«9 εκατομμύρια ζητωκραυγαζόντων Ελλήνων»

Την 21η Απριλίου του 1967, όταν εκδηλώθηκε το πραξικόπημα των Συνταγματαρχών στην Ελλάδα, ο Σουηδός ελληνιστής Bo Lennart Eklund βρισκόταν με την οικογένεια του στην Κρήτη. Μαθητής του Αντώνη Μυστακίδη, του ακαδημαϊκού που προώθησε και ανέδειξε τις νεοελληνικές σπουδές στις σκανδιναβικές χώρες, ο Eklund σπούδασε στα πανεπιστήμια της Lund και της Ουψάλα. Για αρκετό χρονικό διάστημα βιοπορίστηκε κάνοντας τον ξεναγό και συνοδεύοντας γκρουπ τουριστών συμπατριωτών του στην Ελλάδα.

Οι πρώτες ενέργειες του Eklund όταν επιβεβαιώθηκε η είδηση πώς ο στρατός είχε πάρει την εξουσία αφορούσαν στην ασφάλεια των Σουηδών τουριστών. Η σχετική τηλεφωνική συνομιλία που είχε με τον αντιπρόσωπο της ταξιδιωτικής εταιρείας για την οποία εργαζόταν ωστόσο διακόπηκε απότομα από άγνωστη τρίτη φωνή που παρενέβη στη συζήτηση, τους υπέδειξε να συνεχίσουν να μιλούν μόνο στα ελληνικά και στο τέλος τους διαβεβαίωσε ότι όλα θα διευθετούνταν και θα κυλούσαν ομαλά.

Έχοντας πληροφορηθεί για συλλήψεις φίλων του στην Αθήνα, ο Eklund αποφάσισε μέσα σε διάστημα λίγων ημερών να εγκαταλείψει την Ελλάδα. Ταυτόχρονα, απέστειλε και σχετική επιστολή στον Στ. Παττακό, στηλιτεύοντας τη ρητορική και τις ενέργειες του καθεστώτος που έρχονταν σε αντίθεση με τη δημοκρατική κληρονομιά του τόπου. Λίγο καιρό αργότερα έλαβε την απάντηση από τον ίδιο τον δικτάτορα:

«Κύριε, Ημείς δεν ανησυχούμεν δια τας ανησυχίας σας, ανησυχούμεν δια τας ιδικάς σας επεμβάσεις εις τα εσωτερικά μας. Με ποιον δικαίωμα κηρύσσετε εαυτόν προστάτην ενός Λαού ξένου προς υμάς και δεν δέχεσθε την προστασίαν του υπό των τέκνων του; Έχομεν και δικαιοσύνην και εξαιρέτους Δικαστικούς Υπουργούς, ικανούς να αποφαίνονται περί της νομιμότητος ή ου των ενεργειών της Ελληνικής Κυβερνήσεως. Υμείς θα ασχοληθήτε με τα ζητήματα του τόπου σας. Δεν σας αναγνωρίζω τοιαύτα δικαιώματα και μάλιστα κατά ανάγωγον τρόπον. Μη παριστάνετε, κύριε, τον πολιτισμένον και φιλελεύθερον άνθρωπον, διότι ακριβώς η ενέργεια αύτη αποδεικνύει την εξάρτησιν σας αν μη υποδούλωσιν εις αναρχικάς ιδέας κατευθυνομένας εξ απολυταρχικών συστημάτων. Λυπούμαι ιδιαιτέρως δια τας υπό τύπον δικολάβου τιθεμένας ερωτήσεις σας εις ας δύνασθε να λάβετε απάντησιν παρ’ οιουδήποτε Έλληνος κυκλοφορούντος ελευθέρως εις τας οδούς οιουδήποτε χωρίου ή πόλεως της Ελευθέρας και απηλλαγμένης πλέον και δια παντός εκ των υμετέρων σαθρών υλιστικών ιδεών, Πατρίδος μου. Σας παρακαλούμεν να μας αφήσετε ησύχους να ασχοληθώμεν με τα καθήκοντα μας δια την Πατρίδα μας ως και ημείς πράττομεν δι’ υμάς. Η Ελλάς δεν είναι πλέον δούλη ουδενός. Είναι υπερήφανη, ελευθέρα και αξιοπρεπής. Σεις πότε επολεμήσατε δια τα ιδανικά αυτά, δι’ α ημείς εχύσαμεν ποταμούς αιμάτων και εκινδυνεύσαμεν να τα χάσωμεν; Πώς και με ποίον δικαίωμα τολμάτε, κύριε, να παριστάνετε τον προστάτην ενός γενναίου και ηρωικού λαού; Οι 1500 κρατούμενοι κομμουνισταί σε ενοχλούν ή τα 9 εκατομμύρια των ελευθέρων καθημερινώς ζητοκραυγαζόντων υπέρ της Εθνικής των Κυβερνήσεως; Λυπούμαι κύριε δια την νοοτροπίαν σας.

Ταξίαρχος ΣΤ. ΠΑΤΤΑΚΟΣ»


Το ενδιαφέρον αυτής της ιστορίας έγκειται στο γεγονός ότι ο Παττακός μπήκε στη διαδικασία να απαντήσει σε έναν πολίτη. Αυτό πρακτικά σημαίνει δύο πράγματα: αφενός ότι το καθεστώς δεν αισθανόταν και πολύ σίγουρο για τον εαυτό του, αφετέρου υπολόγιζε σοβαρά τη στάση των ευρωπαϊκών κρατών, την επιρροή και τη δύναμη της κοινής τους γνώμης.

Ο Eklund έπαψε τα ταξίδια στην Ελλάδα. Χρειάστηκε όμως να επανέλθει στις αρχές του 1970 για μία επιστημονική έρευνα για τον Κωστή Παλαμά. Συνελήφθη και οδηγήθηκε στην Ασφάλεια προκειμένου να εξηγήσει τον λόγο του ταξιδιού του. Εν τέλει αφέθηκε ελεύθερος. Επέστρεψε και πάλι στη Σουηδία απ’ όπου συνέδραμε στον αντιδικτατορικό αγώνα ενώ παράλληλα συνέβαλε τα μέγιστα στη διάδοση των Νεοελληνικών Σπουδών ως διευθυντής του αντίστοιχου τμήματος του πανεπιστημίου του Γκέτεμποργκ.

Η στήλη ευχαριστεί θερμά τον Βασίλη Σαμπατακάκη, καθηγητή του Πανεπιστημίου της Lund και Πρόεδρο της Ευρωπαϊκής Εταιρείας Νεοελληνικών Σπουδών για την παραχώρηση στοιχείων της έρευνας του καθώς και του σχετικού υλικού αρχείου.