Ο σ. Σταμάτης, ένας μικρός Φίλμπυ!

Στα 23 χρόνια μου – το φθινόπωρο του 1983 στο Φεστιβάλ Θεσσαλονίκης- είχα λατρέψει την ταινία του 30χρονου τότε Απόστολου Δοξιάδη με τον τίτλο «Υπόγεια Διαδρομή». Δύο χρόνια μετά την εκλογική νίκη του Ανδρέα Παπανδρέου και του ΠΑΣΟΚ και σχεδόν μια δεκαετία από την εδραίωση μιας κοινοβουλευτικής Δημοκρατίας στη χώρα η ταινία του Δοξιάδη ερχόταν να βάλει δύσκολα …ανώτερα μαθηματικά σε μια πολιτική τάξη πραγμάτων που γνώριζε απλή αριθμητική μπολιασμένη με λαϊκισμό και κρατισμό!

Το στόρι της ταινίας είχε απ΄όλα τα καλά: Παλιούς ανεξόφλητους λογαριασμούς από τον καιρό της Χούντας και της Αντίστασης των ολίγων, την διαφθορά της εξουσίας και των ανθρώπων της, τους φόβους μιας οικολογικής καταστροφής λόγω μιας ανεξέλεγκτης ανάπτυξης, τα ενδεχόμενα μιας πολιτικής εκτροπής προς την αυταρχική διακυβέρνηση… Αν με βοηθάει η μνήμη μου η ταινία τελειώνει με το να ακούγεται να ανακοινώνεται από το ραδιόφωνο η αναβολή των εκλογών και η αναστολή ισχύος των άρθρων του Συντάγματος.

Στο site της Ταινιοθήκης της Ελλάδος διαβάζω για το στόρι της ταινίας τα εξής: «Ο Υπουργός βιομηχανικής ανάπτυξης αντιμετωπίζει δύο προβλήματα. Από τη μια, η γυναίκα του, μετά την αποτυχημένη απόπειρα αυτοκτονίας της, στρέφεται εναντίον του συμμαχώντας με τους παλιούς του συντρόφους οι οποίοι αντιτίθενται στην κυβέρνηση, και αντιμετωπίζονται ως τρομοκράτες. Από την άλλη, μια οικολογική καταστροφή απειλεί να βάλει τέλος στην πολιτική του καριέρα. Ο Πρωθυπουργός διατάσσει την «ειδική υπηρεσία» να λύσει το πρόβλημα, συνδέοντας τους υποτιθέμενους τρομοκράτες με την οικολογική καταστροφή και κατηγορώντας τους πως συνωμοτούν κατά του πολιτεύματος. Οι ενέργειες της “ειδικής υπηρεσίας” οδηγούν στο θάνατο δύο εκ των παλιών φίλων του Υπουργού, στην αναστολή των εκλογών και στην κήρυξη έκτακτων μέτρων. Ο Υπουργός τελικά χάνει τη γυναίκα του και επιπλέον κατηγορείται ως εχθρός της κυβέρνησης και του κράτους». Το σενάριο της ταινίας συνυπογράφουν ο Απόστολος Δοξιάδης και ο νεαρός τότε συγγραφέας Πέτρος Τατσόπουλος ( είχε κάνει επιτυχία με το βιβλίο του «Οι ανήλικοι», ενώ συνεργάστηκε και με τον Γιώργο Πανουσόπουλο στη ταινία του «Οι απέναντι»)

35 χρόνια μετά διαβάζοντας το τελευταίο βιβλίο του Απόστολου Δοξιάδη «Ερασιτέχνης Επαναστάτης» (εκδόσεις Ίκαρος) –ένα πολιτικό μυθιστόρημα μακράς πνοής με συστατικά τις πραγματικότητες της ζωής του συγγραφέα τις θερμές δεκαετίες του ΄60 και του ΄70- μου δόθηκε η ευκαιρία να κατανοήσω το σύμπαν του σκηνοθέτη/σεναριογράφου στη ταινία «Υπόγεια Διαδρομή».

