Σταύρος Λυγερός

«Ένταση ναι, θερμό επεισόδιο όχι». Με την επιγραμματική αυτή φράση απάντησε ανώτατος Κύπριος διπλωματικός παράγοντας στο ερώτημα πού οδηγεί η κλιμάκωση των τουρκικών αντιδράσεων στο πρόγραμμα της Λευκωσίας να αξιοποιήσει τα ενδεχόμενα κοιτάσματα υδρογονανθράκων στην κυπριακή ΑΟΖ.

Η ανωτέρω εκτίμηση είναι βάσιμη, δεδομένου πως για να προκύψει θερμό επεισόδιο πρέπει να αντιπαρατίθενται δύο δυνάμεις. Στην περίπτωσή μας, στρατιωτικά υφίσταται μόνο η Τουρκία. Η αδύναμη Κυπριακή Δημοκρατία δεν είναι σε θέση να αντιμετωπίσει τις προκλήσεις της Άγκυρας σ’ αυτό το πεδίο. Γι’ αυτό και κινείται αποκλειστικά στο διπλωματικό επίπεδο.

H θερμοκρασία ανέβηκε τις προηγούμενες ημέρες, λόγω της τουρκικής επιστολής στον ΟΗΕ. Σ’ αυτήν, αναφέρεται ότι η Άγκυρα δεν θα επιτρέψει σε ξένες εταιρείες να πραγματοποιήσουν μη εξουσιοδοτημένες έρευνες υδρογονανθράκων και δραστηριότητες εξόρυξης στην τουρκική υφαλοκρηπίδα.  Το σκηνικό αυτό έχει επαναληφθεί και στο παρελθόν, όταν είχαν πραγματοποιηθεί σεισμικές έρευνες και στη συνέχεια γεωτρήσεις σε άλλα “οικόπεδα”. Τότε, τουρκικές φρεγάτες είχαν μεταβεί στη θαλάσσια περιοχή για να κάνουν επίδειξη δύναμης, αλλά δεν είχαν τολμήσει να εμποδίσουν εμπράκτως τις έρευνες.

«Πειρατές»

Η Άγκυρα έχει επανειλημμένως στείλει το δικό της ερευνητικό σκάφος Μπαρμπαρός (προς τιμή του πειρατή και αργότερα Οθωμανού ναυάρχου του 16ου αιώνα Χαϊρεντίν Μπαρμπαρόσα) για παράνομες έρευνες στην κυπριακή ΑΟΖ. Αυτές τις ημέρες, το ίδιο σκάφος πραγματοποιεί παράνομες σεισμικές έρευνες στον κόλπο της Αμμοχώστου, ανατολικά της Κύπρου. Αυτές, όμως, δεν δημιουργούν τετελεσμένο.

H Άγκυρα καταφεύγει στην έμμεση απειλή άσκησης στρατιωτικής βίας για να τορπιλίσει τις συμφωνίες της Λευκωσίας με τις μεγάλες πετρελαϊκές εταιρείες και να “γκριζάρει” την κυπριακή ΑΟΖ. Δεν είναι, όμως, εύκολο να επιτύχει τον σκοπό της.

Από τη στιγμή που η Λευκωσία κατάφερε και ενέπλεξε πετρελαϊκές εταιρείες- κολοσσούς, ο Ερντογάν έχει απέναντί του κι αυτές τις εταιρείες και τα κράτη που βρίσκονται πίσω τους. Δεν είναι μόνο η κορεατική KOGAS. Είναι και η γαλλική ΤΟΤAL, και η ιταλική ΕΝΙ και η αμερικανική ΕΧΧΟΝ, επικεφαλής της οποίας ήταν μέχρι πρότινος ο σημερινός υπουργός Εξωτερικών των ΗΠΑ Τίλερσον.

