Ορέστης Ματσούκας

Αυτά είναι γνωστά βέβαια στον καθένα. Αυτό που πρέπει να δούμε είναι το πώς συνδέεται αυτό με την ευρύτερη γεωστρατηγική της περιοχής, από την Δυτική Μεσόγειο ως τον Ινδικό Ωκεανό. Η Τουρκία πλέον έχει ντεφάκτο προσαρτήσει μια μεγάλη περιοχή της Συρίας, τη βόρεια λωρίδα στα σύνορα τους. Η περιοχή αυτή είναι μια περιοχή που ανέκαθεν οι Τούρκοι θεωρούσαν τουρκικό έδαφος, ως συνέχεια της Αλεξανδρέττας που μετά τον ΄Β Παγκόσμιο Πόλεμο δόθηκε στη Συρία. Άλλη περιοχή που η Τουρκία θεωρεί δικαιωματικά δική της είναι η Μοσούλη που ανήκει στο Ιράκ, όπου πλέον δραστηριοποιείται στρατιωτικά και εκεί. Το ότι αυτές οι δύο περιοχές έχουν σε μεγάλο ποσοστό κουρδικό πληθυσμό είναι μία υπέροχη αφορμή για την εισβολή της στις δύο χώρες, με την κατηγορία ότι οι Κούρδοι συριακής και ιρακινής υπηκοότητας υποστηρίζουν τους συμπατριώτες τους που αγωνίζονται για την αυτονομία του τουρκικού Κουρδιστάν. Το ότι στην πραγματικότητα εδώ δεκαετίες οι αντίστοιχες κουρδικές φατρίες αντιμάχονται μεταξύ τους δεν φαίνεται να πτοεί την τουρκική προπαγανδα. Η τουρκική επεκτατικότητα έχει φυσικά ως αποτέλεσμα οι σχέσεις των δύο χωρών, Ιράκ και Τουρκίας, να βρίσκονται στο χειρότερη περίοδο, ενώ συχνές είναι οι μάχες Τούρκων και Σύριων.

Ένα άλλο γνωστό μέτωπο που έχει ανοίξει η Τουρκία είναι στη Λιβύη, όπου πλέον παραδέχεται ανοιχτά ότι υποστηρίζει στρατιωτικά την αναγνωρισμένη από τον ΟΗΕ κυβέρνηση της Τρίπολης, με την οποία υπέγραψε και τα Μνημόνια Συνεργασίας, με αποικιοκρατικούς όρους υπέρ της Τουρκίας. Η λιβυκή κυβέρνηση εκχωρεί όλα δικαιώματα εκμετάλλευσης των τεράστιων αποθεμάτων της σε πετρέλαιο, φυσικό αέριο και ορυκτά, καθώς και των υποδομών της, όπως λιμάνια, στρατιωτικές βάσεις και αεροδρόμια. Αυτό είναι κάτι που φυσικά δεν θα μπορούσε να το αναχθεί η Γαλλία, η οποία έχει τεράστια συμφέροντα στην πριν αλλά και στη μετά Καντάφι Λιβύη γι’ αυτό και μας υποστηρίζει τόσο δυναμικά. Συμφέροντα στη Λιβύη είχε παραδοσιακά και η Ιταλία, τα οποία και προσδοκεί να ξαναποκτήσει, είτε με τον έναν ή με τον άλλον τρόπο. Αυτός είναι και ο λόγος που εξυπηρέτησε την ελληνική εξωτερική πολιτική υπογράφοντας τον διαχωρισμό των ΑΟΖ Ιταλίας-Ελλάδας, δίνοντας το έναυσμα για ένα διπλωματικό “γαϊτανάκι” κατοχύρωσης των ελληνικών ΑΟΖ. Παράλληλα ωστόσο, η Ιταλία, η οποία έχει αναγνωρίσει και ξεχωριστά την κυβέρνηση της Τρίπολης, είναι πιο συγκρατημένη απέναντι στην Τουρκία, ώστε να μπορεί να συνεργαστεί και με τις δύο πλευρές. Αξίζει να θυμηθούμε ότι ιστορικά το ιταλικό κράτος ανέκαθεν έπαιζε ένα διπλό παιχνίδι εις βάρος μας, το οποίο μας έχει κοστίσει τη Βόρεια Ήπειρο, τη Μικρά Ασία και παραλίγο τα Επτάνησα και τα Δωδεκάνησα.
Πολύ σύντομα ακολούθησε και ο καθορισμός των ΑΟΖ με την Αίγυπτο, αν και λειψός, καθώς ορίζει ως τον παράλληλο που διαπερνά τη Ρόδο, αφήνοντας εκτός την θαλάσσια περιοχή προς Καστελόριζο, χωρίς ωστόσο να την αποκλείσει. Αυτό εξυπηρετεί εν μέρει την Ελλάδα, αλλά οπωσδήποτε την Αίγυπτο, στην οποία η Τουρκία έχει υποσχεθεί πολύ μεγαλύτερη ΑΟΖ, αγνοώντας το Καστελόριζο. Το πιο σημαντικό πάντως είναι ότι το ελληνο-αιγυπτιακό μνημόνιο ακυρώνει το τουρκο-λιβυκό. Ο λόγος είναι ότι για να αποκτήσει εγκυρότητα μία διακρατική συμφωνία, πρέπει να κατατεθεί από κοινού στον ΟΗΕ και για να γίνει αυτό πρέπει να ακολουθηθεί μια συγκεκριμένη διαδικασία, η οποία συμπεριλαμβάνει την έγκριση από το εθνικά κοινοβούλια. Το κόλλημα στο τουρκολυβικό μνημόνιο είναι ότι το κοινοβούλιο της Λιβύης το ελέγχει ο αντικυβερνητικός συνασπισμός.