Διάβασα το 1000 και πλέον βιβλίο του Δοξιάδη – στο οποίο θεωρώ χρέος μου να επανέλθω πολλές φορές στην συνέχεια του χρόνου- με την λογική ή την ματιά ενός θεατή μιας χορταστικής μίνι σειράς του Netflix. Ναι, το βιβλίο του Δοξιάδη είναι μια μηχανή με εικόνες. Μπορεί να αγνοείς το ιστορικό πλαίσιο των γεγονότων αλλά είσαι εκεί καθηλωμένος εικόνα την εικόνα, λέξη την λέξη.

Διαβάζω σε ένα ενημερωτικό σημείωμα για την έκδοση στο site του εκδοτικού οίκου Ίκαρος: «Ο Απόστολος Δοξιάδης εξιστορεί τη ζωή του από τα πρώτα παιδικά χρόνια μέχρι την ενηλικίωση. Στο επίκεντρο της αφήγησης βάζει την πολιτική, την παρατήρηση, το βίωμα και αργότερα την πράξη. Σε ένα περιβάλλον που συνεχώς αλλάζει προς το χειρότερο, ένα παιδί προσπαθεί να καταλάβει αυτό που οι μεγάλοι γύρω του βιώνουν ως μια άστατη κοινοβουλευτική δημοκρατία, διαμορφώνοντας τον χαρακτήρα και τις ιδέες του σε συνεχή διάδραση με τα γεγονότα. Το πραξικόπημα του Απριλίου του 1967 φέρνει δραματικές αλλαγές στον τόπο αλλά και στην οικογένεια του αφηγητή. Η κορύφωση του φοιτητικού κινήματος τον βρίσκει ενεργό στην αντίσταση κατά της δικτατορίας, σε μια Αριστερά με μεγαλεπήβολα οράματα και ατέλειωτες έριδες, δοσμένο σε έναν αγώνα που άλλοτε φαίνεται συγκλονιστικός και άλλοτε χωρίς ελπίδα, αλλά συνεχώς αναγκαίος και επικίνδυνος».

Πάλι από το site του Ίκαρος το βιογραφικό του: «Ο Απόστολος Δοξιάδης γεννήθηκε στην Αυστραλία από Έλληνες γονείς και μεγάλωσε στην Αθήνα. Σπούδασε μαθηματικά στο Πανεπιστήμιο Κολούμπια στη Νέα Υόρκη και συνέχισε τις μεταπτυχιακές του σπουδές στο Παρίσι. Γυρίζοντας στην Ελλάδα, σκηνοθέτησε για το θέατρο και τον κινηματογράφο. Η δεύτερή του ταινία μεγάλου μήκους, Τεριρέμ, βραβεύτηκε με το βραβείο της Διεθνούς Συνομοσπονδίας Κινηματογράφου Τέχνης στο Φεστιβάλ Βερολίνου το 1988.

Έγραψε τα πεζογραφήματα Βίος Παράλληλος (Άγρα, 1985), Μακαβέττας (Εστία, 1988, αναθεωρημένη έκδοση Ίκαρος, 2010), Ο Θείος Πέτρος και η Εικασία του Γκόλντμπαχ (Καστανιώτης, 1993, αναθεωρημένη έκδοση 2001), Τα Τρία Ανθρωπάκια (Καστανιώτης, 1998), καθώς και το θεατρικό έργο Δέκατη Έβδομη Νύχτα, που εκδόθηκε μαζί με το δοκίμιο Από την Παράνοια στους Αλγόριθμους στο ομότιτλο βιβλίο (Ίκαρος, 2006).

