Η λογοτεχνία των ημερολογίων

Το νέο βιβλίο της Κατερίνας Σχινά που φέρει τον τίτλο «Μυστικά του συρταριού» και συνοδεύεται από τον επεξηγηματικό υπότιτλο «Η τέχνη και οι τεχνίτες της ημερολογιακής γραφής» (Εκδόσεις Πατάκη, Μάρτιος 2017) είναι ένα ξεχωριστό εκδοτικό επίτευγμα. Και αυτό γιατί πέρα από μια ανθολογία ημερολογιακών εγγραφών - από τις πρώτες στιγμές της ανάδυσης του είδους (εμβληματικός πρωτουργός ο Βρετανός Σάμιουελ Πέπυς, που άρχισε να κρατάει ημερολόγιο την Πρωτοχρονιά του 1660) ως τη μεγάλη του έκρηξη, τον 20ό αιώνα (Κάφκα, Γουλφ, Αναΐς Νιν, Μαξ Φρις, Β. Γκομπρόβιτς, Σύλβια Πλαθ)- η Κατερινά Σχινά αποκαθιστά το ημερολόγιο ως λογοτεχνικό είδος πρώτης γραμμής.

Όπως γράφει η ίδια στον πρόλογο: «Διαβάζω και ξαναδιαβάζω τις Μέρες του Σεφέρη, τα ανεξάντλητα ημερολόγια της Βιρτζίνια Γουλφ, τις καταγραφές της αγωνίας του Κάφκα, τα πυκνά εγωπαθή ημερολογιο-δοκίμια του Γκομπρόβιτς, το «χωνευτήρι» του Μαξ Φρις στα Sketchbooks του- μια συστηματική ανάμειξη της αυθιστόρησης με ημερολογιακές καταγραφές, επιστολές, παρεκβάσεις δοκιμιακού τύπου, σχεδιάσματα ιστοριών-, τις σπαρακτικές εξομολογήσεις της Σύλβια Πλαθ. (…) Και μολονότι κατανοώ την επιφύλαξη του Στρατή Τσίρκα απέναντι στο είδος ή την καχυποψία ορισμένων νεότερων μελετητών όπως ο Δημήτρης Δημηρούλης – ο οποίος αναφερόμενος κυρίως στον Σεφέρη, επισημαίνει ότι στα ημερολόγια ελλοχεύει πάντα ο κίνδυνος της υφολογικής πόζας και της ναρκισσιστικής προσήλωσης στην ατομική περίπτωση -, εξακολουθώ να θεωρώ την “ατομική περίπτωση” μια πολύ ενδιαφέρουσα οδό προς το συλλογικό». 

Η θέση της είναι σαφής και δεν χωρά αμφισβητήσεις. Ένα καλό πειστικό επιχείρημα για το εγχείρημα της Σχινά (έμπειρη δημοσιογράφος, μεταφράστρια, κριτικός λογοτεχνίας και βραβευμένη συγγραφέας) βρήκα στο κείμενο στο οπισθόφυλλο της έκδοσης: «Ανθολογούνται εκατόν τριάντα δεινοί ημερολογιογράφοι, συγγραφείς, μουσικοί, εικαστικοί καλλιτέχνες, στοχαστές και απλοί καθημερινοί άνθρωποι, που στράφηκαν στη μοναξιά της καρδιάς τους, ανέπτυξαν την ιδέα της πραγμάτωσης του εαυτού, εξωτερίκευσαν το εσωτερικό βάθος, διατράνωσαν την ιδιαιτερότητά του και διεκδίκησαν την αναγνώρισή της - ακόμη και ως εγγραφής σε ένα μυστικό τετράδιο. Ίσως αναρωτιέται, βέβαια, κανείς τι νόημα έχει μια τέτοια ανθολογία σε καιρούς που παρατηρείται μια άνευ προηγουμένου διάχυση αυθιστορήσεων, μια ανεξέλεγκτη εξάπλωση του λόγου περί εαυτού, όχι πια στις σελίδες ενός επτασφράγιστου τετραδίου, αλλά στην οθόνη του υπολογιστή. Μα για να δούμε πώς συνδιαλεγόταν κανείς με τα φαντάσματα και τους καημούς του, πριν αποφασίσει να κατοικήσει σε γυάλινο σπίτι, τι αποσιωπούσε δημοσίως και τι εκμυστηρευόταν ιδιωτικώς, προτού τα όρια ανάμεσα στη δημόσια και στην ιδιωτική σφαίρα, στο μέσα και στο έξω, στο υποκείμενο και στο αντικείμενο γίνουν ρευστά και εναλλάξιμα, φέρνοντας στον νου την τοπολογία της λωρίδας του Μέμπιους. Και σίγουρα προς συνηγορία του αινίγματος - αυτού που είναι κάθε ανθρώπινος βίος».