Ανάμεσα στην ποίηση και τον άνθρωπο

Η Σύλβια Λιούλιου ανήκει στη νέα γενιά σκηνοθετών και έχει δώσει ήδη εξαιρετικά ενδιαφέροντα δείγματα γραφής με τον «Πελεκάνο» του Στρίντμπεργκ και τον «Λάμπρο» του Σολωμού. Τη συναντώ με αφορμή το σκηνοθετικό της ντεμπούτο στη Μικρή Επίδαυρο στις 31 Ιουλίου και 1η Αυγούστου με τον σοφόκλειο «Αίαντα». Μία παράσταση με την οποία η ίδια και ένας πυρήνας ιδιαίτερα ταλαντούχων και ανήσυχων καλλιτεχνών (Χ. Φραγκούλης, Μ. Σαράντης, Κ. Αβαρικιώτης, Α. Τριανταφύλλου, Σ. Κόκκαλη, Θ. Τοκάκης, Ν. Χανακούλας) εγκαινιάζουν την έρευνά τους πάνω στο αρχαίο δράμα.

«Νομίζω ότι ανήκουμε σε μία γενιά, που σε μεγάλο βαθμό αυτό που καταλαβαίνουμε για το θέατρο είναι πάντοτε ερευνητικό. Δεν είναι ο άξονας εργασίας μας στοχευμένος προς την αναπαραστατική διάσταση του θεάτρου», μου εξηγεί όταν την ρωτάω γιατί επέλεξε να προσδιορίσει ως έρευνα την πρώτη της σκηνοθετική απόπειρα στο είδος της τραγωδίας. «Όσον αφορά το αρχαίο δράμα συγκεκριμένα», συνεχίζει, «θεωρώ ότι θα πρέπει να είναι κάποιος προσεκτικός όταν επιχειρεί για πρώτη φορά στο πεδίο της τραγωδίας. Μόνο ερευνητικά μπορείς να πεις ότι ξεκινάς, γιατί είναι τόσο ευρύ το πεδίο και βαθιά τα νερά που θα πρέπει να έχεις χαμηλά τα φτερά της έπαρσης».

Σπεύδει επίσης να μου υπενθυμίσει την παρηγορητική διάσταση της ποίησης και αυτών των κειμένων σε μία εποχή αδιεξόδων. «Οι τέσσερις μήνες που περάσαμε δουλεύοντας πάνω σε αυτό το ποίημα ήταν για εμάς ένας τρόπος να διοχετεύσουμε τους εαυτούς μας στην πιο δημιουργική διαδικασία που μπορούσαμε», σημειώνει. «Γιατί ο “Αίας”;», αναρωτιέμαι. «Ψυχικά η τοποθέτησή μου ήταν πιο κοντά στη σοφόκλεια τραγωδία. Όταν διάβασα τον “Αίαντα” ήταν τόσο μεγάλη η συγκίνησή μου με τον ήρωα, που ήθελα να αφοσιωθώ στη βαθιά γνωριμία με αυτό το έργο, που περιγράφει τον επικείμενο θάνατό του και το διακύβευμα της κηδείας του. Είναι ένα έργο το οποίο βρίσκεται βυθισμένο μέσα σε βαρύ πένθος από την αρχή μέχρι και το τέλος. Ξεκινάει με έναν ήρωα που είναι σπουδαίος και εκπίπτει. Αυτή η ηχηρή πτώση του επηρεάζει τους συντρόφους του και σηματοδοτεί το τέλος μιας ολόκληρης εποχής, στην οποία δεν υπάρχουν πια Αίαντες αλλά άλλοι πιο πολιτικοί –και ενδεχομένως περισσότερο φαύλοι– ήρωες», μου λέει.



