ΑΙ και εργασία: Χρήσιμο εργαλείο ή ένας τρόπος να δουλεύουμε απλά περισσότερο;

Τα τέλη του 20ού αιώνα, οι υποσχέσεις της τεχνολογίας στον χώρο εργασίας ήταν σχεδόν ουτοπικές: η αυτοματοποίηση θα έφερνε μια εποχή με περισσότερο ελεύθερο χρόνο, συντομότερες εβδομάδες εργασίας και καλύτερη ισορροπία μεταξύ επαγγελματικής και προσωπικής ζωής. Πάμε τώρα στην εποχή της τεχνητής νοημοσύνης (AI), όπου αυτό το όνειρο παραμένει ακόμα σε μεγάλο βαθμό ανεκπλήρωτο. Αντ' αυτού, αναδύεται ένα νέο παράδοξο: επιτυγχάνουμε περισσότερα σε λιγότερο χρόνο, αλλά αντί να ανακτούμε αυτόν τον χρόνο για ξεκούραση ή δημιουργικότητα, ανταμειβόμαστε - ειρωνικά - με περισσότερη δουλειά.

Η άνοδος των εργαλείων γενεσιουργού AI, όπως το ChatGPT, το GitHub Copilot και τα συστήματα αυτοματοποίησης σε επίπεδο επιχείρησης, έχει αυξήσει σημαντικά την παραγωγικότητα σε όλους τους κλάδους. Οι εργαζόμενοι συντάσσουν εκθέσεις σε δευτερόλεπτα, γράφουν κώδικα στο μισό χρόνο και αυτοματοποιούν με ευκολία τις καθημερινές εργασίες που έχουν αναλάβει.

Ωστόσο, αντί για μια συλλογική ανακούφιση, πολλοί διαπιστώνουν ότι κάθε αύξηση της αποδοτικότητας απλώς δημιουργεί χώρο για νέες εργασίες, αυστηρότερες προθεσμίες και υψηλότερες προσδοκίες.

Το παράδοξο της παραγωγικότητας της AI

Ένα αυξανόμενο σώμα ερευνών επιβεβαιώνει αυτό που πολλοί υπάλληλοι γραφείου ήδη αισθάνονται: η AI μας κάνει πιο παραγωγικούς, αλλά όχι απαραίτητα πιο ευτυχισμένους ή λιγότερο καταπονημένους.

Σε μια μελέτη του 2023 από ερευνητές του MIT και του Stanford, οι εργαζόμενοι σε τηλεφωνικά κέντρα που χρησιμοποιούσαν εργαλεία τεχνητής νοημοσύνης ήταν 14% πιο παραγωγικοί από τους συναδέλφους τους. Οι αρχάριοι επωφελήθηκαν περισσότερο, μειώνοντας το χάσμα δεξιοτήτων με τους πιο έμπειρους υπαλλήλους. Ωστόσο, η μελέτη σημείωσε επίσης μια ακούσια συνέπεια: οι διευθυντές συχνά ανταποκρίνονταν στην αύξηση της παραγωγικότητας, αυξάνοντας τον όγκο της εργασίας και μειώνοντας έτσι οποιοδήποτε πραγματικό καθαρό κέρδος σε ελεύθερο χρόνο ή χρόνο διακοπής.

Μια άλλη έκθεση της συμβουλευτικής εταιρείας McKinsey & Company εκτιμά ότι έως και το 30% των εργασιών σε πολλές θέσεις εργασίας θα μπορούσαν να αυτοματοποιηθούν με τα τρέχοντα εργαλεία γενετικής τεχνητής νοημοσύνης. Πρόκειται για ένα συγκλονιστικό ποσοστό. Ωστόσο, αντί να απολύουν μαζικά τους εργαζομένους, πολλές οργανώσεις ανακατανέμουν αυτόν τον χρόνο σε πρόσθετες αρμοδιότητες, αποσπώντας αποτελεσματικά περισσότερη αξία από κάθε εργαζόμενο χωρίς να αυξάνουν απαραίτητα την αμοιβή, την αυτονομία ή την ικανοποίηση από την εργασία.

