Νίκος Φελέκης

Οι επόμενες εβδομάδες, από το Πάσχα και μέχρι τα μέσα Ιουνίου, θα δείξουν αν η Ευρώπη, και κατά συνέπεια και η χώρα μας, θα καταφέρουν να εξέλθουν νικητές από τη μάχη με τον κορωνοϊό. Εάν επικρατήσει το θετικό σενάριο και η πανδημία ελεγχθεί γρήγορα, τότε το δεύτερο εξάμηνο του 2020 μπορεί τα χαμόγελα να επιστρέψουν.

Οχι μόνο στους ανθρώπους, αλλά και στην οικονομία, όπου οι επιπτώσεις προσώρας είναι δραματικές - και θα γίνουν εφιαλτικές εάν η επιδημία δεν υποχωρήσει ή, ακόμη χειρότερα, επανέλθει το φθινόπωρο χωρίς να έχει βρεθεί αποτελεσματική ιατρική και φαρμακευτική αντιμετώπιση. Οι περισσότεροι, και ιδιαίτερα οι φύσει αισιόδοξοι, προσβλέπουν στο θετικό σενάριο επειδή το αντίθετο θα αποδεκατίσει, ιδίως και σε πρώτη φάση, τις ανεπτυγμένες κοινωνίες της Δύσης, με συνέπειες ανυπολόγιστες για ολόκληρο τον πλανήτη Γη.

Η κυβέρνηση μπορεί να εμφανίζεται αισιόδοξη, όμως το διευθυντήριο του Μαξίμου και το οικονομικό επιτελείο επεξεργάζονται -και είναι φυσικό- απαντήσεις και για τα δυσμενή σενάρια. Και ένα εξ αυτών είναι η ύφεση να φτάσει ή και να ξεπεράσει το 7%-8%.

Οχι μόνο στη χώρα μας, αλλά και σε ολόκληρη την Ευρώπη, εφόσον οι «σκληροί του Βορρά» της Ε.Ε., πρωτοστατούσης της Γερμανίας, επιμείνουν να αντιμετωπίζουν την κρίση από τον κορωνοϊό με τον ίδιο τρόπο που τα προηγούμενα χρόνια αντιμετώπισαν την κρίση από τα ελλείμματα και το χρέος: με μνημόνια, επιτήρηση, τιμωρία και μείωση εθνικής κυριαρχίας όσων αιτούνται και λαμβάνουν οικονομική αρωγή.

Εάν τις επόμενες ημέρες στο Eurogroup δεν επικρατήσει η άποψη των εννέα κρατών-μελών (Γαλλία, Ισπανία, Ιταλία, Ελλάδα, Πορτογαλία, Βέλγιο, Λουξεμβούργο, Σλοβενία, Ιρλανδία) που ζητούν ευρωομόλογο, σημειωτέον ότι το ΑΕΠ τους ανέρχεται στο 57% του ευρωπαϊκού, τότε οι επιπτώσεις στην οικονομία της Ευρώπης θα είναι ανυπολόγιστες και οπωσδήποτε πολλαπλάσια χειρότερες απ' αυτές που έχει προκαλέσει μέχρι σήμερα η επέλαση του κορωνοϊού.

Αντιευρωπαϊσμος

Με τον κορωvοϊό σε έξαρση, τις ευρωπαϊκές κοινωνίες σε καραντίνα, τις επιχειρήσεις και τους εργαζόμενους να γονατίζουν και την ηγεσία της Ε.Ε. ανίκανη να ομονοήσει για την οικονομική συνταγή που πρέπει να δοθεί στην υγειονομική κρίση, το μόνο αποτέλεσμα που μπορεί να παραχθεί είναι βαθύτερη ύφεση, θεσμική κρίση στο ευρωπαϊκό οικοδόμημα και απονομιμοποίηση του υφιστάμενου πολιτικού συστήματος στα περισσότερα κράτη-μέλη της Ε.Ε. - ιδίως σε αυτά που η κρίση τα πλήττει περισσότερο. Στην περίπτωση αυτή ο αντιευρωπαϊσμός θα επιστρέψει χέρι-χέρι με τον λαϊκισμό.

Ενδεχομένως, δεν θα έχει τη μορφή του Τζόνσον, αλλά της Λεπέν. Η Ευρωπαϊκή Ενωση δύσκολα θα μπορέσει να μείνει ενωμένη. Πιθανότατα, σε πρώτη φάση να οδηγηθούμε, εκ των πραγμάτων, στην Ενωση των «πολλών ταχυτήτων», χωρίς όμως να αποκλείεται ακόμη και η δρομολόγηση του σεναρίου να σπάσει σε «έξι κύκλους», όπως έχουν προφητέψει, πριν κάποια χρόνια, σοβαροί αναλυτές εκείθεν του Ατλαντικού. Ακόμη όμως κι αν δεν συμβεί αυτό και η Μέρκελ με τους... συνοδούς της (Αυστρία, Ολλανδία, Φινλανδία) την τελευταία στιγμή αναγκαστεί να κάνει πίσω, είναι βέβαιο ότι η αντίθεση Βορρά - Νότου θα παραμείνει εφεξής ως μόνιμη παράμετρος στο ευρωπαϊκό γίγνεσθαι. Θα επηρεάζει τις εξελίξεις και ανάλογα με τη συγκυρία και το πρόβλημα θα αναδιατάσσει τις ισορροπίες και θα οικοδομεί συμμαχίες ευρύτερες των γεωφυσικών οριζουσών.

