Ξενοφών Ι. Κοντιάδης

Η παγκόσμια οικονομική κρίση του 2008 επιτάχυνε την αποδόμηση των κρατών πρόνοιας και την υποχώρηση της σοσιαλδημοκρατίας. Ούτε η κυβερνώσα Αριστερά πέτυχε να προτείνει αξιόπιστες εναλλακτικές, διαψεύδοντας τις προσδοκίες εκατομμυρίων ανθρώπων.

Το λυκόφως των ιδεολογιών υπήρξε από μια άποψη ευπρόσδεκτη εξέλιξη, αφού απαγκίστρωσε την πολιτική σκέψη και δράση από δογματικές προσεγγίσεις. Η επέκταση της δημοκρατίας σε πολλές χώρες και η μείωση της παγκόσμιας φτώχειας αποτελούν ισχυρό επιχείρημα για τους υποστηρικτές του προγράμματος «ΤΙΝΑ» (There Is No Alternative). Ωστόσο μια σειρά παλιών και νέων κοινωνικών προβλημάτων αμφισβητεί την ορθότητα αυτής της αντίληψης. Οι οικονομικές ανισότητες διογκώνονται. Η καταστροφή οικοσυστημάτων έχει λάβει τεράστιες διαστάσεις. Η χειραφέτηση των γυναικών, των εργαζομένων και των επιμέρους εθνοτικών ή ευάλωτων ομάδων παραμένει ανεκπλήρωτη.

Στο πρόσφατο συλλογικό έργο κορυφαίων στοχαστών απ’ όλο τον κόσμο με τίτλο «Μανιφέστο για την κοινωνική πρόοδο» (εκδόσεις Πόλις, 2019) καταρρίπτονται μύθοι που αντιστρατεύονται τον αγώνα για μια καλύτερη κοινωνία. Οικονομία της αγοράς και καπιταλισμός δεν ταυτίζονται. Στον κόσμο σήμερα δεν υφίσταται ένα και μοναδικό πολιτικό και οικονομικό σύστημα, αλλά πολλές εναλλακτικές εκδοχές οργάνωσης τόσο των πολιτικών θεσμών όσο και της οικονομίας της αγοράς. Η τεχνολογική πρόοδος και η παγκοσμιοποίηση δεν ακολουθούν ένα ντετερμινιστικό μονοπάτι, αλλά ενδέχεται να λάβουν διαφορετικές μορφές. Oπως γράφει στον πρόλογο του «Μανιφέστου» ο νομπελίστας οικονομολόγος Αμάρτια Σεν, οι θεσμοί της ελεύθερης αγοράς είναι αναγκαίο θεμέλιο μιας δίκαιης κοινωνίας, αλλά σε καμία περίπτωση επαρκές.

Η ανάλυση της κατάστασης που επικρατεί στην παγκόσμια οικονομία και πολιτική αναδεικνύει τα δεινά που μαστίζουν έναν χαοτικό και άδικο κόσμο. Ανισότητες μεταξύ ηπείρων και κρατών που ανήκουν στην ίδια περιφέρεια, έλλειψη κοινωνικής συνοχής στο εσωτερικό των κρατών, πολεμικές συγκρούσεις, ισχυρές μεταναστευτικές ροές, μετάλλαξη δημοκρατικών κρατών σε ανελεύθερα καθεστώτα, υποβάθμιση του περιβάλλοντος, εργασιακή επισφάλεια, μη αναστρέψιμες τεχνολογικές ανισότητες συγκροτούν την εικόνα του κόσμου μπροστά στην τρίτη δεκαετία του 21ου αιώνα. Σήμερα απαιτούνται νέοι υπερεθνικοί και κρατικοί θεσμοί για να καταστεί εφικτή μια καλύτερη κοινωνία. Το πρώτο βήμα είναι η συνειδητοποίηση ότι απέναντι στα μείζονα προβλήματα που αντιμετωπίζει η ανθρωπότητα υπάρχει μια πληθώρα εναλλακτικών δυνατοτήτων, των οποίων η επιλογή προϋποθέτει μεγάλου εύρους συλλογικές δράσεις. Η τιθάσευση της παγκοσμιοποίησης και της 4ης Βιομηχανικής Επανάστασης προκειμένου να τεθούν στην υπηρεσία της κοινωνικής προόδου επιτάσσει να τεθούν οι άνθρωποι στη θέση του οδηγού. Στο «Μανιφέστο για την κοινωνική πρόοδο» επισημαίνεται εμφατικά ότι δεν υπάρχει μια συνταγή ή ένα μόνο μοντέλο για τον μετασχηματισμό των σύγχρονων κοινωνιών. Οι αξίες και τα αιτήματα δεν είναι νέα: δημοκρατία και ελευθερία, πλουραλισμός και ανεκτικότητα, βιώσιμη ανάπτυξη, ασφάλεια και κοινωνική δικαιοσύνη. Ωστόσο, για να επιτευχθεί αυτή η καλύτερη κοινωνία χρειάζονται νέες συναρθρώσεις των μηχανισμών της αγοράς με καινοτόμες μορφές κοινωνικής αλληλεπίδρασης, συλλογικής δράσης και θεσμικής οργάνωσης.