Κατά την έναρξη της πανδημίας ήταν διάχυτος ο φόβος ότι οι πλατφόρμες Internet και ιδίως τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης θα λειτουργούσαν ως όχημα διασποράς ψευδών ειδήσεων ή αντιεπιστημονικών απόψεων για τη λοίμωξη COVID-19 σε παγκόσμια κλίμακα.
Aυτό που έγινε τη νύχτα της 5ης προς την 6η Νοεμβρίου του 2020, όταν οι παρουσιαστές των ειδήσεων στα μεγάλα αμερικανικά τηλεοπτικά δίκτυα διέκοψαν στον αέρα τον παράλογο μονόλογο του προέδρου Τραμπ, ο οποίος ανακήρυσσε τον εαυτό του νικητή των εκλογών, «αν μετρηθούν οι νόμιμες ψήφοι», αποτελεί την πιο μεγάλη στιγμή στην ιστορία της σύγχρονης δημοσιογραφίας.
Η συγκυρία της πανδημίας ανέδειξε την καθοριστική σημασία που θα έχει εφεξής για το σύνολο των θεμελιωδών δικαιωμάτων το δικαίωμα πρόσβασης στο Διαδίκτυο. Δεν πρόκειται πλέον για ένα από τα πολλά σημαντικά ή όχι και τόσο σημαντικά νέα δικαιώματα που εμπλούτισαν τους συνταγματικούς καταλόγους των θεμελιωδών δικαιωμάτων με ή χωρίς συνταγματικές αναθεωρήσεις, αλλά για ένα αληθινά θεμελιώδες δικαίωμα που αποτελεί προϋπόθεση για την άσκηση και την απόλαυση σχεδόν όλων των άλλων.
«Η σωτηρία της ψυχής είναι πολύ μεγάλο πράγμα», αλλά ακόμη πιο μεγάλο είναι η σωτηρία της ζωής. Μάλιστα, από την άποψη του Συνταγματικού Δικαίου δεν τίθεται καν ένα τέτοιο δίλημμα. Οταν υπάρχει κατάσταση υγειονομικής ανάγκης, υπερισχύει η προστασία της υγείας και της ζωής των πολιτών, πιστών και μη πιστών, και η ελευθερία της άσκησης της θρησκευτικής λατρείας γίνεται προσωρινά μια ιδιωτική υπόθεση (κατ’ οίκον), διότι η δημόσια άσκησή της στους χώρους λατρείας μπορεί να αποβεί επικίνδυνη για τη δημόσια υγεία. Η θεμελιώδης συνταγματική διάταξη που ρυθμίζει το θέμα αυτό δεν είναι το άρθρο 13 παρ. 2 εδ. β’ Συντ. που ορίζει τα σχετικά με την ελευθερία της λατρείας, αλλά το άρθρο 13 παρ. 4 Συντ., σύμφωνα με το οποίο «Kανένας δεν μπορεί, εξαιτίας των θρησκευτικών του πεποιθήσεων, να απαλλαγεί από την εκπλήρωση των υποχρεώσεων προς το κράτος ή να αρνηθεί να συμμορφωθεί προς τους νόμους».
Ο ν. 4675/2020 (ΦΕΚ 54/Α/11.3.2020) προβλέπει ρητά ότι «σε περιπτώσεις εμφάνισης κινδύνου διάδοσης μεταδοτικού νοσήματος, που ενδέχεται να έχει σοβαρές επιπτώσεις στη δημόσια υγεία, μπορεί να επιβάλλεται, με απόφαση του υπουργού Υγείας, μετά από γνώμη της ΕΕΔΥ (Επιτροπή Εμπειρογνωμόνων Δημόσιας Υγείας), υποχρεωτικότητα του εμβολιασμού με σκοπό την αποτροπή της διάδοσης της νόσου.
Το σκίτσο του Αρκά με το άδειο κρεβάτι στη ΜΕΘ και το σχόλιο «Υπομονή, υπάρχουν και μέρη όπου αναστέλλονται όλες οι ελευθερίες» βάζει τα πράγματα στη θέση τους και από συνταγματική άποψη.
