι παππούδες μας; Θα τολμήσω λοιπόν να σου πω ότι για μένα αυτή η παράσταση είναι μία ομολογία πίστεως». παραδέχεται ο Ηλίας, που μου λέει χαρακτηριστικά: «Συνέχεια λέω ότι πιστεύω ένα δευτερόλεπτο το 24ωρο, αλλά αυτό το ένα δευτερόλεπτο αισθάνομαι ότι πιστεύω βαθιά».



Αν ο Ηλίας χαρακτηρίζει φρέσκια τη σχέση του με τον Θεό, ο Παναγιώτης είναι πολύ παλιός σε όλο αυτό. «Παμπάλαιος θα έλεγα», μου λέει χαριτολογώντας. «Και έχει ξεφτίσει μέσα μου και το ξαναψάχνω. Και εδώ έρχεται άλλη μία αντίθεση ανάμεσα μας. Μία αντίθεση όμως που οδηγεί στη σύνθεση. Στο βιβλίο τίθεται το ζήτημα “τι είναι Καλό;”, “τι είναι Κακό;”, “τι είναι Πράξη;”». «Το Καλό και το Κακό δεν μπορούν να συνυπάρχουν;», αναρωτιέμαι. «Εδώ ακριβώς βρίσκεται και η πολύ ενδιαφέρουσα περιοχή», μου επισημαίνει ο Παναγιώτης. «Στην αρχή ο Ηλίας ήρθε και μου έδωσε το βιβλίο λέγοντάς μου ότι θα μιλήσουμε για το φως. Και κάποια στιγμή, προχωρώντας η διαδικασία, άρχισε και τρύπωνε το σκοτάδι. Άρχισε ένας διάλογος φωτός και σκότους».

«Μέσα από το σκοτάδι θα δεις το φως. Δεν γίνεται αλλιώς», παρεμβαίνει ο Ηλίας. «Πρέπει να έρθεις αντιμέτωπος με τον εαυτό σου, το σώμα σου και την ιστορία σου. Με ό,τι εσύ είσαι. Αυτό το βιβλίο όλες αυτές τις διαχρονικές έννοιες που ακούμε και ξανακούμε –την ελευθερία, την αγάπη, τον πόλεμο, τον πατέρα– τις ξαναφτιάχνει από την αρχή. Μας βάζει να τις αντιμετωπίσουμε εκ νέου».

«Πώς δουλέψατε;», τους ρωτάω. «Ξεκινήσαμε να μελετάμε κεφάλαιο κεφάλαιο το κείμενο», μου λέει ο Παναγιώτης. «Έπρεπε να καταλάβουμε τι θέλουμε να αφηγηθούμε», σχολιάζει ο Ηλίας και συνεχίζει: «Έπρεπε να εκτεθούμε ο ένας απέναντι στον άλλον και να εκτεθούμε κι απέναντι στην εποχή που ζούμε. Έχει σημασία ότι αυτό έγινε το συγκεκριμένο καλοκαίρι με το μεγάλο Όχι που έγινε Ναι. Με τη διαφωνία μας και με όλο το μούδιασμα που ακολούθησε. Τελικά αυτό που ένιωσα είναι ότι είχαμε ο ένας τον άλλον. Και αυτό είναι το σημαντικότερο».

Η διαδικασία των προβών φυσικά επεφύλασσε και μεγάλες ρήξεις ανάμεσα τους. «Σκέψου μόνο ότι είδαμε τρομερό υλικό για τον Εμφύλιο Πόλεμο μαζί. Δεν ήταν εύκολο να μιλήσουμε γι’ αυτό. Αλλά υπήρχε πάντα το βιβλίο που μας ξεγύμνωνε και μας ένωνε», μου αποκαλύπτει ο Ηλίας και ο Παναγιώτης κάνει λόγο για μία μακρά προσωπική διαδρομή. «Αν βγήκε ένα κέρδος μεγάλο απ’ όλη τη δουλειά μας είναι ότι, εγώ τουλάχιστον, συνειδητοποίησα πως χρειάζεται δρόμος για τις μεγάλες έννοιες. Δεν είναι άπιαστες. Είναι εκεί και μπορείς να τις πιάσεις, αλλά χρειάζεται προσωπική ρήξη».

Προσωπική ρήξη, που προϋποθέτει να ακούσεις τον άλλον. «Το μεγάλο πρόβλημα του τόπου μας είναι ότι δεν ακούμε καθόλου τον άλλον. Με το που μάθω ότι ο άλλος είναι κάτι, τελείωσε», μου λέει ο Ηλίας. «Ζούμε σε μία εποχή καμωμένη από θειάφι», προσθέτει ο Παναγιώτης χρησιμοποιώντας μία φράση από το κείμενο. «Αυτή βγάζει μόνο άμυνες εξαιτίας της πίεσης και του στρες. Αρχίζει το ατομικό συμφέρον. Όταν δεν υπάρχουν λεφτά κάτι τέτοιο γίνεται. Το ενδιαφέρον με εμάς είναι ότι είμαστε και οι δύο πολύ δυναμικοί ως άνθρωποι, σε εξωφρενικό βαθμό δηλαδή. Έχουμε συγκρουστεί τρομερά. Σε κάθε περίπτωση όμως αυτό που καταφέραμε είναι να ακούσουμε ο ένας τον άλλον».



