Θανάσης Τσεκούρας

Οι μεγάλες θεματικές ενότητες είναι δύο: πρώτον, η αδυναμία της οικονομίας μετά την κρίση να ανοίξει έναν κύκλο δυναμικής ανάπτυξης. Δεύτερον, το παγκόσμιο κραχ της Δημοκρατίας. Ενδεικτικά, ακόμη και η πάντοτε ψύχραιμη αμερικανική επιθεώρηση «Foreign Affairs» κυκλοφόρησε πρόσφατα με τον άκρως ανησυχητικό τίτλο «Πεθαίνει η Δημοκρατία στον κόσμο;».

Στη θεματική της οικονομίας η έννοια που περιγράφει τη νέα μορφή του παγκόσμιου καπιταλισμού μετά την κρίση του 2008 είναι η «secular stagnation» - μια διαρκής και διαρθρωτική στασιμότητα της οικονομίας. Η αδυναμία δηλαδή να ανοίξει στην Ευρώπη και τις ΗΠΑ ένας δυναμικός κύκλος ανάπτυξης με ρυθμούς αντίστοιχους της μεταπολεμικής περιόδου. Τι έχει συμβεί; Παντού λόγω της οικονομικής κρίσης οι μισθοί, το κόστος εργασίας και το δημοσιονομικό κόστος του κράτους συμπιέστηκαν. Τα επιτόκια και ο πληθωρισμός παραμένουν χαμηλά, το πλεόνασμα κεφαλαίων εξαιρετικά υψηλό, όλες οι συνθήκες για μια δυναμική ανάπτυξη είναι διαμορφωμένες, αλλά ο ενάρετος κύκλος δεν έρχεται.

Το φαινόμενο της secular stagnation δεν το έφερε στο επίκεντρο κάποιος alternative οικονομολόγος με αντικαπιταλιστικές ανησυχίες. Ο πρώτος που το κατέγραψε είναι ένα πολύ βαρύ όνομα, ο Λόρενς Σάμερς, πρύτανης του Χάρβαρντ, υπουργός Οικονομικών του Κλίντον και στη συνέχεια οικονομικός σύμβουλος του Μπαράκ Ομπάμα. Δανειζόμενος την έννοια από έναν ξεχασμένο οικονομολόγο του Χάρβαρντ της δεκαετίας του ’30, συνοδοιπόρο του Κέινς, τον Αλβιν Χάνσεν. Ο οποίος παρατηρούσε ότι η αμερικανική οικονομία αδυνατούσε για χρόνια να ξεπεράσει τη Μεγάλη Υφεση του 1929. Τότε βέβαια τη λύση πρόσφερε ο Πόλεμος.
Σήμερα λογικές λύσεις δεν προκύπτουν. Διαμορφώνεται όμως μια προοδευτική συναίνεση για τις «μη λύσεις». Για παράδειγμα, όλοι συνομολογούν ότι ο κύκλος της λιτότητας, της αέναης δημοσιονομικής προσαρμογής έκλεισε. Ακόμη και το εργαλείο της νομισματικής χαλάρωσης τύπου Ντράγκι έχει όρια. «Απαγορευμένες προτάσεις», όπως η αύξηση των δημοσίων δαπανών για επενδύσεις μέχρι να ξεπεραστεί η απροθυμία για ιδιωτικές επενδύσεις, έρχονται στο προσκήνιο.

Η διαρκής στασιμότητα του καπιταλισμού συνδέεται απόλυτα με το δεύτερο μεγάλο θέμα της ατζέντας, την κρίση της Δημοκρατίας. Η μεταπολεμική ενίσχυση της φιλελεύθερης δημοκρατίας στη Δύση δεν προήλθε μόνο από τις αξίες και τους πολιτισμένους θεσμούς διακυβέρνησης που δημιουργήθηκαν. Συνδυάστηκε με ισχυρούς ρυθμούς ανάπτυξης, σημαντική άνοδο του βιοτικού επιπέδου των πολιτών και μείωση των κοινωνικών ανισοτήτων. Η δημοκρατία εμφανίστηκε παντού ως η «δίδυμη ψυχή» της οικονομικής ανάπτυξης. Τα τελευταία δέκα χρόνια όλη αυτή η διασύνδεση χάθηκε.

Η ανάδυση μορφών μιας αυταρχικής και αντιφιλελεύθερης δημοκρατίας στην Ευρώπη και τις ΗΠΑ ενισχύθηκε από το καθεστώς της διαρκούς στασιμότητας. Ακόμη χειρότερα, κοινωνίες της αυταρχικής δημοκρατίας παρουσιάζουν ισχυρούς ρυθμούς ανάπτυξης, με αποτέλεσμα το μοντέλο της Δημοκρατίας να αμφισβητείται στον πυρήνα του. Αρα το πρόβλημα είναι πλέον δομικό - όχι συγκυριακό και «κυκλικό».

ΥΓ.: Μπορεί η χώρα μας να παραμένει εθελοντικά εξόριστη από την παγκόσμια συζήτηση, αλλά το φαινόμενο της διαρκούς στασιμότητας την πληγώνει θανάσιμα μετά από δέκα χρόνια κρίσης και μνημονίων. Μια βόλτα στο Χάρβαρντ τόσο για τον Αλέξη Τσίπρα όσο και για τον Κυριάκο Μητσοτάκη μάλλον δεν είναι πολυτέλεια.