Αυτή η ένταση υπογραμμίζει αυτό που οι οικονομολόγοι αποκαλούν «χάσμα παραγωγικότητας- αμοιβών», όπου οι βελτιώσεις στην παραγωγικότητα των εργαζομένων έχουν ξεπεράσει την αύξηση των μισθών και τη μείωση των ωρών εργασίας. Φαίνεται λοιπόν πρακτικά ότι η τεχνητή νοημοσύνη ενδέχεται να επιταχύνει αυτή την ήδη ανησυχητική τάση.

Ένας ψηφιακός τεϊλορισμός

Αυτό που βιώνουμε είναι μια σύγχρονη αναβίωση του «τεϊλορισμού», ενός συστήματος διαχείρισης του χώρου εργασίας που αναπτύχθηκε στις αρχές του 20ού αιώνα και έδινε έμφαση στην αποδοτικότητα και τη βελτιστοποίηση των εργασιών. Η τεχνητή νοημοσύνη είναι, από πολλές απόψεις, ο τέλειος ψηφιακός τεϊλοριστής. Παρακολουθεί τις πληκτρολογήσεις, ελέγχει την παραγωγή και αναλύει τις ροές εργασίας με ακρίβεια. Το αποτέλεσμα είναι ένας εργαζόμενος πιο βελτιστοποιημένος, αλλά και ένας πιο αυστηρά ελεγχόμενος.

Σε πολλά περιβάλλοντα γραφείου, η τεχνητή νοημοσύνη χρησιμοποιείται όχι μόνο για να βοηθά στην εργασία, αλλά και για να τη μετρά και να τη διαχειρίζεται. Λογισμικά όπως το Microsoft Viva ή το Einstein της Salesforce μπορούν να παρέχουν στους διευθυντές λεπτομερείς πίνακες ελέγχου της παραγωγικότητας των εργαζομένων. Ενώ παράλληλα τα ίδια εργαλεία προσφέρουν πληροφορίες για τη βελτίωση της απόδοσης, δημιουργούν επίσης πίεση για συνεχή απόδοση, ώστε οι μετρήσεις που παράγονται από την τεχνητή νοημοσύνη να μη χρησιμοποιηθούν για να δικαιολογήσουν απολύσεις ή καθυστερήσεις στις προαγωγές.

Αυτό δημιουργεί μια νέα μορφή «εποπτείας της παραγωγικότητας», όπου τα ίδια τα εργαλεία που έχουν σχεδιαστεί για να βοηθήσουν τους εργαζόμενους να γίνουν πιο αποδοτικοί, χρησιμοποιούνται τελικά για να τους ελέγχουν. Το αποτέλεσμα, σύμφωνα με τους κοινωνιολόγους, μπορεί να είναι αυξημένο άγχος, εξουθένωση και μια αυξανόμενη αίσθηση ότι καμία ποσότητα εργασίας δεν είναι ποτέ αρκετή.

Ο χρόνος εξαφανίζεται

Ιστορικά, οι μεγάλες τεχνολογικές επαναστάσεις — από τη Βιομηχανική Εποχή μέχρι την άνοδο των προσωπικών υπολογιστών — συχνά υποσχέθηκαν ένα «μέρισμα του χρόνου» στους εργαζόμενους. Η λογική ήταν απλή: καθώς οι μηχανές αναλαμβάνουν όλο και περισσότερες ρουτίνες, οι άνθρωποι θα έχουν περισσότερο χρόνο για να σκεφτούν, να ξεκουραστούν και να δημιουργήσουν.
Ωστόσο, η εποχή της τεχνητής νοημοσύνης αμφισβητεί αυτή την υπόθεση. Σύμφωνα με μια έρευνα του Pew Research Center για το 2024, το 61% των Αμερικανών που χρησιμοποιούν τεχνητή νοημοσύνη στην εργασία τους δηλώνουν ότι αισθάνονται «πίεση να κάνουν περισσότερα με λιγότερα» και το 43% αναφέρουν ότι ο φόρτος εργασίας τους έχει στην πραγματικότητα αυξηθεί, αντί να μειωθεί, από την υιοθέτηση εργαλείων τεχνητής νοημοσύνης.