Τα «οικόπεδα»

Το κρίσιμο ερώτημα είναι εάν αυτή τη φορά οι Τούρκοι θα κάνουν το άλμα στο κενό και θα επιχειρήσουν να εμποδίσουν με στρατιωτικά μέσα τη διεξαγωγή των σεισμικών ερευνών και ίσως της γεώτρησης που έχει προγραμματίσει να πραγματοποιήσει η TOTAL στις 13 Ιουλίου. 
Κανονικά θα έπρεπε να αποκλείσουμε το ενδεχόμενο τουρκικής στρατιωτικής δράσης, επειδή μία τέτοια ενέργεια θα είχε τεράστιο πολιτικό κόστος και υψηλό ρίσκο για την Άγκυρα. Υπάρχει, ωστόσο, και ένας πρόσθετος λόγος. Στην επιστολή που κατέθεσε ο Τούρκος μόνιμος αντιπρόσωπος στον ΟΗΕ Σινιρλίογλου χαρακτηρίζει τουρκική υφαλοκρηπίδα μόνο ένα τμήμα του “οικοπέδου” 6, κοντά στην περιοχή που –θεωρητικά– γειτνιάζουν οι θαλάσσιες ζώνες της Κυπριακής Δημοκρατίας, της Αιγύπτου, της Τουρκίας και της Ελλάδας. Αποφεύγοντας, όμως, να προβάλει τον ίδιο ισχυρισμό για τα υπόλοιπα “οικόπεδα” εμμέσως πλην σαφώς αποδέχεται το κυριαρχικό δικαίωμα της Κυπριακής Δημοκρατίας.

Ο πειρασμός του Ερντογάν

Αν ο Ερντογάν θεωρήσει πως μπορεί με στρατιωτική ενέργεια και χωρίς μεγάλο κόστος να τορπιλίσει τα ενεργειακό πρόγραμμα της Λευκωσίας θα έχει τον πειρασμό να το πράξει. Στην πραγματικότητα, οι μόνοι που μπορούν εμπράκτως να τον εμποδίσουν είναι οι Αμερικανοί και οι Ρώσοι. Ασφαλείς ενδείξεις για τη στάση τους δεν έχουμε.

Οι Γάλλοι θα χαλάσουν τον κόσμο, αλλά δεν είναι πολύ πιθανό να αντιδράσουν δυναμικά, παρότι το αεροπλανοφόρο τους “Σαρλ Ντε Γκωλ” είναι σχετικά κοντά στην περιοχή. Ακόμα μικρότερες είναι οι δυνατότητες της Ρώμης. Όσοι δε είχαν ελπίδες ότι θα βοηθήσει το Ισραήλ, η δήλωση του γενικού διευθυντή Ενέργειας όχι μόνο τους διέψευσε, αλλά και εμμέσως νομιμοποίησε τις παράνομες έρευνες του Μπαρμπαρός.

Δεν είναι, ωστόσο, μόνο οι στρατιωτικές αντιδράσεις που οφείλει να υπολογίσει ο νεο-σουλτάνος. Αν επιχειρήσει με δυναμικό τρόπο να εμποδίσει τις σεισμικές έρευνες και τη γεώτρηση θα βρεθεί σε εξαιρετικά δυσμενή θέση στο πολιτικό-διπλωματικό επίπεδο. Δεδομένου ότι στα τέλη Μαΐου είναι προγραμματισμένη σύνοδος του ΝΑΤΟ και στη συνέχεια ΕΕ-Τουρκίας είναι απίθανο ακόμα και για τον Ερντογάν να πάρει τέτοιο ρίσκο.

Στην πραγματικότητα, οι τουρκικές πιέσεις και οι απειλές έχουν και ως στόχο να σύρουν τον πρόεδρο Αναστασιάδη να αποδεχθεί το επόμενο διάστημα τις τουρκικές θέσεις στο πλαίσιο ενός σχεδίου τύπου Ανάν για τη λύση του Κυπριακού. Στην προσπάθειά τους αυτή έχουν πολύτιμο σύμμαχο τον ειδικό εκπρόσωπο του γενικού γραμματέα των Ηνωμένων Εθνών. Ο Άιντα ζητάει το πάγωμα των ερευνών και γεωτρήσεων στην κυπριακή ΑΟΖ με τον ισχυρισμό ότι εμποδίζουν τη λύση του Κυπριακού! Πρόκειται για έναν ισχυρισμό που έχουν υιοθετήσει, εάν όχι επινοήσει, και το Φόρεϊν Όφις και το Στέητ Ντηπάρτμεντ, τουλάχιστον όσο έκανε εκεί κουμάντο η Νούλαντ, επί προεδρίας Ομπάμα.

