Η Φόνισσα που μας κέρδισε

Η «Φόνισσα» του Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη αποτελεί ένα ιδιαίτερο αριστούργημα της ελληνικής λογοτεχνίας. Πραγματεύεται την ιστορία μίας serial killer, προτού οι κατά συρροή δολοφόνοι γίνουν mainstream. Και δίνει μάλιστα μία σε βάθος εξήγηση των πράξεών της, αντί να την απορρίψει εξαρχής ως ένα ανθρωπόμορφο τέρας. Η Φραγκογιαννού αποτελεί η ίδια θύμα μίας ανδροκρατούμενης, οπισθοδρομικής κοινωνίας. Μίας κοινωνίας στην οποία η κάθε οικογένεια «ξεφορτώνεται» τα κορίτσια της προσφέροντας όσα μπορεί να συγκεντρώσει στον επίδοξο γαμπρό. Και για τον λόγο αυτό, η Φραγκογιαννού θα μπορούσε να παρομοιαστεί με τη Νέμεση: αφού η κοινωνία δεν θέλει τα κορίτσια της, τότε η ίδια θα τα στερήσει από τις οικογένειές τους ήδη από την τρυφερή τους ηλικία.

Αυτή η πολυπλοκότητα της πρωταγωνίστριας σε συνδυασμό με την έντονα τραγική διάσταση των πράξεών της καθιστά τη «Φόνισσα» ιδανική ιστορία για όπερα. Και για τον λόγο αυτό νιώθω ιδιαίτερα τυχερός που έναν περίπου αιώνα μετά την έκδοσή της βρέθηκα στη θέση να παρακολουθήσω την παγκόσμια πρεμιέρα της στο Μέγαρο Μουσικής την Τετάρτη 19 Νοεμβρίου, σε μία κατάμεστη αίθουσα Αλεξάνδρα Τριάντη.

Το πρώτο πράγμα που προσέχει κανείς με την έναρξη της παράστασης είναι το σκηνικό και τα κοστούμια. Ο Πέτρος Τουλούμης και η Ιωάννα Τσάμη έχουν κάνει τόσο σπουδαγμένη, τόσο λεπτομερή δουλειά, που θαρρείς ότι εάν σηκωθείς από τη θέση σου και κάνεις ένα βήμα θα βρεθείς αμέσως ανάμεσα στα χαμόσπιτα ή τα περιβόλια της Σκιάθου. Η πρώτη σκηνή, ωστόσο, αδικεί αρκετά το έργο συνολικά. Μολονότι η ατμόσφαιρα που δημιουργείται προκαλεί αυτή την ιδιαίτερη ανησυχία και το προαίσθημα ότι κακό θα συμβεί -όπως και στο μυθιστόρημα-, η υπερβολική χρήση της πρόζας, η αργόσυρτη ροή σε ορισμένα σημεία και η μη πιστευτή παρουσία τόσο της Δελχαρώς πάνω από το νεκρό βρέφος της, όσο και του άνδρα της Κωνσταντή κινδυνεύουν να προδιαθέσουν αρνητικά τον θεατή.

Παρόλα αυτά, το έργο στη συνέχεια απογειώνεται. Η ζωηρή, αθώα παρουσία της παιδικής χορωδίας, η ευπρόσδεκτη παρουσία μουσικών επί σκηνής, τα μοιρολόγια της πολυφωνικής χορωδίας που ενώνουν τις Σποράδες με την Ήπειρο με σκοπό να αναδυθεί μία ενιαία ελληνική παράδοση, η οποία θα ενωθεί στη συνέχεια με τη δυτική κουλτούρα της όπερας, οι παρεμβάσεις της ανδρικής χορωδίας που δεν αφήνουν να παραμεληθεί το γεγονός ότι η κοινωνία της «Φόνισσας» ανδροκρατείται, και προπάντων η μεστή, γλαφυρή μουσική επένδυση του Γιώργου Κουμεντάκη δημιουργούν ένα ανεπανάληπτο έργο που στέκεται στο ύψος των περιστάσεων όταν συγκρίνεται με το αριστουργηματικό πρωτότυπο στο οποίο στηρίζεται, αλλά και με άλλες δημοφιλείς όπερες.

Ειδική, δε, αναφορά πρέπει να γίνει στην πρωταγωνίστρια Ειρήνη Τσιρακίδου, η οποία μας προσέφερε μία «Φόνισσα» όπως ακριβώς θα την περιμέναμε από το μυθιστόρημα: ικανή και πολυμήχανη, αλλά αποκαρδιωμένη από τη συμπεριφορά της κοινωνίας και ως εκ τούτου κυνική, παραστρατημένη. Και για να καταλάβουμε το μέγεθος του άθλου που πέτυχε η κ. Τσιρακίδου, δεν πρέπει να ξεχνάμε πως το έργο στηρίζεται ως επί το πλείστον στον πολυδιάστατο ρόλο της. Εξαιρετικά θετικές ήταν επίσης οι ερμηνείες της Νίκης Χατζιράκη (στον ρόλο της αθώας Κρινιώς, της μικρότερης κόρης της Φραγκογιαννούς), της Έλενας Κελεσίδου (στον ρόλο της Μαρουσώς, μίας βασανισμένης γυναίκας που φυγαδεύει τη Φραγκογιαννού) και του Τάσου Αποστόλου (στον ρόλο του μοναχού Ιωάσαφ).
Η «Φόνισσα» επιβεβαιώνει πανηγυρικά τον χαρακτηρισμό “success story” που έχει αποδοθεί στη Λυρική και είναι σίγουρο ότι εάν αρχίσει να παρουσιάζεται και στο εξωτερικό, θα καταφέρει να γοητεύσει τους ξένους θεατές, όπως έκανε με τους Έλληνες.