Η Αίγυπτος έχει και άλλα προβλήματα με την Τουρκία. Ο Ερντογάν επιχειρεί να αναδειχθεί ως ηγέτης του μουσουλμανικού κόσμου έχοντας ως όχημα τις οργανώσεις των Αδελφών Μουσουλμάνων, οι οποίοι και αποτελούν και ισχυρή αντιπολιτευτική δύναμη, συχνά παράνομη, όπως στην Αίγυπτο. Αντιθέτως, το Κατάρ έχει συνάψει πολύ στενές σχέσεις με την Τουρκία, η οποία διατηρεί ακόμα και στρατιωτική βάση στο πάμπλουτο αραβικό αυτό κράτος, εξοργίζοντας τις άλλες αραβικές χώρες της περιοχής, με πρώτο τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα, τα οποία πλέον είναι επίσημα εχθρικά απέναντι στην Τουρκία. Στον “χορό” φαίνεται να μπαίνουν πλέον και οι τοπικές υπερδυνάμεις, η Σαουδική Αραβία και το Ιράν, οι οποίες είναι και θεωρούνται “θανάσιμοι εχθροί” μεταξύ τους.

Η Τουρκία διατηρεί στρατιωτική βάση και σε μία άλλη χώρα, τη Σομαλία. Και πάλι οι όροι είναι αποικιοκρατικής προσέγγισης, με την Τουρκία να ελέγχει ακόμα και το εθνικό σύστημα παιδείας της χώρας της Δυτικής Αφρικής. Αν ρίξουμε μια ματιά στον χάρτη, θα διαπιστώσουμε ότι η Σομαλία ελέγχει το πέρασμα από τον Ινδικό Ωκεανό προς Ερυθρά Θάλασσα, απ΄όπου περνάει το ογδόντα τοις εκατό των πετρελαιοφόρων τάνκερ και το σύνολο των φορτηγών πλοίων προς Ευρώπη. Μάλιστα, έχει σημασία το ότι ο μεγαλύτερος στόλος των τάνκερ είναι ελληνικών συμφερόντων. Όσον αφορά την ίδια τη Σομαλία, αποτελεί τον “αιώνιο εχθρό” της Αιθιοπίας, η οποία ήταν και θα πρέπει να ξαναγίνει, ο παραδοσιακός μακρινός μας σύμμαχος, με την οποία μας συνδέουν προαιώνιοι δεσμοί.

Η γεωπολιτική κατάσταση της Μεσογείου περιπλέκεται ακόμα περισσότερο με τον Λίβανο να είναι σε κατάσταση πολιτικού, οικονομικού και κοινωνικού χάους, το οποίο εκμεταλλεύεται η Τουρκία για να αυξήσει τη ισχύ της, όπως και στην Παλαιστίνη, καθιστώντας πλέον εχθρικές τις τουρκο-ισραηλινές σχέσεις.