Η Σύλβια ανήκει στους ελάχιστους Έλληνες θεατρικούς σκηνοθέτες με γερή θεατρολογική βάση. Είναι απόφοιτος του τμήματος θεατρικών σπουδών του Πανεπιστημίου Αθηνών και του Royal Holloway University of London. Παρ’ όλα αυτά, θεωρεί ότι η θεωρητική κατάρτιση και το διάβασμα δεν είναι πανάκεια για μία παράσταση. «Ενίοτε είναι και τροχοπέδη», μου υπενθυμίζει. «Οι προαποφασισμένες δηλαδή αντιλήψεις θεωρητικού περιεχομένου μπορούν να σε εμποδίσουν να συσχετίσεις το κείμενο με τους ανθρώπους που καλούνται να ενσαρκώσουν αυτούς τους ήρωες. Την κατανόηση του έργου μου την εξασφάλισε η συνεργασία μου με τους ηθοποιούς. Ο τρόπος που ψάχναμε το κείμενο, οι απορίες που είχαμε… Το πώς σε μία πρόβα λέγονται οι λέξεις και σε μία επόμενη εκφέρονται λίγο διαφορετικά μπορεί να φέρει στην επιφάνεια ένα φως που δεν το είχες φανταστεί και που δεν προκύπτει μέσω της μελέτης».

Η ίδια θεωρεί ότι η υψηλότερη αξία στο θέατρο είναι να σταθείς θαυμαστικά απέναντι στη δοτικότητα των ηθοποιών. Γι’ αυτό και στόχος της ήταν η δημιουργία μίας ανθρωποκεντρικής παράστασης, που βασίζεται στο χάρισμα των ηθοποιών. «Η πρόθεσή μας δεν είναι να κομίσουμε κάτι ρηξικέλευθο. Σκοπός μας ήταν να φτιάξουμε μία παράσταση ομάδας που να έχει διαυγές το αποτύπωμα της αφήγησης και να αναδείξει τα πάθη των ηρώων», σχολιάζει.

Οι επτά ηθοποιοί δημιουργούν έναν Χορό, μέσα από τον οποίο ξεπηδούν οι ήρωες της τραγωδίας. Στέκομαι στο κομμάτι του Χορού, αφού πρόκειται για ένα από τα πιο κομβικά μέρη κάθε τραγωδίας. «Γεννιέται μία μεγάλη απορία για τη διάσταση του Χορού μέσα στην τραγωδία. Αυτό που πρόλαβα να καταλάβω εγώ είναι ότι ο Χορός στην ουσία είναι ένας υψηλός φορέας του ποιητικού λόγου, ο οποίος όμως παρουσιάζεται ανίκανος στο να παρέμβει στη δράση. Δεν μπορεί να επηρεάσει τους ήρωες προς μία ή άλλη κατεύθυνση. Οι άνθρωποι αυτοί είναι εκεί, ζωντανά μνημεία της φθοράς που φέρνει ο χρόνος στους ανθρώπους. Κι αυτά είναι και τα λόγια που λέει ο Χορός στον “Αίαντα”. Μιλάνε διαρκώς για τα βάσανα που φέρνει ο χρόνος πάνω τους και είναι ανήμποροι να μετακινηθούν προς τα εμπρός ή να γυρίσουν πίσω».



«Πού συναντιέται ο κόσμος του “Αίαντα” με τον δικό μας κόσμο;», τη ρωτάω. «Στην έννοια του δίκαιου και του άδικου. Ο Αίας είναι κάποιος που αδικείται. Η αντίδρασή του, που είναι η αναίρεση του εαυτού του, έχει να κάνει με τη μεγάλη αδικία που του έχει συμβεί. Όλοι οι άνθρωποι το έχουν νιώσει αυτό το αίσθημα», μου απαντά.

Αντιλαμβάνομαι ότι έχω απέναντί μου έναν άνθρωπο που δεν είναι απλά ανήσυχος και σκεπτόμενος, αλλά έχει βαθιά γνώση του αντικειμένου του. Κι αυτό –ίσως επειδή δεν συμβαίνει συχνά– είναι πάντα γοητευτικό. Συζητάμε για την υψηλή ρώμη και τον κώδικα τιμής του Αίαντα, για το αποτύπωμα του Όμηρου και του έπους στους τραγικούς, για την έννοια της αξίας… «Μία στιγμή διαύγειας που ο καθένας αναγνωρίζει τον εαυτό του. Αυτή είναι η έννοια της αξίας», παρατηρεί.