Το ψυχολογικό κόστος της ατελείωτης βελτιστοποίησης

Οι ψυχολογικές επιπτώσεις αυτής της αλλαγής είναι βαθιές. Η συνεχής βελτιστοποίηση μπορεί να κάνει τους εργαζόμενους να νιώθουν ότι βρίσκονται σε έναν αέναο αγώνα με τη μηχανή — όχι μόνο χρησιμοποιώντας την τεχνητή νοημοσύνη, αλλά και συγκρινόμενοι με αυτήν. Ουσιαστικά, τα ίδια τα εργαλεία που προορίζονται να τους ενδυναμώσουν γίνονται παράγοντες άγχους.
Σε δημιουργικά επαγγέλματα όπως το μάρκετινγκ, ο σχεδιασμός και η δημοσιογραφία, η τεχνητή νοημοσύνη μπορεί να συντάξει ένα άρθρο για ένα blog ή να δημιουργήσει ένα concept για μια καμπάνια σε δευτερόλεπτα.

Αν και αυτό επιταχύνει τους κύκλους δημιουργίας περιεχομένου, μειώνει επίσης το περιθώριο για εξερεύνηση και δημιουργικότητα. Επιπλέον, η γραμμή μεταξύ επαγγελματικής και προσωπικής ζωής γίνεται πιο ασαφής όταν η τεχνητή νοημοσύνη επιτρέπει την παραγωγικότητα 24 ώρες το 24ωρο. Τα email που γράφονται από την τεχνητή νοημοσύνη μπορούν να προγραμματιστούν κατά τη διάρκεια της νύχτας. Οι εκθέσεις μπορούν να δημιουργηθούν αμέσως ως απάντηση σε αιτήματα που υποβάλλονται αργά το βράδυ. Οι εργαζόμενοι αναγκάζονται να τακτοποιούν όχι μόνο τις εργασίες τους, αλλά και τις νέες προσδοκίες όσον αφορά την ταχύτητα και τη διαθεσιμότητα.

Προς ένα μέλλον πιο ανθρωποκεντρικό

Παρά τις αυξανόμενες ανησυχίες, η μεταμόρφωση της πραγματικότητάς μας εξαιτίας της τεχνητής νοημοσύνης δεν πρέπει να οδηγήσει στην εκμετάλλευση των εργαζομένων. Υπάρχει λοιπόν ακόμα χρόνος για να επαναδιαπραγματευτούμε τον τρόπο με τον οποίο αξιολογείται και κατανέμεται ο χρόνος μας.

Ορισμένες εταιρείες ήδη πειραματίζονται με μειωμένο ωράριο εργασίας, αξιοποιώντας την τεχνητή νοημοσύνη για να επιτρέψουν τετραήμερα ωράρια χωρίς να θυσιάζουν την παραγωγικότητα. Άλλες εφαρμόζουν «μερίσματα τεχνητής νοημοσύνης», όπου ο χρόνος που εξοικονομείται διατίθεται για επαγγελματική ανάπτυξη, διαλείμματα για ψυχική υγεία ή δημιουργικά έργα. Είναι όμως όλα αυτά, ημίμετρα ή πραγματικές λύσεις που μπορούν να φέρουν την ισορροπία;
Η αλήθεια είναι ότι έχουμε πλέον ξεπεράσει το στάδιο της απλής φαντασίας για το πώς η τεχνητή νοημοσύνη μπορεί να βελτιώσει την εργασία. Το μέλλον έχει φτάσει. Όμως, καθώς οι μηχανές μας βοηθούν να δουλεύουμε γρηγορότερα, το πιο σημαντικό ερώτημα είναι: Σε ποιον ανήκει ο χρόνος που εξοικονομούμε;