Η Σαντορίνη… αλλιώς

Στη Βλυχάδα, σε μία από τις όχι τόσο τουριστικές περιοχές της Σαντορίνης, μία ανάσα από τη μαγευτική παραλία με τα επιβλητικά λευκά βράχια και τη σταχτιά άμμο, βρίσκεται το παλιό εργοστάσιο κονσερβοποιίας τοματοπολτού, που ίδρυσε το 1945 ο Γιώργος Νομικός. Εχοντας κλείσει από το 1981 θα περίμενε κανείς να γίνει ξενοδοχειακή μονάδα ή να αφεθεί στην τύχη του και να ρημάξει. Ευτυχώς ο Πέτρος Νομικός και η σύζυγός του Βάνη Βαλλιάνου – Νομικού, που τους ανήκει, είχαν αντίθετη άποψη. Το μετέτρεψαν σε μουσείο και χώρο εκδηλώσεων, που από πέρυσι αποτελεί και την έδρα του Santorini Arts Factory Festival.

«Εχοντας περάσει εδώ σαν παιδιά όλα μας τα καλοκαίρια το θεωρούσαμε σπίτι μας. Στις αρχές της δεκαετίας του ’80 ήταν η εποχή της έκρηξης του τουρισμού. Δεν τον εκμεταλλευτήκαμε τουριστικά τον χώρο, γιατί θεωρούσαμε ότι θα βεβηλώναμε την ιστορία της οικογένειας. Παρέμεινε για ιδιωτική χρήση χωρίς όμως να συντηρούμε ιδιαίτερα το εργοστάσιο. Το 1995 κάναμε την πρώτη μεγάλη συντήρηση, όπου αρχίσαμε να το χρησιμοποιούμε για οικογενειακές συνεστιάσεις», μου λέει ο Πέτρος, γιος του ιδρυτή του εργοστασίου, Γιώργου Νομικού, και μου περιγράφει μία τραγελαφική ιστορία από τον γάμο τους με τη Βάνη στην αυλή του εργοστασίου το 1995. «Μέχρι τότε η Βλυχάδα δεν είχε ρεύμα. Εμείς το φέραμε για τις ανάγκες του γάμου και της δεξίωσης. Ηταν 7 Ιουλίου του 1995. Με το που σηκώσαμε τον διακόπτη έγινε μπλακ άουτ στο μισό νησί».

Μετά από 19 χρόνια, τουτέστιν από πέρυσι -και αφού το ρεύμα στη Βλυχάδα είχε έρθει για τα καλά- εγκαινιάστηκε το Βιομηχανικό Μουσείο Τομάτας και το Santorini Arts Factory Festival, που φέρει τη γενική και καλλιτεχνική διεύθυνση της Βάνης. Φέτος διεξάγεται από τις 13 Ιουνίου μέχρι τις 5 Σεπτεμβρίου με τον κύριο κορμό όμως των εκδηλώσεων να εντοπίζεται στο διάστημα ανάμεσα στις 20 Ιουλίου και τις 29 Αυγούστου.

Μια βόλτα στο Μουσείο

Πριν πάμε στο φεστιβάλ αξίζει να κάνουμε μια βόλτα στο Βιομηχανικό Μουσείο Τομάτας, που μας ταξιδεύει πίσω στον χρόνο σε μία αναδρομή στην καλλιέργεια, επεξεργασία και παραγωγή τομάτας στη Σαντορίνη. Το άνυδρο μικρόκαρπο τοματάκι αποτελεί σήμα κατατεθέν για το νησί και είναι σίγουρα μία από τις πιο γευστικές ποικιλίες ντομάτας που έχετε δοκιμάσει. Ξεκίνησε να καλλιεργείται στη Σαντορίνη στα τέλη του 19ου αιώνα και αυτό που το διαφοροποιεί από τα υπόλοιπα είναι ότι δεν χρειάζεται πότισμα, αφού το ελαφρύ ηφαιστειογενές χώμα του νησιού του παρέχει την υγρασία που χρειάζεται.

Ο Δημήτριος Νομικός, ο παππούς του Πέτρου, ήταν ο πρώτος που ξεκίνησε να παράγει τοματοπολτό, σε προβιομηχανικό ακόμα επίπεδο, το 1915. Ιδρύει την πρώτη βιοτεχνία στη Μεσαριά, ενώ επτά χρόνια αργότερα θέτει σε λειτουργία στον Μόλυβο ένα από τα πρώτα εργοστάσια κονσερβοποιίας στα Βαλκάνια. Ο γιος του, Γιώργος Νομικός, επεκτείνει ακόμα περισσότερο την επιχειρηματική δράση του πατέρα του ιδρύοντας το 1945 το εργοστάσιο στη Βλυχάδα.