Απολαμβάνω τη συζήτηση μαζί της. Σέβομαι επίσης αφάνταστα ότι ανήκει στους σκηνοθέτες που δεν επέλεξαν να ασχοληθούν με τη σκηνοθεσία εμπειρικά αλλά ολοκλήρωσαν πρώτα έναν κύκλο σπουδών πάνω στο αντικείμενό τους και μάλιστα στη Royal Academic of Dramatic Art του Λονδίνου. Αιφνιδιάζομαι από το γεγονός ότι η Σύλβια μοιάζει να μην δίνει την ίδια βαρύτητα στις σπουδές της όσο εγώ. Χωρίς φυσικά να τις απαξιώνει κιόλας.



«Οι σπουδές έχουν να κάνουν με το επίκτητο της προσωπικότητας του καθενός. Δεν πιστεύω ότι έχουν να κάνουν με την ικανότητα. Θεωρώ ότι υπάρχουν πολλοί ικανοί σκηνοθέτες, που είτε έχουν μεταπηδήσει από την υποκριτική στη σκηνοθεσία είτε ασχολούνται με τη σκηνοθεσία από καθαρό ένστικτο. Το θέατρο είναι τόσο ανοιχτό που μπορούν όλα τα μοντέλα να ισχύσουν. Προσωπικά θεωρώ τη σκηνοθεσία κάτι ιερό. Αν και είχα μεγάλη εμπειρία στο θέατρο δεν ήθελα να σκηνοθετήσω πριν ολοκληρώσω τις σπουδές μου. Εν τέλει οι σπουδές μου με βοήθησαν εμένα προσωπικά. Στο Λονδίνο μαθαίνεις συγκεκριμένες τεχνικές για να σκηνοθετείς. Αυτά όλα όμως προσαρμόζονται στη στιγμή. Δεν μπορείς να εφαρμόσεις κάπου ένα έτοιμο μοντέλο. Από την άλλη, σε στιγμές αδιεξόδων αισθάνομαι ότι αυτές οι τεχνικές, που είναι μέσα μου εδραιωμένες ως μάθηση, με βοηθάνε να βρίσκω λύση», μου αναφέρει.

Κλείνοντας τη συζήτησή μας τη ρωτάω τη γνώμη της για τον ρόλο της τέχνης, και του θεάτρου ειδικότερα, σήμερα, σε μία τόσο ιδιαίτερη ψυχολογική και κοινωνική συνθήκη για όλους μας. Της λέω ότι για μένα η τέχνη ήταν και πρέπει να παραμείνει καταφύγιο. «Έτσι είναι για το κοινό», μου λέει. «Οι καλλιτέχνες όμως είναι κι αυτοί άνθρωποι. Είναι πάρα πολύ μεγάλο το ψυχικό κόστος της ενασχόλησης με την τέχνη του θεάτρου και πρέπει να έχεις απόθεμα. Κι όταν δεν έχεις απόθεμα πρέπει να καταφύγεις στις αποθήκες του εαυτού σου για να αντλήσεις ενέργεια. Όταν η κοινωνική συγκυρία είναι τόσο αδυσώπητη μπορεί και να μην αντέχεις, οπότε το αίσθημα της επιβίωσης σε οδηγεί στην απόσυρση. Σαφώς και δεν πρέπει να κάνει κανείς πίσω, αλλά αυτό είναι μάλλον θεωρητικό. Τελικά μπορείς κάλλιστα να κάνεις και πίσω, μπορείς και να αποσυρθείς, μπορείς και να σωπάσεις. Όλα είναι θεμιτά. Νομίζω πάντως ότι αν ξεπεράσουμε αυτό το στάδιο και πούμε ότι συνεχίζουμε μέσα στο θέατρο, το πιο σημαντικό που έχει κανείς είναι η ενασχόλησή του με τα κείμενα. Όσο μπορεί να ανοίγει αυτό το κανάλι της επικοινωνίας και της συγκίνησης ανάμεσα στο κείμενο και τον θεατή. Να είναι δηλαδή ένας ενδιάμεσος ανάμεσα στην ποίηση και τον άνθρωπο».