Τι σημαίνει όμως να ακούσω τον άλλον; Μέχρι πού μπορώ να το φτάσω αυτό; Μπορώ να ακούσω και έναν ναζιστή, ας πούμε; «Μας απασχόλησε πολύ αυτό. Θα ήθελα να δω ακόμα και τον ναζιστή σαν πρόσωπο. Να δώσω αυτή την ευκαιρία στον εαυτό μου. Μπορεί να χάσω τον ύπνο μου. Αλλά αν καταφέρεις να τον ακούσεις αλλάζει η ζωή σου. Είναι μεγάλη ελευθερία. Δεν σημαίνει αυτό ότι τον δικαιολογώ. Απλά αρχίζω να αντιλαμβάνομαι τον τρόπο σκέψης και συμπεριφοράς του, τον τρόπο που έχει ανάγκη να υπάρξει μέσα στην κοινωνία. Αν νιώσει ότι δεν τον κρίνεις ανοίγεται αυτομάτως ένας χώρος. Και με το που έρχονται δύο άνθρωποι σε διάλογο κάτι έχει σωθεί…», μου υπενθυμίζει ο Ηλίας.

Αυτόν λοιπόν τον διάλογο που επιδιώκουν, επέλεξαν ο Ηλίας και ο Παναγιώτης να τον κάνουν στα σπίτια και όχι σε ένα θέατρο. Βασική προϋπόθεση για κάποιον που ανοίγει το σπίτι του για να φιλοξενήσει την παράσταση είναι ανάμεσα στους θεατές να βρίσκονται και άγνωστοι προς αυτόν άνθρωποι. Για παράδειγμα σε ένα σαλόνι που χωράει δέκα θεατές οι έξι μπορεί να είναι καλεσμένοι του οικοδεσπότη, ενώ οι τέσσερις άγνωστοι θεατές (πληροφορίες/κρατήσεις στα τηλέφωνα 6955560403 & 6936170193).

«Υπάρχει ένας στίχος του ποιητή Janos Pilinszky που με κυνηγάει χρόνια. “Υπάρχει έξοδος. Ένας άγνωστος χτυπάει την πόρτα σου”», μου εξομολογείται ο Ηλίας. «Αυτός ο στίχος είναι απόλυτα συνδεδεμένος με την ιστορία που πάμε να αφηγηθούμε. Είναι απόλυτα συνδεδεμένος και με αυτό που ζούμε σήμερα με τους πρόσφυγες. Είναι απόλυτα συνδεδεμένος και με την ανάγκη να μιλήσουμε στον διπλανό μας ως πρόσωπο. Πιστεύουμε ότι η καρδιά του καθενός είναι και το σπίτι του και θέλουμε να μπούμε σε αυτή την καρδιά».

«Η συνθήκη του αστικού θεάτρου είναι μία πολύ συγκεκριμένη σχέση. Εμείς επιδιώκουμε τη συνάντηση. Αυτό που θέλουμε να κάνουμε είναι να φτιάξουμε έναν κύκλο, να πούμε μία ιστορία και να μπούμε όλοι μέσα σε αυτό τον κύκλο. Με πολύ καθαρές τις ιδιότητες του θεατή και του ηθοποιού, αλλά μακριά από τη μεγάλη εξουσία της σκηνής. Να φύγουμε από τα πολλά φώτα και τα εφέ και να απογυμνωθούμε ακόμα περισσότερο κι εμείς», προσθέτει ο Παναγιώτης.

Η αλήθεια είναι ότι ούτε οι δυο τους ξέρουν πώς θα λειτουργήσει όλο αυτό. «Είναι καλό να μην τα ξέρουμε όλα», παρατηρεί ο Ηλίας. «Είστε έτοιμοι να αντιμετωπίσετε μία έντονη διαφωνία ανάμεσα στους θεατές;», τους ρωτάω. «Επειδή το έχουμε βιώσει και μαζί, όχι απλά είμαστε έτοιμοι, αλλά πιστεύουμε ότι μάλλον θα προκύψει κιόλας! Αλλά δεν το κάνουμε για να συμβεί κάτι τέτοιο», μου απαντά ο Ηλίας και ο Παναγιώτης σημειώνει: «Θα συμβεί και εκεί έρχεται και το δικό μας στοίχημα».

Στο τέλος της κουβέντας μας τους ρωτάω πού πιστεύουν ότι πρέπει να επενδύσουμε σήμερα, σε μία εποχή απογοήτευσης και αδιεξόδων. «Στον άλλον. Και ακόμα πιο συγκεκριμένα, στον πόνο του άλλου. Όταν αφουγκράζεσαι τον πόνο του άλλου, ο εαυτός σου αντηχεί εκκωφαντικά. Δεν σε αφήνει να ησυχάσεις. Όταν όμως κλείνεις τα αυτιά σου στον πόνο του άλλου, εκεί κάπου χάνεται το παιχνίδι», μου λέει ο Ηλίας που δηλώνει αισιόδοξος. «Θα έρθουν ξανά καλύτερες μέρες. Είναι σίγουρο», τονίζει ο Παναγιώτης, καταλήγοντας με νόημα: «Το θέμα είναι τι συντρίμμια θα έχουμε αφήσει πίσω…».