Εκεί κάθε Ιούνιο συνωστίζονταν οι παραγωγοί τομάτας του νησιού με τη σοδειά τους μέσα σε κοφίνια. Περίμεναν να πάρουν πίσω τους σπόρους για να τους ξαναρίξουν στη γη, έτσι ώστε να μην αλλοιώνεται η καλλιέργεια της τομάτας, καθώς και τις φλούδες, που προέκυπταν από τη διαδικασία αποφλοίωσης της τομάτας, αφού κι αυτές χρησίμευαν για τη σίτιση των ζώων τους. Τίποτα δεν πήγαινε χαμένο.

Τα τοματάκια πλένονταν, αποφλοιωνόντουσαν, στυβόντουσαν, έβραζαν, κλεινόντουσαν σε κονσέρβες, τις οποίες παρήγαγε το ίδιο το εργοστάσιο τους χειμερινούς μήνες, αποστειρωνόντουσαν και κατέληγαν στο τελικό προϊόν. Ολη αυτή τη διαδικασία παραγωγής κονσερβοποιημένου τοματοπολτού ο επισκέπτης έχει την ευκαιρία να την ανακαλύψει βήμα προς βήμα στο Βιομηχανικό Μουσείο Τομάτας μαζί και με άλλες εξαιρετικά ενδιαφέρουσες πληροφορίες ιστορικού και τεχνικού περιεχομένου. Στο τέλος μάλιστα προβάλλεται κι ένα ολιγόλεπτο βωβό βίντεο, στο οποίο μπορεί κάποιος να δει πλάνα αρχείου από την εποχή λειτουργίας του εργοστασίου.

Ενα φεστιβάλ γεννιέται

Αν ο Πέτρος μου συστήθηκε ως «τοματάς» -εδώ αξίζει να αναφέρουμε ότι προς τιμήν του κρατάει ένα πολύ χαμηλό προφίλ παρά την ιδιαίτερα επιτυχημένη επιχειρηματική του δραστηριότητα– η Βάνη είναι αυτό που λέμε καλλιτέχνης μέχρι το μεδούλι. Πρώην χορεύτρια της Κρατικής Σχολής Χορού συνεργάστηκε για χρόνια με τη θρυλική Ζουζού Νικολούδη, στο πλευρό της οποίας αγάπησε την τέχνη ολιστικά. «Μαζί της έκανα μαθήματα θεάτρου, χορού, μουσικής. Ήταν ένας φοβερά εμπνευσμένος άνθρωπος. Μου έμαθε πώς μπορούν όλα αυτά να συνυπάρχουν.» μου αποκαλύπτει.

Ευφυής, δυναμική, γλυκύτατη, ικανή, και με βαθιές πολιτιστικές γνώσεις, η Βάνη μοιάζει με τον ιδανικό άνθρωπο για να ηγείται ενός φεστιβάλ τεχνών. Κι επειδή ακριβώς είναι πολύ έξυπνη και γνωρίζει ότι ένα φεστιβάλ είναι ομαδική υπόθεση, ξέρει να δίνει και τον απαραίτητο χώρο στους συνεργάτες της, τους οποίους όμως πρώτα έχει διαλέξει προσεκτικά. Η ιδέα για τη δημιουργία ενός διαφορετικού φεστιβάλ τεχνών στη Σαντορίνη και συγκεκριμένα στον χώρο του πρώην εργοστασίου ήρθε στη Βάνη τον Μάρτιο του 2014. Μέσα σε 2-3 μήνες το όνειρο είχε γίνει πραγματικότητα. «Με πολύ πάθος, μεράκι, ενθουσιασμό, αγάπη και πολλή πολλή δουλειά», μου εξομολογείται.

«Πώς σκέφτηκες να δημιουργήσεις ένα φεστιβάλ;», τη ρωτάω. «Υπήρχε πολιτιστικό κενό στο νησί. Θέατρο δεν υπάρχει», μου εξηγεί. «Μέχρι πέρυσι κάποιες μεγάλες μουσικές παραγωγές, που περιόδευαν, παρουσιάζονταν στο πάρκινγκ ενός οινοποιού ή απέξω από το γυμναστήριο. Επίσης γινόταν και ένα φεστιβάλ μουσικής στο Μέγαρο Γκύζη, που φέτος σταμάτησε, γιατί κόπηκε η χρηματοδότηση από την Καθολική Εκκλησία», προσθέτει.

Το Santorini Arts Factory Festival όμως δεν γεννήθηκε για να είναι ένα ακόμα περιφερειακό φεστιβάλ της Ελλάδας. Η Βάνη ήθελε να κάνει τη διαφορά και διάλεξε τον δύσκολο δρόμο. «Θέλαμε να ρίξουμε τον σπόρο για να αρχίσει να ακούγεται κάτι και να κινείται. Παραστάσεις θεάτρου με άγνωστους στη Σαντορίνη συντελεστές ή παραστάσεις σύγχρονου χορού είναι δύσκολο να προσελκύσουν πολύ κόσμο από το νησί. Γενικά για να φέρεις τον πολύ κόσμο πρέπει να κάνεις σημαντικές εκπτώσεις στην αισθητική σου», ομολογεί.

