Ο Κίτσος ο Λεβέντης και άλλες αγγελίες

Στα 61 του χρόνια, ο Θανάσης Γιοχάλας είναι πλέον ένας συγγραφέας στενά δεμένος με την Αθήνα και την ιστορία της - και πιο συγκεκριμένα, με τις λεπτομέρειες της ιστορίας της πόλης. Στο πρώτο του βιβλίο, «Αθήνα, Ιχνηλατώντας την πόλη με οδηγό την ιστορία και τη λογοτεχνία», μαζί με την Τόνια Καφετζάκη (εκδόσεις Βιβλιοπωλείον της Εστίας, 2012), καταφέρνει να συνδυάσει μνημεία, χώρους, δρόμους και κτίρια -ακόμα και κάποια που δεν υπάρχουν πια- και να ανασυνθέσει την ατμόσφαιρα παλαιότερων εποχών της πόλης, κυρίως, όμως, του 19ου και του πρώτου μισού του 20ού αιώνα. Ο Γιοχάλας -φιλόλογος, καθηγητής στη μέση εκπαίδευση με μακρά θητεία στο 3ο Λύκειο Υμηττού- χρησιμοποιεί ως «οδοδείκτες» για τις διαδρομές και τα ταξίδια της μνήμης αποσπάσματα από ιστορικά, λογοτεχνικά, περιηγητικά, αυτοβιογραφικά, δημοσιογραφικά κείμενα, τα οποία αναφέρονται σε κτίρια και τους ενοίκους τους ή σε στιγμιότυπα που έχουν ως σκηνικό τους χώρους της πόλης.

Ο Γιοχάλας είναι έτοιμος να παρουσιάσει το δεύτερο βιβλίο του. Πάλι από τις εκδόσεις Βιβλιοπωλείον της Εστίας - ένα πολύ ιδιαίτερο βιβλίο με οικογενειακή διάσταση. Η σύζυγος του, Ζωή Βαΐου συνυπογράφει το βιβλίο που φέρει τον τίτλο «Ο Κίτσος ο Λεβέντης και άλλες αγγελίες», ενώ ο γιος τους, Μιχάλης Γιοχάλας, «ανέλαβε τη διακτυλογράφηση του κειμένου στον υπολογιστή».

Το βιβλίο περιλαμβάνει 2.800 περίπου αγγελίες της περιόδου 1834-1940, ερανισμένες από 142 εφημερίδες και περιοδικά της Αθήνας. Αναφορές γίνονται και σε πολλές άλλες ελληνικές, αλλά και ευρωπαϊκές πόλεις (Θεσσαλονίκη, Βόλος, Αίγιο, Χαλκίδα, Σύρος, Ναύπλιο, Πειραιάς, Καλαμάτα, Λαμία, αλλά και Παρίσι, Λονδίνο, Βιέννη, Βραΐλα, Τεργέστη, Μασσαλία, Μόναχο κά.). Είναι θεματικά ταξινομημένες και σε αυστηρή χρονολογική σειρά.

Από τον πρόλογο της έκδοσης αυτού του ιδιαίτερου βιβλίου μεταφέρουμε εδώ ένα εκτεταμένο απόσπασμα: «Πρόκειται για αγγελίες ιδιωτικού κυρίως αλλά και δημοσίου ενδιαφέροντος, οι οποίες διατηρώντας την αυτονομία τους προβάλλουν τη σχέση ατομικού και συλλογικού ή συγκρούονται με την καθιερωμένη ομοιομορφία. Επιλέχτηκαν όχι για να αποτελέσουν έναν κατάλογο ή ένα αρχείο αγγελιών, αλλά για να διαμορφώσουν ένα “αφήγημα” όπου οι συγγραφείς συλλέγουν “θραύσματα” της ιστορίας που αποπειρώνται να διηγηθούν. Το αφήγημα παραπέμπει σε πίνακα γεμάτο με χρώματα, μνήμες (σημαντικές ή μη) που καλούμαστε να διαχειριστούμε, συναισθήματα όλων των αποχρώσεων που γευόμαστε διαβάζοντας.

