Ελεγκτές εναέριας κυκλοφορίας: Πώς γεννήθηκε ο θεσμός

Το πρώτο υποτυπώδες δίκτυο λειτουργίας αεροδιαδρόμων και η διατύπωση των βασικών κανονισμών εναέριας κυκλοφορίας για την ασφάλεια των πτήσεων πραγματοποιήθηκαν το 1932 από τον Ερλ Γουόρντ, πιλότο μιας αεροταχυδρομικής εταιρείας. Επινόησε ένα σύστημα παροχής πληροφοριών μέσω ασυρμάτου και ορατών σημάτων εδάφους, ενώ προώθησε ένα δίκτυο φωτεινών φάρων που καθοδηγούσαν οπτικά τους πιλότους στη διαδρομή τους, σε συνδυασμό με αναφορές όταν περνούσαν από πάνω τους για τον υπολογισμό της θέσης τους.

Εδρα του δικτύου ήταν το αεροδρόμιο του Κλίβελαντ. Το 1934 υπήρχαν τουλάχιστον 20 παρόμοια κέντρα παρακολούθησης πτήσεων με τηλεφωνική επικοινωνία μεταξύ τους, ενώ όλα τα αεροπλάνα εφοδιάστηκαν με ασύρματο. Ταυτόχρονα, σε έναν μεγάλο χάρτη οι ελεγκτές μετακινούσαν ειδικά σημάδια που έδειχναν τη θέση κάθε πτήσης, όπως αυτή προέκυπτε από τις αναφορές των πιλότων, αποστάσεις, ώρα και ταχύτητες. Ακολούθησε η κωδικοποίηση σε ειδικά εγχειρίδια του συνόλου των κανόνων λειτουργίας των πτήσεων για πιλότους και ελεγκτές από τον βοηθό του Γουόρντ, Γκλεν Γκίμπερτ.

Ετσι δημιουργήθηκαν τα κέντρα ελέγχου της εναέριας κυκλοφορίας (ΕΕΚ) και το επάγγελμα-θεσμός του ελεγκτή. Τα κέντρα αυτά ανέλαβαν την ασφαλή καθοδήγηση των πτήσεων εκδίδοντας υποχρεωτικές εντολές για τους πιλότους και αναλαμβάνοντας την ευθύνη διαχωρισμού των πτήσεων.

Επί προεδρίας Φραγκλίνου Ρούσβελτ το σύστημα πέρασε υπό κρατικό έλεγχο. Εν μέσω του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, η Αμερικανική Υπηρεσία Πολιτικής Αεροπορίας (Civil Aviation Authority - CAA) συμπεριέλαβε στη δικαιοδοσία της τα 115 λειτουργούντα αεροδρόμια και τους Πύργους Ελέγχου. Το μοντέλο αυτό υιοθετήθηκε αργότερα από όλες τις χώρες, με πρώτη τη Βρετανία. Ακολούθησε η χάραξη των διεθνών αεροδιαδρόμων.

Η πλειονότητα των διεθνών κανονισμών υιοθέτησε το βρετανικό σύστημα διαδικασιών. Επειτα εξελίχθηκαν τα συστήματα υποβοήθησης του ελέγχου της εναέριας κυκλοφορίας, ιδίως μέσω των ραντάρ ώστε να καλύψουν τον διαρκώς αυξανόμενο αριθμό των πτήσεων. Πλέον υπάρχει πλήρης αυτοματισμός των διαδικασιών.

Ετος-σταθμός ήταν το 1960 και η δημιουργία του Eurocontrol, με τη συμμετοχή αρχικά έξι κρατών, που αργότερα έγιναν 28 (27 της Ε.Ε. και η Βρετανία) συν 11 συνδεδεμένα εκτός Ε.Ε. Τότε σχεδιάστηκαν και τα νεότερα συστήματα ΕΕΚ που συνέβαλαν στην εναρμόνιση όλων των μεθόδων, συστημάτων και κανονισμών σε όλη την ευρωπαϊκή έκταση, μέχρι να φτάσουμε στο σήμερα.

Οι πρώτοι Ελληνες το 1948

Σε ό,τι αφορά την Ελλάδα, μέχρι τις αρχές του 1948 ο έλεγχος της εναέριας κυκλοφορίας βρισκόταν σε βρετανικά χέρια. Ξεκίνησε λίγο νωρίτερα με την ολοκλήρωση της κατασκευής του παλιού αεροδρομίου του Ελληνικού με Βρετανούς ελεγκτές. Λίγο πριν από τα μεσάνυχτα της 31ης Μαρτίου προς 1η Απριλίου του 1948, ο Παύλος Γόμπος ήταν ο Ελληνας ελεγκτής εναέριας κυκλοφορίας, με αριθμό πτυχίου ΕΕΚ 1, που ανέβηκε στον Πύργο Ελέγχου του αεροδρομίου, μαζί με τους συναδέλφους του Βαγγέλη Τσουφάκη και Λευτέρη Δούρβαρη, για να παραλάβει υπηρεσία από την τελευταία βάρδια των Βρετανών.