Αυτό όμως δεν είναι ανάμεσα στις επιλογές της Βάνης, που επιχειρεί φέτος με ένα ισορροπημένο αρτιστίκ πρόγραμμα να συνδυάσει σύγχρονη εικαστική τέχνη, κλασική μουσική, θεατρικές παραστάσεις που λατρεύτηκαν από το πιο μυημένο θεατρόφιλο κοινό της Αθήνας, σύγχρονο χορό και αναπάντεχες unplugged μουσικές συναντήσεις. Ενα πρόγραμμα, που μου θυμίζει μικρογραφία του Φεστιβάλ Αθηνών. «Εχουμε το αβαντάζ ότι η Σαντορίνη είναι πραγματικά ένας διεθνής προορισμός, στη μέση του Αιγαίου, και με μία ευρεία γκάμα ανθρώπων που την επισκέπτονται. Φιλοδοξούμε το Φεστιβάλ να γίνει ένας πόλος διάχυσης ιδεών από το νησί. Πρέπει να δουλέψουμε ώστε να γίνει γνωστή η Σαντορίνη και ως ένας προορισμός πολιτιστικού τουρισμού», μου επισημαίνει.

Santorini Arts Factory 2015

Από τις 20 Ιουλίου μέχρι τις 29 Αυγούστου το θέατρο, η μουσική, ο χορός και οι εικαστικές τέχνες αλλάζουν όψεις και προσωπεία διαδεχόμενο το ένα το άλλο στο φετινό φεστιβάλ Santorini Arts Factory. Ομολογώ ότι τέτοιο πρόγραμμα δεν έχω ξαναδεί σε φεστιβάλ της ελληνικής περιφέρειας. Δεν έχει τίποτα κλισέ. Αντιθέτως βρίθει φρέσκων ιδεών. Θα επανέλθω πολύ σύντομα με νέο εκτενές άρθρο μου για το πρόγραμμα, μια και έχουμε καιρό ακόμα, αλλά σημειώστε από τώρα κάποια από τα must see της διοργάνωσης.

Ο Αλκίνοος Ιωαννίδης φτάνει με τη «Μικρή Βαλίτσα» του στο Santorini Arts Factory στις 27 Ιουλίου. Το Kyklos Ensemble μας υπόσχεται μία μαγευτική μεταμεσονύκτια συναυλία υπό το φως της πανσελήνου του Ιουλίου στις 31 του μήνα, αλλά και μία ξεχωριστή συνεύρεση με τους βιολιστές του νησιού στην «Ιστορία του στρατιώτη» του Στραβίνσκι την 1η Αυγούστου. Οι Burger Project δηλώνουν στις 4 Αυγούστου σε μικρούς και μεγάλους «Μαμά, θα κάνω μπάντα». Ο Μιχάλης Χατζηγιάννης και ο Παναγιώτης Μάργαρης παίρνουν τις κιθάρες τους και μέσα από ένα κονσέρτο αποκλειστικά για δύο στις 7 Αυγούστου παίζουν και τραγουδούν όσα αγάπησαν.

Τρεις παραστάσεις, που κέρδισαν κοινό και κριτικούς τον χειμώνα στην Αθήνα, το «Αβελάρδος και Ελοϊζα» του Γιάννη Καλαβριανού (10/8), η «Κατερίνα» του Κορτώ (17&18/8) με Παπαληγούρα, Νανούρη και Λόλεκ -το απόλυτο sold out– και το νεανικό «Τζέλα, Λέλα, Κόρνας και Κλεομένης» (13/8) έρχονται κι αυτές στη Σαντορίνη. Το «Σωματίδιο του Θεού» (25/8) της ομάδας χορού και ακροβασίας «κι όΜως κινείται» είναι μόνο μία από τις παραστάσεις σύγχρονου χορού του φεστιβάλ, ενώ μαγική αναμένεται και η συνάντηση της Ελλης Πασπαλά με τον Vassiliko στο “Play” (19/8).