»Τα βραχυλογικά συνήθως κείμενα των αγγελιών, παρότι συμπορεύονται με την καθημερινότητα του Τύπου και συμπαρασύρονται στη χρονικά πεπερασμένη διάρκεια ενδιαφέροντος, κατορθώνουν, παρ’ όλα αυτά, αποκομμένα από τον περίγυρό τους, να αποκτήσουν σήμερα αναπάντεχο ενδιαφέρον, να μας ξαφνιάσουν ευχάριστα και να λειτουργήσουν σαγηνευτικά. Συντηρούν τη μνήμη ακυρώνοντας τη λήθη που ο χρόνος επιφέρει. Προβάλλουν ιστορικά γεγονότα με τον δικό τους ιδιαίτερο τρόπο, διανθίζοντάς τα με λεπτομέρειες που άλλοτε μεγεθύνονται, άλλοτε προβάλλονται και άλλοτε υποφωτίζονται. “Δωρίζουν” μια απαράμιλλη γλώσσα που η δύναμη, η φαντασία και τα παιχνιδίσματά της, δημιουργούν την αίσθηση ότι όλα μπορεί να τα πετύχει...

»Το υλικό των αγγελιών είναι σαν να διαπλέκεται, να αλληλοσυμπληρώνεται, να συνδιαλέγεται, να συνυπάρχει, να αλληλοαμφισβητείται, να συμμετέχει σε ένα “παιχνίδι” με πρωταγωνιστές το συναίσθημα, την ανατροπή και το χιούμορ. Οι κανόνες άλλοτε τηρούνται ευλαβώς, άλλοτε παραβιάζονται. Σε κάθε περίπτωση όμως το αποτέλεσμα είναι γοητευτικό.

»Διαφημιστικές αγγελίες που ωθούν σε απόκτηση υλικών αγαθών συνοδοιπορούν με αγγελτήρια απώλειας προσφιλών προσώπων. Ειδοποιήσεις γάμου ή αρραβώνων συμπορεύονται με το μακάβριο και τον θάνατο. Απειλητικές αγγελίες στεγάζονται στον ίδιο χώρο με τις ευχετήριες. Χιουμοριστικές αγγελίες έχουν όμορές τους άλλες που σχετίζονται με τον ανθρώπινο πόνο. Αγγελίες που περιγράφουν την αγωνιώδη προσπάθεια ανέργων να βρουν εργασία “συγκατοικούν” με άλλες που προτρέπουν σε δαπάνες και αγορές. Έτσι, επιτυγχάνεται μια συνομιλία των αγγελιών παρά την θεματική τους διαφορά.

»Μέσω των αγγελιών σκιαγραφούνται η χαρά, ο πόνος, η ευγνωμοσύνη, ο έπαινος, αλλά και οι επιθυμίες, ο μικροαστισμός, η αμάθεια, τα αδιέξοδα της ζωής, οι προλήψεις και οι ψευδαισθήσεις. “Οφείλω την περιουσία μου εις τας συχνάς αγγελίας”, αναφωνεί ο Δόννερ, “παν ό,τι κατέχω οφείλω εις τας συχνάς αγγελίας”, αναγνωρίζει ο Α. Στούαρτ, “γιέ μου να έχης σχέσεις με τους αγγελιογράφους και δεν θα χάσης ποτέ”, συμβουλεύει ο Βενιαμίν Φραγκλίνος. Η αναφώνηση, η αναγνώριση και η συμβουλή των παραπάνω παραθεμάτων κινούνται προς την ίδια κατεύθυνση, αυτή της ανάδειξης του σημαντικού ρόλου των αγγελιών.

»Οι διαφημιστικές καταχωρήσεις, οι υποχρεωτικές δημοσιοποιήσεις (πλειστηριασμοί), οι αγορές και οι πωλήσεις, τα συγχαρητήρια αλλά και τα απειλητικά αγγελτήρια, οι δηλώσεις απώλειας ή εξαφάνισης, η προσφορά ή η αναζήτηση εργασίας αποτελούν ένα υλικό που αποδίδει την κοινωνική ατμόσφαιρα της μακράς αυτής περιόδου (19ος -20ος αι.). Οι αγγελίες-ψηφίδες μας βοηθούν να αφουγκραστούμε, να οσφρανθούμε, να αναπαραστήσουμε την κοινωνική εξέλιξη της εποχής».