Σταύρος Λυγερός

Οταν την 1η Δεκεμβρίου 2016 ο πρόεδρος Αναστασιάδης, αιφνιδιάζοντας την Αθήνα, είχε αποδεχθεί τη σύγκληση Πενταμερούς Διάσκεψης, στην Αγκυρα θεωρούσαν ότι θα πετύχαιναν με έναν σμπάρο δύο τρυγόνια. Αφενός θα δρομολογούσαν μία αλά τούρκα συμφωνία για το Κυπριακό και αφετέρου, με βάση αυτή τη συμφωνία και μέσω των Τουρκοκυπρίων, θα έβαζαν χέρι στον ενεργειακό πλούτο της Κυπριακής Δημοκρατίας.

Τα γεγονότα, όμως, διέψευσαν αυτές τις προσδοκίες. Ο πρόεδρος Αναστασιάδης ικανοποίησε με την πρότασή του τον κορμό των τουρκοκυπριακών απαιτήσεων στην εσωτερική πτυχή του Κυπριακού, αλλά οι υποχωρήσεις του δεν άρκεσαν. Οι δύο διασκέψεις κόλλησαν στο ζήτημα της Ασφάλειας (εγγυήσεις και κατοχικά στρατεύματα).

Η αδιαλλαξία του καθεστώτος Ερντογάν το έχει φέρει σε δυσμενή θέση. Εάν η γεώτρηση στον στόχο «Ονησίφορος» στο Οικόπεδο 11 αποδειχθεί επιτυχής θα είναι μια ασφαλής ένδειξη ότι οι εκτιμήσεις για την ύπαρξη γιγαντιαίων κοιτασμάτων στην κυπριακή ΑΟΖ είναι βάσιμες. Αυτό θα βάλει δυνατά την Κυπριακή Δημοκρατία στο ενεργειακό παιχνίδι και κατ’ αυτό τον τρόπο θα αναβαθμίσει ποιοτικά και τη σημερινή μειονεκτική θέση των Ελληνοκυπρίων έναντι της Τουρκίας.

Ετσι όπως έχουν εξελιχθεί τα πράγματα, η Αγκυρα δεν μπορεί να αποτρέψει το πρόγραμμα των ερευνών και γεωτρήσεων. Προ ημερών κυκλοφόρησε και δεν διαψεύστηκε η πληροφορία ότι το αμερικανικό αεροπλανοφόρο «George Bush» «τύφλωσε» τουρκικά μαχητικά που πετούσαν κοντά στο σημείο της γεώτρησης. Και το Παρίσι, όμως, έστειλε το δικό του διπλό μήνυμα. Πρώτον, δύο γαλλικές φρεγάτες ελλιμενίστηκαν στη Λεμεσσό και, δεύτερον, η Γαλλίδα υπουργός Αμυνας πραγματοποίησε επίσκεψη στην Κύπρο.

Η Δύση, λοιπόν, έχει ανάψει κόκκινο φως και η Αγκυρα δεν έχει περιθώρια να το αγνοήσει και να επιχειρήσει με δυναμικά μέσα να σταματήσει τη γεώτρηση. Αυτό δεν σημαίνει ότι θα κάτσει με σταυρωμένα τα χέρια. Την υπόθεση τη χειρίζεται ο γαμπρός του Ερντογάν, υπουργός Ενέργειας Μπεράτ Αλμπαϊράκ. Στις σχετικές συσκέψεις έχει αποφασιστεί μια δέσμη αντιδράσεων. Εντείνεται η τουρκική στρατιωτική παρουσία στην περιοχή, χωρίς ωστόσο να παρενοχληθεί η γεώτρηση, χωρίς δηλαδή να παραβιαστεί ο κανόνας που απαγορεύει είσοδο στον κύκλο ακτίνας 500 μέτρων γύρω από το σημείο της γεώτρησης. Παραλλήλως, εκδόθηκε τουρκική NAVTEX (ειδοποίηση προς ναυτιλλομένους), με την οποία δεσμεύονται μέχρι τη 16η Δεκεμβρίου τμήματα των Θαλασσίων Οικοπέδων 4, 5, 6 και 7 της κυπριακής ΑΟΖ για πραγματοποίηση ερευνών.

Υπενθυμίζουμε ότι μέρος αυτών των οικοπέδων, που βρίσκονται δυτικά και νοτιοδυτικά της Κύπρου, διεκδικεί η Τουρκία. Εκεί μάλιστα κινείται αυτές τις ημέρες το ερευνητικό σκάφος «Μπαρμπαρός» με τη συνοδεία τουρκικής φρεγάτας.