Το σκίτσο του Αρκά με το άδειο κρεβάτι στη ΜΕΘ και το σχόλιο «Υπομονή, υπάρχουν και μέρη όπου αναστέλλονται όλες οι ελευθερίες» βάζει τα πράγματα στη θέση τους και από συνταγματική άποψη. Δηλαδή μας θυμίζει ότι η σπουδαιότερη ελευθερία μας είναι η ελευθερία από την ασθένεια και τον θάνατο, το δικαίωμα όλων των ανθρώπων στην υγεία και τη ζωή.
Όσο και αν φαίνεται παράδοξο, το Σύνταγμα του 1975 είναι λιγότερο φιλελεύθερο ως προς το δικαίωμα της συνάθροισης από το Σύνταγμα του 1952
Την Τετάρτη το βράδυ που γραφόταν το κείμενο αυτό δεν ήταν ακόμη γνωστό ποιος θα είναι ο επόμενος πρόεδρος των Ηνωμένων Πολιτειών. Μπορούν, όμως, να διατυπωθούν ορισμένες πρώτες σκέψεις με βάση τα διαθέσιμα μέχρι τώρα δεδομένα.
Οπως γράφει ο καθηγητής της Νομικής Σχολής του ΑΠΘ Αγγελος Στεργίου «Η πανδημία, πέρα από τ’ άλλα, ανέδειξε και μια αντιπαλότητα γενεών… Ο κόσμος των ηλικιωμένων έχει φροντίσει να μετακυλίσει όλο το βάρος της βιωσιμότητας των συνταξιοδοτικών συστημάτων στους νεότερους. Οι τελευταίοι δεν μπορούν να προβάλουν καμία αντίσταση από εκεί που βρίσκονται: από τα αμφιθέατρα, τους στρατώνες, τα γραφεία ευρέσεως εργασίας. Η σιωπή των αμνών. Ωστόσο, η εκδίκησή τους δεν άργησε. Η πανδημία τούς προσφέρει ένα νέο όπλο, την ανεμελιά ως προς τη λήψη των μέτρων κατά της εξάπλωσης του ιού» (Δίκαιο της Κοινωνικής Ασφάλισης, τεύχ. 3, 2020).
Με το άρθρο 59 του νέου Ποινικού Κώδικα καταργήθηκε ως παρεπόμενη ποινή η αποστέρηση των πολιτικών δικαιωμάτων. Ετσι η ποινική καταδίκη των ηγετικών στελεχών της Χρυσής Αυγής για συγκρότηση, διεύθυνση ή ένταξη σε εγκληματική οργάνωση κατά το άρθρο 187 ΠΚ δεν συνεπάγεται τη στέρηση του ενεργητικού και παθητικού εκλογικού δικαιώματος από τους καταδικασθέντες.
Από τα μέσα Μαΐου βρισκόμαστε τόσο στην Ελλάδα όσο και στις άλλες ευρωπαϊκές χώρες στη λεγόμενη φάση 2 της διαχείρισης της πανδημίας, δηλαδή στη φάση της συμβίωσης με τον ιό, χωρίς lockdown, που ήταν το βασικό και το πιο αποτελεσματικό μέσο αντιμετώπισης της πανδημίας στη φάση 1. Είμαστε ακόμα αρκετά μακριά από τη φάση 3, που θα αρχίσει αν και όταν βρεθεί ένα ασφαλές και αποτελεσματικό εμβόλιο, και πολύ περισσότερο από τη φάση 4, δηλαδή το τέλος της πανδημίας και την επάνοδο στην κανονικότητα.
Τελευταία όλο και πιο συχνά ο Μάριο Ντράγκι μνημονεύει τον Κέυνς. Αλλωστε, ως κεϋνσιανός ξεκίνησε την πανεπιστημιακή του σταδιοδρομία, επηρεασμένος από τον δάσκαλό του στο Πανεπιστήμιο της Ρώμης, Φεντερίκο Καφέ, τον πιο σημαντικό ερμηνευτή και εκπρόσωπο της σκέψης του Κέυνς στη μεταπολεμική Ιταλία.