Ακριβώς τα μεσάνυχτα οι Βρετανοί αποχώρησαν και ο έλεγχος περιήλθε στους Ελληνες. Ο Παύλος Γόμπος έφυγε από τη ζωή το 2017. Μεταξύ 1968-1970 εντάχθηκαν και οι πρώτες Ελληνίδες ελέγκτριες, η Χαρίκλεια Δαμιανάκη-Σούστερ και η Βούλα Ορφανού.

Το χάος από τη Γαλλία

Εφόσον τα εθνικά συστήματα ελέγχου εναέριας κυκλοφορίας είναι διεθνώς διασυνδεδεμένα, είναι ευνόητο ότι κάθε αναταραχή σε οποιοδήποτε σημείο μπορεί να λάβει ευρύτερες διαστάσεις. Μια απεργία των ελεγκτών, είτε η σχολαστική εφαρμογή από πλευράς τους των κανόνων εναέριας κυκλοφορίας, δεν συνεπάγεται ανωμαλίες μόνο στην εκτέλεση των πτήσεων σε τοπικό-εθνικό επίπεδο, αλλά επηρεάζει άμεσα και τις υπερπτήσεις που διέρχονται από τον εκάστοτε εθνικό εναέριο χώρο.

Κάπως έτσι, άπαντες αναμένουν την προγραμματισμένη στις 7-9 Οκτωβρίου απεργία των Γάλλων ελεγκτών εναέριας κυκλοφορίας. Αναμένεται να οδηγήσει στην ακύρωση χιλιάδων πτήσεων στη Γαλλία και σε ολόκληρη την Ευρώπη, ακόμη και υπερατλαντικών. Οποιαδήποτε πτήση που διασχίζει τη Γαλλία, η οποία συγκεντρώνει το 1/3 των ευρωπαϊκών πτήσεων, εν δυνάμει θα επηρεαστεί.

Το μοντέλο Ρίγκαν

Παρότι οι επιπτώσεις των συχνών απεργιών των ελεγκτών εναέριας κυκλοφορίας αποτελούν διαχρονικό πονοκέφαλο του προέδρου Εμανουέλ Μακρόν και της εκάστοτε κυβέρνησης, οι Γάλλοι αποφεύγουν την προσφυγή στο μοντέλο Ρίγκαν.

Την απρόσμενα σκληρή αντιμετώπιση, δηλαδή, που επεφύλαξε ο 40ός πρόεδρος των ΗΠΑ, όταν βρέθηκε αντιμέτωπος με την προκήρυξη απεργίας του σωματείου των ελεγκτών εναέριας κυκλοφορίας (PATCO) για τις 3 Αυγούστου του 1981.

Ο Ρόναλντ Ρίγκαν πήρε την υπόθεση πάνω του. Παραμέρισε τους υπουργούς του. Δεν διαπραγματεύτηκε ούτε κατ’ ελάχιστο με τους ελεγκτές. Με την έναρξη της απεργίας, στις 7 το πρωί ώρα Ουάσινγκτον, απλά τους έστειλε ένα τελεσίγραφο: «Είτε δεν απεργείτε, είτε δεν ξαναπάτε στη δουλειά». Διορία 48 ώρες.

Εκείνοι δεν μεταπείστηκαν. Δεν πίστευαν ότι ο πρόεδρος θα έφτανε στα άκρα, σε μαζικές οριστικές απολύσεις. Θεωρούσαν λανθασμένα επιπλέον ότι επειδή η πλειονότητά τους ήταν δηλωμένοι ψηφοφόροι των Ρεπουμπλικανών θα ήταν αδύνατο ο Ρίγκαν να τους φερθεί τόσο σκληρά. Διαψεύστηκαν παταγωδώς. Η απεργία ξεκίνησε με συμμετοχή 11.345 ελεγκτών από τους σχεδόν 17.000. Οι αερομεταφορές κατέρρευσαν.

Μόλις 875 απεργοί επανήλθαν στις θέσεις τους. Με τη λήξη του τελεσιγράφου ο Ρίγκαν ανακοίνωσε την απόλυση των υπόλοιπων 10.470 απεργών και την απαγόρευση επαναπρόσληψής τους για 20 χρόνια. Οι 875 συν τους 5.600, οι στρατιωτικοί και οι συνταξιούχοι συνέχισαν κανονικά.

Φωτογραφίες: EUROKINISSI