Οι αντιδράσεις αυτές, ωστόσο, δεν δημιουργούν κάποιου είδους τετελεσμένο και ως εκ τούτου κρίνονται και από τους Τούρκους ανεπαρκείς. Επειδή είναι απίθανο διεθνής πετρελαϊκή εταιρεία να δεχθεί να πραγματοποιήσει για λογαριασμό της Τουρκίας γεώτρηση στην κυπριακή ΑΟΖ, στην Αγκυρα έχουν καταρχήν αποφασίσει να ενοικιάσουν ή και να αγοράσουν πλωτή εξέδρα. Σκοπός τους πάντα είναι να πραγματοποιήσουν γεώτρηση σε σημείο των οικοπέδων της κυπριακής ΑΟΖ, τα οποία αυθαιρέτως διεκδικούν. 

Οι σεισμικές έρευνες είναι πρόκληση την οποία η Λευκωσία αντιμετωπίζει με καταγγελία. Τα πράγματα θα αλλάξουν αν οι Τούρκοι επιχειρήσουν γεώτρηση. Θα δημιουργήσουν δηλαδή τετελεσμένο χωρίς να έρθουν ευθέως σε αντιπαράθεση με τη Δύση. Ας σημειωθεί ότι τα δικαιώματα στο Οικόπεδο 6 τα έχει εξασφαλίσει η κοινοπραξία Total - ENI. Το σχέδιο αυτό, ωστόσο, δεν είναι του παρόντος. Ακόμα και αν δρομολογηθεί άμεσα, χρειάζεται χρόνο για να υλοποιηθεί. Και ο χρόνος σήμερα δουλεύει υπέρ της Κυπριακής Δημοκρατίας. Αυτός είναι ο λόγος που στο ελληνικό υπουργείο Εξωτερικών εκφράζουν ανησυχία μήπως η Αγκυρα προχωρήσει σε «οριζόντια κλιμάκωση», μήπως, δηλαδή η αιχμή της αντίδρασής της εκδηλωθεί στην περιοχή του Καστελόριζου.

Το έδαφος, άλλωστε, είναι στρωμένο. Η Αγκυρα ισχυρίζεται εδώ και πολλά χρόνια ότι τα ελληνικά νησιά έχουν χωρικά ύδατα μόλις έξι μιλίων. Αμφισβητεί εμπράκτως ότι έχουν δικαίωμα σε υφαλοκρηπίδα/ΑΟΖ παρότι η σύμβαση για το Δίκαιο της Θάλασσας προβλέπει ρητά ότι κατοικημένα νησιά έχουν τέτοιο δικαίωμα.

Στο πλαίσιο αυτό, οι Τούρκοι έχουν εδώ και χρόνια προσδιορίσει θαλάσσια οικόπεδα νοτίως, νοτιοανατολικά και νοτιοδυτικά της Αττάλειας και έχουν παραχωρήσει δικαιώματα στην κρατική εταιρεία τους ΤΡΑΟ για σεισμικές έρευνες σ’ αυτά. Περιοχές αυτών των οικοπέδων ανήκουν -με βάση τον κανόνα της μέσης γραμμής- τόσο στην ελληνική υφαλοκρηπίδα/ΑΟΖ όσο και στην κυπριακή ΑΟΖ. Εκτός αυτού, επιχειρούν παράλληλα να αποκόψουν το σύμπλεγμα του Καστελόριζου από την αλυσίδα των ελληνικών νησιών του Αιγαίου. Κατά τη διάρκεια των ελληνοτουρκικών διερευνητικών επαφών, μάλιστα, η Αγκυρα είχε ζητήσει την εξαίρεση του Καστελόριζου από τις διαπραγματεύσεις για την οριοθέτηση της υφαλοκρηπίδας, με το επιχείρημα ότι είναι στη Μεσόγειο και όχι στο Αιγαίο.

Επιδίωξη των Τούρκων είναι να παρουσιάσουν το εν λόγω νησιωτικό σύμπλεγμα σαν απομονωμένες ελληνικές νησίδες που βρίσκονται κάτω από την τουρκική ακτογραμμή και ως εκ τούτου δεν δικαιούνται ΑΟΖ. Ή τουλάχιστον να εξουδετερώσουν κατά το δυνατόν την επήρεια του συμπλέγματος του Καστελόριζου στην οριοθέτηση της ελληνικής ΑΟΖ, αν και όποτε αυτό το ζήτημα φτάσει στο Διεθνές Δικαστήριο της Χάγης.

