Ο θαυμαστός κόσμος των ντοκιμαντέρ

Τελευταία Κυριακή του Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης απόψε και πριν ξεκινήσουμε τον μαραθώνιο από αίθουσα σε αίθουσα, που θα καταλήξει σε ένα μεγάλο πάρτι, πάμε να δούμε τι προηγήθηκε στο μεσοδιάστημα από την τελευταία μας ανταπόκριση. Πρόκειται για μία διοργάνωση που πραγματικά, έχει τόσες πτυχές, τόσες δράσεις, που πρέπει να έχεις την ικανότητα να διακτινιστείς για να τα προλάβεις όλα. Ο καιρός μας τα χάλασε λίγο, αλλά δεν υπάρχει η πολυτέλεια της αναβολής.

Ξεκινάμε από το ντοκιμαντέρ “Village Potemkin”, που πραγματικά μας άγγιξε. Ίσως επειδή ήταν ελληνικό, ίσως επειδή ο δημιουργός του ήταν παρόντας και είχαμε την ευκαιρία να τον γνωρίσουμε και να συζητήσουμε μαζί του. Στην Ελλάδα της κρίσης, στην Αθήνα του 2017, που συμπληρώνει σχεδόν μία δεκαετία ύφεσης και καταρρέει, οι νεαροί χρήστες ουσιών αυξάνονται καθημερινά. Ο Δομήνικος Ιγνατιάδης, ένα νέο παιδί που γλίτωσε από τη λαίλαπα των ναρκωτικών και δημιούργησε ένα φιλμ με μία κάμερα GoPro, δείχνοντας όλο τον κύκλο: από την πρώτη φορά στον εθισμό, τη συνειδητοποίηση, την απεξάρτηση και την καθαρότητα. Το προβληματικό οικογενειακό περιβάλλον, η έλλειψη ενδιαφερόντων, κάποιες απογοητεύσεις, οδηγούν συχνά άτομα με χαμηλή αυτοεκτίμηση στον λάθος δρόμο, σε αυτόν του αργού και επώδυνου θανάτου. Είναι η εύκολη λύση τη στιγμή που δεν έχεις από πού να πιαστείς. Δεν χρειάζεται να προσπαθήσεις, να σκεφτείς, να βρεις λύσεις, πατάς το κουμπί και ανακουφίζεσαι. Σκοτώνεις όμως μέρα τη μέρα, ώρα την ώρα, τον εαυτό σου.

Οι ψευδαισθήσεις της ασφάλειας, της ανακούφισης, στην αρχή ξεγελούν. Νομίζεις πως βρήκες το γιατρικό σου για όλα τα προβλήματα. Χάνεται το μέτρο, η στέρηση οδηγεί σε βαθιά κατάθλιψη. Όλες οι άμυνες του οργανισμού καταλύονται. Κι όταν πια τα χρήματα δεν φτάνουν, οι επιτήδειοι έχουν επινοήσει τα συνθετικά ναρκωτικά. Στην Αργεντινή ήταν το πάκο, μετά την πτώχευση, που σκότωσε μεγάλο μέρος του πληθυσμού, στην Ελλάδα είναι το σίσα, που μέσα σε μερικούς μήνες σε εξαθλιώνει. Κι εφόσον κάποιοι βρουν τη δύναμη να μείνουν καθαροί, να αποτοξινωθούν, πόσο δύσκολο είναι να μην ξανακυλήσουν στην Ελλάδα; 

Από την αναφορά μου δεν μπορώ να παραλείψω, το σχόλιο αυτών των ανθρώπων για την πολιτική: «Πατάει στις ζωές τους». Ο κρατικός μηχανισμός τούς αντιμετωπίζει σαν απόκληρους. Προσπαθεί να αποπροσανατολίσει την κοινή γνώμη, προβάλλοντας τα χειρότερα παραδείγματα, για να αισθανθούν οι θεατές στους δέκτες τους, πως και με τα λίγα που έχουν είναι καλύτερα, οπότε να μην ζητάνε και πολλά. Ο αγώνας προς την ελευθερία είναι σκληρός, δεν εξαγοράζεται εύκολα. Με αυτογνωσία και επαναπροσδιορισμό των αξιών και της αντίληψης για τη ζωή έρχεται η πολυπόθητη αλλαγή, σταδιακά. Μαθαίνεις να αγαπάς τον εαυτό σου. Τα κατάφεραν και το μαρτυρούν, γιατί με αυτόν τον τρόπο θεωρούν πως θα φέρουν στον σωστό δρόμο κι άλλους, που βρίσκονται ακόμα στο μεταίχμιο και βασανίζονται. Σπουδαία δουλειά, πολύτιμη στις μέρες μας.

Κι από την αίθουσα στον δρόμο, εκεί που οι πρόσφυγες έστησαν πάγκους και μαγειρεύουν για το Φεστιβάλ και τους θεατές του, μεταφέροντας τις γεύσεις και τον πολιτισμό τους, στη φιλόξενη Θεσσαλονίκη. Έξω, λοιπόν, από το Μουσείο Κινηματογράφου στήθηκε μία μεγάλη γιορτή, την περασμένη Παρασκευή νωρίς το απόγευμα, την οποία ο κόσμος απόλαυσε και με το παραπάνω. Την εκδήλωση διοργάνωσε η Ύπατη Αρμοστεία του ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες σε συνεργασία με το ΦΚΘ. Δοκιμάσαμε tawa (λαχανικά), μοσχαρίσιο κρέας, κοτόπουλο, φαλάφελ, καθώς και kubeh (ένα είδος κεφτέ).