Removement

Εν αρχή όμως η σύγχρονη εικαστική τέχνη. Η έκθεση Removement εγκαινίασε το φετινό Santorini Arts Factory στις 13 Ιουνίου και θα διαρκέσει μέχρι τις 20 Σεπτεμβρίου. «Είναι μία ενιαία θεματική, που έχει να κάνει με την κίνηση και τη μεταβολή και μέσα στην οποία εντάσσονται εικαστικές εγκαταστάσεις, συλλογικές ή ατομικές εκθέσεις», μου διευκρινίζει η επιμελήτρια της έκθεσης Μαρία Βασαριώτου. «Ηταν μία ιδέα που είχα όταν ξεκίνησα πριν από ενάμιση χρόνο να κάνω κάποια ντοκουμένταρι μιλώντας με κόσμο εδώ από το νησί. Διαπίστωσα ότι δεν ήταν απλώς δική μου αίσθηση πως η Σαντορίνη χαρακτηρίζεται από μία κινητικότητα και μεταβλητότητα λόγω όλων αυτών των εθνικοτήτων που συνδιαλέγονται, αφού πρόκειται για έναν διεθνή προορισμό, αλλά και εξαιτίας του φυσικού της τοπίου. Αρχισα λοιπόν να μιλάω με κόσμο στη Σαντορίνη για το πώς αντιλαμβάνονται όλη αυτή τη διαρκή κίνηση», συμπληρώνει.

Το Removement, στο οποίο συμμετέχουν 36 εικαστικοί, δεν είναι σε καμία περίπτωση μία αναπαραστατική έκθεση. Συγκαταλέγεται στην εννοιολογική τέχνη και αποτελεί μία προσπάθεια να συνδεθούν έννοιες, φως, ήχοι και εικόνες μέσα από μία πρωτοποριακή γλώσσα, που φιλοδοξεί να ερμηνεύσει την κίνηση ως κύριο χαρακτηριστικό της μεταβλητότητας, που παρατηρείται σήμερα στις ανθρώπινες κοινωνίες. Το Removement εστιάζει φέτος στη Σαντορίνη δίνοντας στους δημιουργούς, που συμμετέχουν, στοιχεία για τον κόσμο και τη γεωλογία του νησιού και καλώντας τους να εμπνευστούν εννοιολογικά πάνω σε αυτά.

«Στόχος μας να μυηθεί το κοινό της Σαντορίνης στη σύγχρονη τέχνη, την τέχνη που μπορεί να εκφράζεται μόνο μέσα από τον ήχο, το φως ή μία εγκατάσταση. Δεν είναι εύκολο αυτό. Είναι ένα πείραμα, που μπορεί και να αποτύχει. Νομίζω όμως ότι πρέπει να γίνει», μου λέει η Μαρία, που έχοντας κάνει το διδακτορικό της πάνω στην επιμέλεια σύγχρονης τέχνης στο Λονδίνο μοιράζει τον χρόνο της ανάμεσα στην αγγλική πρωτεύουσα και τη Σαντορίνη. «Η προϋπηρεσία μου στο στήσιμο εκθέσεων αφορά εκθέσεις στο Λονδίνο. Είναι λοιπόν και για μένα λίγο πειραματικό το να στήσω μία έκθεση στην Ελλάδα», μου εξομολογείται και συζητάμε πάνω στην απουσία κατάλληλης εκπαίδευσης του ελληνικού κοινού όσον αφορά τη σύγχρονη, εννοιολογική τέχνη.

«Νομίζω ότι χρειαζόμαστε ακόμα κάποια χρόνια ώστε να φτάσουμε σε ένα επίπεδο, στο οποίο θα είναι κατανοητή η σύγχρονη τέχνη από το ελληνικό κοινό. Ο κόσμος εδώ δεν είναι εξοικειωμένος με την εννοιολογική τέχνη, που δεν έχει τίποτα το παραστατικό, αλλά η έμφαση δίνεται μόνο στο περιεχόμενο και την έννοια. Δεν εκπαιδεύουμε το κοινό να είναι συμμέτοχο στην έκθεση, να παίξει με την έκθεση. Εμείς μένουμε στο αισθητικό κομμάτι. Μας λείπει το βίωμα. Αυτό το act and react που λένε στο Λονδίνο. Μας λείπει η αντίδραση σε αυτό που βλέπουμε», παρατηρεί, αλλά δηλώνει έτοιμη να το παλέψει. «Θα με ενδιέφερε πολύ να φτιάξουμε γι’ αυτή την έκθεση ένα ερωτηματολόγιο για τον επισκέπτη, έτσι ώστε ο τελευταίος να μπαίνει στη διαδικασία να ερμηνεύσει, αφού θα έχει να απαντήσει σε ερωτήματα», καταλήγει.

Το Santorini Arts Factory Festival είναι μία μοναδική ευκαιρία να γνωρίσετε ένα από τα πιο όμορφα νησιά του κόσμου μέσα από ένα διαφορετικό πρίσμα. Είναι μία πραγματικά αξιόλογη προσπάθεια αξιόλογων ανθρώπων με πυρήνα τον πολιτισμό, που στην Ελλάδα της κρίσης δεν έχεις παρά να τη χειροκροτήσεις με όλη σου τη θέρμη.