Ένας αναπάντεχος σύμμαχος της Τουρκίας ωστόσο εμφανίστηκε από το κέντρο της Μεσογείου, η μικροσκοπική Μάλτα, η οποία προσεγγίστηκε πανέξυπνα από τους Τούρκους προφέροντας να μεσολαβήσουν για οριοθέτηση των ΑΟΖ με την Λιβύη υπέρ του νησιωτικού κράτος. Αυτή η κίνηση προσφέρει στην Τουρκία να κερδίσει ένα βέτο που θα ασκήσει η Μάλτα, σε περίπτωση που η Ευρωπαϊκή Ένωση αποφασίσει να επιβάλει κυρώσεις στην Τουρκία.

Το μεγάλο ερώτημα είναι φυσικά τι κάνουν οι ισχυρές χώρες του πλανήτη. Για τη Γαλλία είπαμε μερικά πράγματα, αλλά αξίζει να προσθέσουμε και δύο ακόμα λόγους. Ο ένας είναι η στρατηγική που έχει δηλώσει και επίσημα ο Γάλλος πρόεδρος, η οποία και είναι η επαναφορά του στάτους της Γαλλίας ως Μεγάλη Δύναμη στην Αφρική και στον Αραβικό κόσμο, σε συνδυασμό με την αντιευρωπαϊκή εσωστρέφεια της Μεγάλης Βρετανίας και την ανάγκη της ακύρωσης της γερμανικής παντοδυναμίας στην Ευρώπη. Ο άλλος λόγος είναι το γεγονός ότι η Γαλλία έχει μεγάλο αριθμό υπερπόντιων κτήσεων σε νησιά, οπότε και η άρνηση της Τουρκίας στο ότι τα νησιά έχουν ΑΟΖ την επηρεάζει άμεσα.

Παρόμοιο λόγο να “τρίξουν τα δόντια” στην Τουρκία έχουν και η Μεγάλη Βρεταννία και οι ΗΠΑ. Και οι δύο χώρες έχουν πολλά νησιά στην κατοχή τους σε όλα τα μήκη του κόσμου, αλλά και σημαντικά συμφέροντα στην Τουρκία. Ωστόσο τώρα έχουν πολλά δικά τους προβλήματα (αμερικανικές εκλογές, BREXIT). Πάντως δε φαίνεται να έχει το ιστορικό ενδιαφερον στην περιοχή που είχε, καθώς έχει προσανατολιστεί στην CANZUK, την νέα οικονομική και πολιτική συμμαχία των αγγλοσαξονικών χωρών (Καναδάς, Αυστραλία, Νέα Ζηλανδία, Ηνωμένο Βασίλειο). Όμως οι ΗΠΑ οπωσδήποτε θα πάρουν δυναμική θέση, ώστε να διατηρήσουν το κύρος τους ως η παγκόσμια υπερδύναμη, αμέσως μετά τις προεδρικές εκλογές, ή ακόμα και κατά τη διάρκεια, με τον Μπάιντεν να έχει πάρει ανοιχτά θέση κατά της Τουρκία και να υποστηρίζεται από την ελληνοαμερικανική κοινότητα, και με τον Τραμπ να εξυπηρετεί τα συμφέροντα της Τουρκίας αφήνοντάς την να πράττει εν λευκώ ακομα και κόντρα στην αμερικανική στρατηγική. Εφόσον βέβαια γίνει επίσημη μια ιρανοπερσική προσέγγιση, τότε η Τουρκία θα οριστεί πλέον ως “εχθρική χώρα” και οπωσδήποτε θα πάψει να είναι μέλος του ΝΑΤΟ, με ό,τι αυτό συνεπάγεται.

Όσον αφορά τις υπόλοιπες, η Γερμανία προσπαθεί αποτυχημένα να παίξει ένα διαμεσολαβητικό ρόλο, η Κίνα δεν ασχολείται καθόλου, έχοντας συμφέροντα και στις δύο πλευρές, στο πλαίσιο της στρατηγικής “Belt and Road”, ενώ η Ρωσία είναι ως συνήθως ο αγαπητός “άσπονδος φίλος, (“frienemy” στα αγγλικά), αφού τα συμφέροντα Τουρκία και Ρωσίας τείνουν είτε να συγκλίνουν είτε να συγκρούονται συνεχώς.

Όπως φαίνεται λοιπόν η σημασία της επίκαιρης σύγκρουσης συμφερόντων Ελλάδας- Τουρκίας είναι πολύ πιο μεγάλη από έναν απλό “σκυλοκαυγά” πάνω από μια θάλασσα.