Κι από τους πρόσφυγες πάμε στις συνέπειες του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου, που κατατρέχουν τους ανθρώπους ακόμα και σήμερα. Στο πλαίσιο της ενότητας για τις Μειονότητες παρακολουθήσαμε το «Μία τρύπα στο κεφάλι» του Ρόμπερτ Κίρχοφ, που βρέθηκε στην αίθουσα Σταύρος Τορνές και συζήτησε με τον κόσμο, εμφανώς συγκινημένος.  Λίγοι γνωρίζουν ότι εκτός από τους Εβραίους, στα στρατόπεδα συγκέντρωσης της Γερμανίας, τραγικό θάνατο βρήκαν και οι Ρομά. Δολοφονήθηκαν κατά δεκάδες, με βάναυσο τρόπο και αφού πρώτα υπέστησαν φρικτά βασανιστήρια. Όσοι επιβίωσαν, στιγματισμένοι, στο περιθώριο της κοινωνίας, κρατούν τις μνήμες τους και μία ουλή ως φυλακτά, αλλά κι ως αποδεικτικά στοιχεία σε μία μάχη να φωνάξουν την ιστορία τους, να μην θαφτεί στο πέρασμα των χρόνων. 

Άνθρωποι χωρίς πατρίδα ακόμα και σήμερα οι τσιγγάνοι. Περιφέρονται νομάδες, περήφανοι για τον αγώνα τους. Απαιτούν ελευθερία, αδελφότητα κι ισότητα. Τίποτα περισσότερο από τα θεμελιώδη ανθρώπινα δικαιώματα. Ακόμα και σήμερα όμως υπάρχει βία. Σαν τους κυνηγά μία κατάρα. Όσες προσπάθειες κι αν κάνουν να εξαγνίσουν το παρελθόν τους κατατρέχει. Έχει αφήσει ανεξίτηλα τα ίχνη του. Η ιστορία έχει πετρώσει από τη θλίψη. Το αίμα ήταν τόσο πολύ, που σχημάτιζε ομίχλη και μόνο ο ασβέστης την έσβηνε. Μία πραγματική κτηνωδία. Και μετά αποσιώπηση, υπό τον φόβο του θανάτου και της κατακραυγής. Ένα μαρτύριο δίχως τέλος.

Λίγο πιο δίπλα είναι ανοιχτή, η έκθεση για τον ριζοσπάστη ουμανιστή Τζον Μπέρτζερ. Παρακολουθήσαμε και την ταινία «Οι εποχές στο Κενσί: Τέσσερα πορτρέτα του Τζον Μπέρτζερ», ώστε να ανακαλύψουμε το μεγαλείο της ψυχής και του μυαλού αυτού του ανθρώπου. Τα έργα μιλούν από μόνα τους. Πλήθος κόσμου βρίσκεται καθημερινά και κοιτάει τους πίνακές του, τα βιβλία του. Η κόρη του βρέθηκε στην προβολή και μας μίλησε για τον πατέρα της, που πριν λίγους μήνες έφυγε από την ζωή. Μας εξήγησε την ιδιαίτερή του σχέση με την Ελλάδα. «Η άνοιξη είναι ουτοπία κι η πολιτική είναι άνοιξη».

Όλα αυτά στην Ευρώπη. Τι γίνεται, όμως στην Ασία και την Ινδία; «Μηχανές». Μία συναρπαστική ματιά στα άδυτα ενός εργοστασίου κλωστοϋφαντουργίας στην Ινδία μας δίνει να καταλάβουμε τις συνθήκες εργασίας και εκμετάλλευσης κάποιων ανθρώπων, προκειμένου οι εργοδότες τους να αποκομίσουν τεράστιο κέρδος. Όλα αυτά την εποχή της παγκοσμιοποίησης και του καπιταλισμού. Στα έγκατα του εργοστασίου, άνθρωποι εξουθενωμένοι, περικυκλωμένοι από τον φόβο και την έλλειψη ελπίδας. Δεν έχουν επιλογή ούτε όνειρα. 

Η πρώτη σκηνή είναι ενδεικτική. Για δέκα περίπου λεπτά, απουσία φωνής. Ακούγονται μόνο οι μηχανές. Ζαλίζουν τον θεατή, φανταστείτε τους εργαζόμενους. Ένας αγώνας επιβίωσης μέσα σε πρωτοφανείς κακουχίες και κινδύνους. Από τη μία υπάρχει ο τρόμος της εξόντωσης, είτε άμεσα, είτε μέσω της απόλυσης, που θα τους οδηγήσει στο δρόμο και μαθηματικά στην εξαθλίωση, από την άλλη η έλλειψη ενότητας ανάμεσα στους εργάτες. Απρόσωπες σχέσεις. Η κάμερα του Ραχούλ Τζέιν διεισδύει στα καζάνια της επίγειας κόλασης. Ανάμεσα στα τοξικά απόβλητα και τη φωτιά, με τον κίνδυνο εργατικού ατυχήματος να εγκυμονεί κάθε λεπτό. «Τι είναι άραγε η φτώχεια: βασανιστήριο».

Aυτά φίλες και φίλοι είναι μόνο μερικά στιγμιότυπα, από όσα βιώνουμε καθημερινά. Σύντομα μαζί σας ξανά, με την ανασκόπηση και ένα πλήρες αφιέρωμα για το Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης. Ως τότε, να περνάτε καλά!