Χαράλαμπος Ανθόπουλος

Εδώ ταιριάζει εξίσου αυτό που είχε ειπωθεί για το δικαίωμα στην ανθρώπινη αξιοπρέπεια, δηλαδή ότι είναι το δικαίωμα να έχουμε δικαιώματα. Η αρχική του λειτουργία ως μια νέα μορφή άσκησης της ελευθερίας του πληροφορείν και ιδίως της ελευθερίας του πληροφορείσθαι εξακολουθεί να είναι πολύ σημαντική, δεν εξαντλεί όμως τη συνταγματική του σημασία.

Η εξ αποστάσεως εκπαίδευση, ως μια εναλλακτική και απολύτως αναγκαία μορφή πραγματοποίησης του δικαιώματος στην εκπαίδευση κατά τη διάρκεια της πανδημίας, θα συνεχίσει να υπάρχει, συμπληρωματικά έστω, και μετά την πανδημία.

Το ίδιο ισχύει, σε μεγαλύτερο βαθμό, για την εξ αποστάσεως εργασία, υπό τη μορφή πλέον της «ευφυούς εργασίας» (smart working), η οποία φαίνεται ότι θα γενικευτεί στο μέλλον στα επαγγέλματα που μπορεί να βρει εφαρμογή. Η εξ αποστάσεως εργασία μπορεί τελικά να έχει περισσότερο θετικές παρά αρνητικές συνέπειες στο δικαίωμα της απασχόλησης συνολικά, θα πρέπει όμως να πλαισιωθεί θεσμικά με προστατευτικά μέτρα για τους εργαζομένους, μεταξύ των οποίων κεντρική θέση κατέχει το «δικαίωμα αποσύνδεσης» έτσι ώστε οι εργαζόμενοι να μη βρίσκονται διαρκώς υπό το βλέμμα του εργοδότη ανεξαρτήτως του ωραρίου εργασίας τους. Αυτά είναι δύο χαρακτηριστικά αλλά ενδεικτικά μόνο παραδείγματα.

Ολα τα δικαιώματα συμμετοχής στην κοινωνική, οικονομική και πολιτική ζωή της χώρας εξαρτώνται πλέον από το δικαίωμα πρόσβασης στο Διαδίκτυο: η οικονομική και η επαγγελματική ελευθερία, η ελευθερία του συνεταιρίζεσθαι (συνεδριάσεις των οργάνων των σωματείων και των ενώσεων online), η ελευθερία του συνέρχεσθαι (συγκεντρώσεις online), το δικαίωμα συμμετοχής σε πολιτικά κόμματα (κομματικές διεργασίες και δραστηριότητες online, ακόμη και συνέδρια online), οι σχέσεις του πολίτη με τη δημόσια διοίκηση και το δημόσιο υγειονομικό σύστημα, οι οποίες μάλιστα ολοένα περισσότερο είναι υποχρεωτικά ψηφιακές κ.λπ. Ο Ελληνας συνταγματικός νομοθέτης του 2001 υπήρξε ιδιαίτερα προνοητικός πάνω στο θέμα αυτό.

Πρώτος στην Ευρώπη κατοχύρωσε ρητά το δικαίωμα πρόσβασης στο Διαδίκτυο (άρθρο 5Α παρ. 2 Συντ.), με έμφαση στην κοινωνική του διάσταση, δηλαδή ως ένα νέο θεμελιώδες δικαίωμα που επιβάλλει θετικές ενέργειες του κράτους για την εξασφάλιση της δυνατότητας πρόσβασης όλων των πολιτών στο Διαδίκτυο σε όλες τις περιοχές της χώρας και επί ίσοις όροις, με την προώθηση και υλοποίηση πολιτικών, μέτρων, δράσεων και παροχών που θα παραμερίζουν τα οικονομικά, πολιτιστικά και άλλα εμπόδια για την απόλαυσή του.

Η πρωτοβουλία του υπουργείου Ψηφιακής Διακυβέρνησης για τη δημιουργία δημόσιων χώρων δωρεάν πρόσβασης στο Διαδίκτυο αποτελεί ένα τέτοιο μέτρο υλοποίησης του άρθρου 5Α παρ. 2 Συντ., δεν είναι όμως αρκετή. Η εμπειρία της εξ αποστάσεως σχολικής εκπαίδευσης έδειξε ότι υπάρχει ένας αριθμός φτωχών οικογενειών που δεν έχουν σύνδεση στο Διαδίκτυο μέσω ηλεκτρονικού υπολογιστή ή tablet.

Χρειάζονται, λοιπόν, άμεσα και συγκεκριμένα μέτρα, όπως το πρόγραμμα επιδότησης αγοράς τεχνολογικού εξοπλισμού με τη χορήγηση επιταγών 200 ευρώ (που είναι μάλλον ένα μικρό ποσό) σε μαθητές φτωχών οικογενειών, το οποίο ανακοίνωσε πρόσφατα το υπουργείο Παιδείας, αλλά ακόμη δεν έχει υλοποιηθεί.