Για να προσδώσουν υπόσταση στην προσπάθειά τους να δημιουργήσουν τετελεσμένα, οι Τούρκοι αναπτύσσουν έντονη αεροναυτική παρουσία στην περιοχή. Θέλουν να καταστήσουν σαφές ότι έχουν θέσει υπό τον στρατιωτικό έλεγχό τους την περιοχή μεταξύ Ρόδου, Κρήτης και Κύπρου. Αυτές τις ημέρες, μάλιστα, έχουν εκδώσει NOTAM με την οποία δεσμεύουν περιοχή μεταξύ Ρόδου και Καστελόριζου για την πραγματοποίηση άσκησης με πραγματικά πυρά η οποία, βεβαίως, προκάλεσε ελληνική αντίδραση.

Μ   ια ματιά στον χάρτη αρκεί για να διαπιστωθεί η στρατηγική σημασία του συμπλέγματος του Καστελόριζου σε ενδεχόμενη μελλοντική οριοθέτηση υφαλοκρηπίδας/ΑΟΖ στην Ανατολική Μεσόγειο. Με του Καστελόριζου εξασφαλίζει στην Ελλάδα μια τεράστια θαλάσσια έκταση (μεταξύ Κρήτης και Κύπρου).
Στο υπέδαφος του βυθού αυτής της θαλάσσιας περιοχής βρίσκονται, σύμφωνα με αξιόπιστες ενδείξεις, μεγάλα κοιτάσματα υδρογονανθράκων. Ακόμα και εάν το διεθνές δικαστήριο δεν δώσει πλήρη επήρεια στο σύμπλεγμα του Καστελόριζου, κατά πάσα πιθανότητα θα δώσει ένα δυσανάλογα μεγάλο (σε σύγκριση με το μέγεθος των νησίδων) κομμάτι θαλάσσιας ζώνης νοτίως του Καστελόριζου.

Το κρίσιμο ερώτημα που σήμερα απασχολεί το ελληνικό υπουργείο Εξωτερικών είναι αν η Αγκυρα επιχειρήσει σε αυτή τη συγκυρία να ανατρέψει τη μέχρι τώρα ασταθή ισορροπία που επικρατεί στην περιοχή, στέλνοντας σκάφος της να πραγματοποιήσει σεισμικές έρευνες στην περιοχή του Καστελόριζου. Μια τέτοια ενέργεια θα πυροδοτούσε ελληνοτουρκική κρίση δεδομένου ότι η Αθήνα δεν μπορεί να περιοριστεί μόνο σε διπλωματική καταγγελία.
Προς το παρόν, η Αγκυρα έχει στείλει το σκάφος «Τσεζμέ» για να πραγματοποιήσει επιστημονικές έρευνες σε ελληνική θαλάσσια ζώνη μεταξύ Ρόδου και Καστελόριζου. Για τη διεξαγωγή τέτοιων ερευνών δεν απαιτείται άδεια, αλλά ενημέρωση του παράκτιου κράτους. Οι Τούρκοι δεν ενημέρωσαν την Αθήνα ακριβώς για να υπογραμμίσουν την αμφισβήτηση του ελληνικού δικαιώματος.

Σύμφωνα με αξιόπιστες πληροφορίες, αν η Αγκυρα επιχειρήσει να κλιμακώσει τις κινήσεις της στην περιοχή του Καστελόριζου, η ελληνική πλευρά, μεταξύ άλλων, θα αντιμετωπίσει πολύ σοβαρά το ενδεχόμενο να πράξει αυτό που είχε αποφύγει πριν από μερικά χρόνια: να καταθέσει στον ΟΗΕ τις συντεταγμένες των εξωτερικών ορίων της ελληνικής υφαλοκρηπίδας. Δεν υπάρχει λόγος να το κάνει για το σύνολο της ελληνικής επικράτειας, αρκεί να δοθούν οι συντεταγμένες των εξωτερικών ορίων της υφαλοκρηπίδας στο τόξο από τον Εβρο μέχρι και το Καστελόριζο. Θα διευκρινίζεται, μάλιστα, ότι αυτή δεν ισοδυναμεί με μονομερή ιδιοποίηση θαλάσσιου χώρου, αλλά καθορίζει τον θαλάσσιο χώρο που η Ελλάδα θεωρεί ότι της ανήκει με βάση την αρχή της μέσης γραμμής.