Λόγω και των προεδρικών εκλογών στην Κύπρο, όμως, οι πιθανότητες συμφωνίας τις επόμενες εβδομάδες συρρικνώνονται. Δεδομένου ότι οι Τούρκοι δεν θέλουν να εδραιωθεί η άποψη διεθνώς πως η Κυπριακή Δημοκρατία ασκεί το κυριαρχικό δικαίωμά της να εκμεταλλευθεί τα όποια κοιτάσματα στην ΑΟΖ της, αντιδρούν. Είναι πολύ πιθανόν, μάλιστα, να μην περιορισθούν στην διεξαγωγή σεισμικών ερευνών στην κυπριακή ΑΟΖ με το Μπαρμπαρός.

Σύμφωνα με πληροφορίες, συζητείται το ενδεχόμενο να πραγματοποιήσουν και γεώτρηση στο “οικόπεδο” 6. Επειδή, όμως, καμία μεγάλη πετρελαϊκή εταιρεία δεν δέχεται να συμπράξει σε μία τόσο κατάφωρη παραβίαση του διεθνούς δικαίου, στην Άγκυρα σκέπτονται ή να ενοικιάσουν ή ακόμα και να αγοράσουν γεωτρύπανο και να το εγκαταστήσουν εντός της κυπριακής ΑΟΖ. 

Χωρίς νομικό έρεισμα

Είναι αξιοσημείωτο ότι η Τουρκία δεν έχει κανένα δικαίωμα στη θαλάσσια περιοχή νοτίως της Κύπρου. Μια ματιά στον χάρτη το δείχνει. Ακόμα και οι πιο τραβηγμένες από τα μαλλιά ερμηνείες του διεθνούς δικαίου δεν μπορούν να της δώσουν νομικό έρεισμα. Γι’ αυτό και όσον αφορά τα άλλα “οικόπεδα” (εκτός του 6) εμφανίζεται να δρα για λογαριασμό των Τουρκοκυπρίων. 

Η κυπριακή κυβέρνηση αναγνωρίζεται από τον ΟΗΕ ως νόμιμη κυβέρνηση της Κυπριακής Δημοκρατίας και έχει όλα τα σχετικά δικαιώματα. Η κατοχή του βόρειου τμήματος της Κύπρου από τουρκικά στρατεύματα δεν επιτρέπει στη Λευκωσία να ασκεί την εξουσία της εκεί, αλλά δεν της περιορίζει τα άλλα δικαιώματά της. Κατά συνέπεια, ο ισχυρισμός ότι δεν μπορεί να συνάπτει διεθνείς συμφωνίες είναι αυθαίρετος σε βαθμό γελοιότητας. Η επίλυση του Κυπριακού είναι μια τελείως ανεξάρτητη διαδικασία από την τρέχουσα άσκηση της κυριαρχίας.

Η διατύπωση «οι Τουρκοκύπριοι έχουν δικαιώματα σε ολόκληρη την Κύπρο» είναι παραπλανητική. Σε αντίθεση με τη διεθνή κοινότητα που αναγνωρίζει ένα κράτος στην Κύπρο, η Άγκυρα και οι Τουρκοκύπριοι ισχυρίζονται ότι από το 1983, οπότε ανακήρυξαν την "Τουρκική Δημοκρατία Βορείου Κύπρου", στην Κύπρο υπάρχουν δύο κράτη. Σύμφωνα, λοιπόν, με την ίδια την τουρκική θέση, οι Τουρκοκύπριοι έχουν πλήρη δικαιώματα στη βόρεια Κύπρο, άρα και στην ΑΟΖ που της αντιστοιχεί. Δεν έχουν, όμως, κανένα δικαίωμα στην ελεύθερη Κύπρο και κατ’ επέκτασιν στην ΑΟΖ που της αντιστοιχεί.