Φάνης Ι. Κακριδής: Προς μια φανταστική έξοδο των Αθηναίων

Στις 8 Ιανουαρίου 2019 ο φιλόλογος, καθηγητής κλασσικής φιλολογίας επί δεκαετίες στο Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων Φάνης Ι. Κακριδής πέρασε στην αιωνιότητα. Ήταν 86 ετών.

Πριν από λίγες ημέρες έφτασε στα ράφια των βιβλιοπωλείων η νέα ανανεωμένη ερμηνευτική έκδοση του παλαιότερου Αριστοφάνους Όρνιθες - ενός από τα εμβληματικά έργα του, μια επίπονη εργασία πάνω στον Αριστοφάνη και τους Όρνιθες, την «εκτενέστερη σωζόμενη κωμωδία του Αριστοφάνη» και μια «από τις πιο πλούσιες σε φανταστικές εμπνεύσεις και υφολογικές αρετές, αλλά και από τις πιο θεαματικές».

Σε ενημερωτικό σημείωμα των εκδοτών ( Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης) διαβάζουμε: «Η ερμηνευτική έκδοση (αρχαίο κείμενο, μετάφραση, ερμηνευτικά σχόλια) των Ορνίθων από τον Φάνη Κακριδή, που πρωτοκυκλοφόρησε το 1974, αποτελεί ένα κλασικό πλέον έργο, και συγκαταλέγεται στις κορυφαίες φιλολογικές εκδόσεις της κωμωδίας διεθνώς.

Στα 45 χρόνια που μεσολάβησαν ο Φ. Κακριδής, συναιρώντας το σύνολο της νεότερης φιλολογικής έρευνας, εμπλούτισε το ερμηνευτικό του υλικό και το ενσωμάτωσε στην αναθεωρημένη πλέον έκδοση των Πανεπιστημιακών Εκδόσεων Κρήτης, παράλληλα σημεία του σχολιασμού και της μετάφρασης, αλλά και προσθέτοντας δύο σημαντικά κεφάλαια, τα Επιλεγόμενα και τα Παράλληλα, που με τον ένα ή τον άλλο τρόπο φωτίζουν ή συμπληρώνουν την ερμηνεία της κωμωδίας.

Η μεταφραστική ιδίως πρόταση του Φ. Κακριδή, που συνδυάζει τον ρωμαλέο λόγο της νεοελληνικής γλώσσας με τον σεβασμό προς το πρωτότυπο, αποτελεί υπόδειγμα μεταφραστικής προσέγγισης του αρχαίου κειμένου».

Ο Θεοφάνης (Φάνης) Ι. Κακρίδης (1933-2019) ήταν καθηγητής κλασικής φιλολογίας στο Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων. Γεννήθηκε στην Αθήνα, γιος του διακεκριμένου κλασικιστή Ιωάννη Θ. Κακριδή και της φιλολόγου Όλγας Κομνηνού-Κακριδή.

Σπούδασε στη Φιλοσοφική Σχολή του ΑΠΘ και έκανε μεταπτυχιακές σπουδές κλασικής φιλολογίας στα Πανεπιστήμια του Μάιντς και του Τίμπιγκεν, στη Γερμανία, όπου δίδαξε ως λέκτορας αρχαίων και νέων ελληνικών.

Το 1964 εξελέγη καθηγητής κλασικής φιλολογίας στο Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων, θέση στην οποία υπηρέτησε έως το 1984, με μια σύντομη διακοπή κατά την περίοδο της δικτατορίας. Από το 1982 ως το 1984 διετέλεσε αντιπρόεδρος του Κέντρου Εκπαιδευτικών Μελετών και Επιμορφώσεως (ΚΕΜΕ) του Υπουργείου Παιδείας. Επίσης, μεταξύ 1981-82 διετέλεσε πρόεδρος του Ιδρύματος Κρατικών Υποτροφιών. Μεταξύ 1988-1990 δίδαξε στο Πανεπιστήμιο Κρήτης, ως ειδικός επιστήμονας.

Στο συγγραφικό του έργο ασχολήθηκε με την ιστορία, την ερμηνεία, την κριτική και τη μετάφραση της αρχαίας ελληνικής γραμματείας, καθώς και έργων ξένων πανεπιστημιακών που αναφέρονται σ' αυτή. Συμμετείχε σε επιμορφωτικά σεμινάρια και αρθρογραφούσε τακτικά στην εφημερίδα «Το Βήμα».

Σε ένα εκτενές απόσπασμα από τα Επιλεγόμενα της έκδοσης διαβάζουμε: «[…] Στο γύρισμα από το 415 στο 414, όταν ο Αριστοφάνης ολοκληρώνει τους Όρνιθες, ένας από τους δύο στρατηγούς της Σικελικής εκστρατείας, ο Αλκιβιάδης, κατηγορούμενος για τη διακωμώδηση των Ελευσινίων μυστηρίων, έχει αυτομολήσει στη Σπάρτη, οι επιχειρήσεις στη Σικελία τραβούν σε μάκρος, και η έκβασή τους, μετά την παρέμβαση των Λακεδαιμονίων, είναι αμφίβολη, οι δίκες των Ερμοκοπιδών εκκρεμούν, στο μεγαλύτερο μέρος τους στρατός και στόλος πολεμούν μακριά, όλο και περισσότερο οι ολιγαρχικοί βρίσκουν ευκαιρίες να εντείνουν την προπαγάνδα τους. Αληθινά, στην κόψη του ξυραφιού έστεκαν τα αθηναϊκά πράγματα, και η καταστροφή δε θ’ αργούσε. Μέσα σε αυτήν την ταραγμένη, εξαιρετικά ρευστή και δυσοίωνη κατάσταση, ποια χρηστά θα μπορούσε ο κωμικός Χορός συμπαραινεῖν καὶ διδάσκειν τῇ πόλει, και τί να προβάλει ο ποιητής, ώστε βελτίους ποιεῖν τοὺς ἀνθρώπους ἐν ταῖς πόλεσιν;

Δεν αμφισβητούμε ότι πολλά θα εύρισκε να ‘διδάξει’ ο Αριστοφάνης, αν τις δύσκολες εκείνες στιγμές αποφάσιζε να μιλήσει· και τότε θα θαυμάζαμε την ευθυκρισία, την παρρησία, και την ποιητική του ευρηματικότητα. Όμως, όπως έχουν τώρα τα πράγματα, διαπιστώνουμε ότι στη συγκεκριμένη περίπτωση, συνειδητά ή όχι, ο Κωμικός οδηγήθηκε σε κάτι διαφορετικό. Παραμερίζοντας την άμεση επικαιρότητα, θέλησε τη δύσκολη ώρα να συμπαρασύρει τους Αθηναίους σε μια φανταστική έξοδο, για να διασκεδάσουν τις έγνοιες τους, ν’ αποδράσουν από την πόλη, να πλανηθούν στην εξοχή, να χτίσουν με τα πουλιά μιαν ουτοπία, να βιώσουν σαν σε όνειρο ένα παραμύθι που να μοιάζει και να μη μοιάζει με την πραγματικότητα. Ψέματα κι αλήθεια είν’ τα παραμύθια λέει ο λαϊκός λόγος, που σωστό είναι να τον παραδεχτούμε ως καλή περιγραφή αν όχι και ως εύστοχη ερμηνεία των Ορνίθων.»