Το 2008 κυκλοφόρησε από τον Ίκαρο με πολύ μεγάλη επιτυχία το graphic novel Logicomix, σε συνεργασία με τους Χρίστο Παπαδημητρίου, Αλέκο Παπαδάτο, και Annie Di Donna, ύστερα από πέντε χρόνια δουλειάς. Το βιβλίο που κυκλοφόρησε πρώτα στα ελληνικά, απέσπασε εξαιρετικές κριτικές από αναγνώστες και κριτικούς, ενώ σύντομα ακολούθησε η έκδοσή του σε 22 χώρες ανά τον κόσμο, μετατρέποντάς το σε ένα εκδοτικό φαινόμενο».

Αλλά, ας ξαναγυρίσουμε στα του Netflix. Προς Θεού, ας μην παρεξηγηθώ αλλά τα κομμάτια με την συνάντηση του με τον Νίκο Ξυλούρη στα Ανώγια, το τσιμπούσι με την “αίγα” στο μητάτο ενός εξαδέλφου του Ξυλούρη και το γλέντι με τους πυροβολισμούς από τα κουμπούρια που βγήκαν στον Ψηλορείτη εν μέσω Χούντας είναι από μόνα τους πρώτη ύλη για μια χορταστική σκηνή. Το ίδιο και η πρώτη συνάντηση (παράνομο ραντεβού) του Απόστολου Δοξιάδη (που έχει στρατολογηθεί από τον ξάδελφο του Αρίστο Δοξιάδη στο ΚΚΕ Εσωτερικού) στην Κυψέλη με τον Σταύρο Ιωαννίδη – τον πρόωρα χαμένο καθηγητή του Παντείου.

Οι σκηνές εναλλάσσονται μεταξύ τους με καταπληκτική ταχύτητα. Οι συναντήσεις με τον καθοδηγητή του στο κομματικό κέντρο του Παρισιού τον Άξελ- Σωτήρη Βαλντέν, την δουλειά του με τους πρόθυμους ταχυδρόμους παράνομου υλικού από και στην Ελλάδα (τότε που ο Απόστολος Δοξιάδης ήταν απλά ο σ. Σταμάτης και εκείνος πίστευε μεταξύ άλλων ότι είναι ένας μικρός Φίλμπυ). Όπως γράφει και ο Δοξιάδης ο περίφημος διπλός πράκτορας Κίμ Φίλπμυ «υπήρξε για μένα το αρχέτυπο της ιδιαίτερης νοηματογραφίας της μυστικής ζωής».

Από τις πρόχειρες σημειώσεις μου στα περιθώρια των σελίδων συγκρατώ τα εξής: α) Την ανθρωπογεωγραφία των αριστερών (κάθε λογής και απόχρωσης) που ζουν τα χρόνια της Χούντας στο Παρίσι. Γράφει για εκείνους ο Δοξιάδης: «Λόγω της τραγωδίας της απουσίας από την ελληνική σκηνή του φυσικού τους ηγέτη, φαντασίωναν στα γραπτά τους, αν μη τι άλλο, ένα αγνό σταλινικό-ζαχαριαδιακό ΚΚΕ, αυθεντικό, προλεταριακό, να μυρίζει ιδρώτα και ρίγανη» και β) η συνάντηση (η τελευταία στην παρανομία) σε μια παραλία στο Πόρτο Ράφτη λίγα 24ωρα πριν πέσει η Χούντα του Ιωαννίδη με τον Κώστα (τον πρόωρα χαμένο καθηγητή Σταύρο Τσακυράκη)… Το τι συνέβη σε εκείνη την συνάντηση καλύτερα να το διαβάσετε και αυτό γιατί όλες οι συναντήσεις τους έχουν κρυμμένο ένα στοιχείο πικρού χιούμορ.

Τελειώνοντας, θέλω να γράψω πως το βιβλίο εμπεριέχει ένα δεύτερο ξεχωριστό –τρόπον τινά- βιβλίο. Ένα βιβλίο για τον Απόστολο και τον πατέρα του, που δεν ήταν άλλος από τον διεθνούς φήμης αρχιτέκτοντα-πολεοδόμο Κωνσταντίνο Δοξιάδη (1913-1975).

Ένα απόσπασμα από το βιβλίο μπορείτε να διαβάσετε εδώ.