Το 1997 ο Φαρίντ Ζακαρία εισήγαγε στη συγκριτική πολιτική ανάλυση την έννοια της «ανελεύθερης δημοκρατίας» («The Rise of Illiberal Democracy», «Foreign Affairs», Νοέμβριος - Δεκέμβριος 1997, σελ. 22-43), με αναφορά σε ορισμένα πολιτικά συστήματα όπως η μετασοβιετική Ρωσία πριν από τον Πούτιν, η Σερβία του Μιλόσεβιτς, οι Φιλιππίνες, το Καζακστάν κ.λπ., στα οποία υπήρχε «εκλογική δημοκρατία» χωρίς τις εγγυήσεις του φιλελεύθερου συνταγματισμού (ανθρώπινα δικαιώματα, Κράτος Δικαίου, ανεξαρτησία της Δικαιοσύνης κ.λπ.).
Είναι ένα ανοιχτό ζήτημα, το οποίο δυστυχώς δεν είναι ακόμη επίκαιρο, εάν το (μελλοντικό) αντι-COVID εμβόλιο θα είναι υποχρεωτικό. Αναμφίβολα, στην περίπτωση του κορωνοϊού SARS-CoV-2 συντρέχει η βασική προϋπόθεση για τη συνταγματικότητα της νομοθετικής πρόβλεψης υποχρέωσης εμβολιασμού, δηλαδή η ανάγκη προστασίας της υγείας των άλλων, λόγω της υψηλής μολυσματικότητας της νόσου COVID-19.
Το άρθρο 10 του νομοσχεδίου για την ιδιωτική εκπαίδευση και η έντονα ιδεολογικά φορτισμένη αιτιολογική σκέψη που το συνοδεύει στρέφονται εναντίον των πρόσφατων (νόμος Φίλη του 2016) ή παλαιότερων (νόμος Ευθυμίου - Γκεσούλη του 2002) νομοθετικών παρεμβάσεων που εμπόδιζαν τις ελεύθερες («αναιτιώδεις») απολύσεις των ιδιωτικών εκπαιδευτικών.
Ο ειδικός νόμος που προβλέπει το άρθρο 11 παρ. 2 Συντ. για τη ρύθμιση των δημόσιων υπαίθριων συναθροίσεων έρχεται με καθυστέρηση 45 ετών.
Είναι δύσκολο να παρακολουθήσει κανείς την ταχύτητα με την οποία μεταβάλλονται τα δεδομένα του ιταλικού πολιτικού συστήματος.
Στη συνέντευξή του στον τηλεοπτικό σταθμό STAR και στη δημοσιογράφο Μάρα Ζαχαρέα (25.5.2020) ο πρωθυπουργός διέψευσε κατηγορηματικά ότι περνάει έστω και αμυδρά από το μυαλό του η σκέψη για διεξαγωγή πρόωρων εκλογών.
Πολλά έχουν ήδη γραφτεί και θα γραφτούν ακόμη περισσότερα για την απόφαση του γερμανικού Συνταγματικού Δικαστηρίου της 5ης Μαΐου 2020.
Κατά τις προπαρασκευαστικές εργασίες του Συντάγματος του 1975 η κοινοβουλευτική πλειοψηφία εμφανίστηκε πολύ διστακτική και συγκρατημένη στο ζήτημα της κατοχύρωσης του κοινωνικού δικαιώματος στην υγεία.
Ενα τόσο πελώριο και δραματικό γεγονός όσο η πανδημία του 2020, που προκάλεσε παγκόσμια κατάσταση έκτακτης ανάγκης, δεν μπορεί παρά να αφήσει το αποτύπωμά του και στο νομικό σύστημα και πρωτίστως στο δίκαιο και στη δογματική των θεμελιωδών δικαιωμάτων.
Στην κρίση του κορωνοϊού η πολιτική πήρε από τη μία πλευρά το πάνω χέρι στη σχέση της με την οικονομία, από την άλλη, όμως, υποκλίθηκε μπροστά στην επιστήμη.
Πριν από 30 χρόνια ο Νορμπέρτο Μπόμπιο χαρακτήρισε τη σύγχρονη εποχή ως την «εποχή των δικαιωμάτων» («L'età dei diritti», εκδ. Einaudi, Τορίνο,1990).
Στις 21 Φεβρουαρίου 2020 είχαν εντοπιστεί 16 κρούσματα του κορωνοϊού στην Ιταλία και αργά το βράδυ υπήρξε και ο πρώτος νεκρός. Στις 11 Μαρτίου 2020 τα κρούσματα έφτασαν τα 12.426 και οι νεκροί στους 827 - 2.076 περισσότερα κρούσματα και 196 περισσότεροι νεκροί από τη 10η Μαρτίου.