Σε κάθε περίπτωση, ένας συμβιβασμός είναι αναγκαίος εάν οι ευρωπαϊκές ηγεσίες δεν θέλουν η μόλυνση από τον κορωνοϊό να κολλήσει, ως άλλος χιτώνας της Δηιάνειρας, στο ευρωπαϊκό σώμα.

Στα καθ' ημάς, το πρόβλημα είναι ακόμη πιο σοβαρό και μεγαλύτερο επειδή η χώρα, εκτός του κορωνοϊού, δέχεται επίθεση και από τον τουρκικό αναθεωρητισμό. Η αύξηση των προσφυγικών/μεταναστευτικών ροών στα νησιά, τα επεισόδια στον Εβρο, η μονομερής κατάθεση συντεταγμένων σε βάρος της ελληνικής υφαλοκρηπίδας προστίθενται στις συνεχιζόμενες παραβάσεις και παραβιάσεις του εθνικού εναέριου και στις επιθετικές δηλώσεις του Ερντογάν και των υπουργών του, δημιουργώντας μια δυστοπική κατάσταση.

Δεν είναι μόνο ο φόβος από τον κορωνοϊό, αλλά και οι τουρκικοί τσαμπουκάδες που επιβαρύνουν τα εγχώρια οικονομικο-κοινωνικά δεδομένα, προκαλώντας οικονομική καταστροφή. Με πρώτο θύμα τον τουρισμό, ο οποίος αποτελεί τη βασική αναπτυξιακή λοκομοτίβα της χώρας, αφού συμβάλλει κατά περίπου 20% στο ΑΕΠ της.
Δεν είναι όμως μόνο ο τουρισμός, αλλά το σύνολο (με εξαίρεση ορισμένες, λίγες περιπτώσεις) της οικονομικής δραστηριότητας που επηρεάζεται αρνητικά. Προσώρας, οι επιπτώσεις καλύπτονται από τα έκτακτα μέτρα που λαμβάνει η κυβέρνηση.

Παρά τις επιμέρους διαφωνίες ή και την γκρίνια, που είναι λογικό να υπάρχουν σε πρωτόγνωρες καταστάσεις, οι περισσότεροι αναγνωρίζουν ότι και τα υγειονομικά μέτρα ελήφθησαν εγκαίρως και τα οικονομικά είναι στη σωστή κατεύθυνση. Βέβαια, τα μέτρα ανακούφισης εργαζομένων και επιχειρηματιών που ορθώς λαμβάνονται σήμερα θα χρειαστεί να πληρωθούν αύριο.

Οι φόροι, οι εισφορές, οι δόσεις, οι υποχρεώσεις δεν διαγράφονται, αναβάλλονται και θα πρέπει να πληρωθούν μετά την κρίση. Και το ερώτημα είναι, θα μπορέσουν να το πράξουν οι επιχειρηματίες, οι εργαζόμενοι, οι πολίτες εάν η κρίση διαρκέσει περισσότερο του αναμενομένου; Μπορεί οι αισιόδοξοι να υποστηρίζουν ότι -επειδή η κρίση είναι υγειονομική και όχι διαρθρωτική- το ριμπάουντ της ανάπτυξης που θα ακολουθήσει μετά τη λήξη του συναγερμού θα είναι μεγαλύτερο από την ύφεση, όμως οι περισσότεροι εμφανίζονται επιφυλακτικοί για τη δυνατότητα διαχείρισης της επόμενης μέρας.

Και δεν είναι μόνο κυβερνητικοί παράγοντες, αλλά και στελέχη της αντιπολίτευσης, καθώς και η πλειονότητα των επιχειρηματιών και όσων άλλων επηρεάζουν τον δημόσιο βίο, που υποστηρίζουν ότι η ανασυγκρότηση θα χρειαστεί την ευρύτερη δυνατή πολιτική συνεννόηση και συναίνεση.

Η ανάταξη της οικονομίας δεν μπορεί να ευδοκιμήσει εάν κυριαρχήσει ο πολιτικός και συνακόλουθα ο κοινωνικός διχασμός. Η ύφεση ουδείς ακόμη μπορεί να προβλέψει πόσο θα φτάσει. Μπορεί να αγγίξει ή και να ξεπεράσει το 10%. Συναρτάται με την έκταση, τη διάρκεια και την ένταση της υγειονομικής κρίσης και οπωσδήποτε σε μεγάλο βαθμό θα επηρεαστεί από τις αποφάσεις που θα λάβουν τελικά οι Βρυξέλλες. Σε κάθε περίπτωση, όπως παραδέχεται και το οικονομικό επιτελείο της κυβέρνησης, δεν μπορείς να κάνεις πρόβλεψη πέραν της εβδομάδος.

Η επόμενη μέρα όμως, όπως όλοι παραδέχονται, θα είναι εξαιρετικά δύσκολη εάν τους επόμενους μήνες η ανεργία, λόγω της κρίσης και της συνακόλουθης διάλυσης μεγάλου αριθμού επιχειρήσεων, εκτοξευτεί σε ύψη όπως αυτά στα πρώτα χρόνια των μνημονίων (28%). Και φυσικά, θα δυσκολέψει περισσότερο εάν έχουμε απίσχναση των λειτουργιών του κοινωνικού κράτους λόγω των αναμενόμενων μειωμένων εσόδων του Δημοσίου.

Αποδοχή

Η διαχείριση λοιπόν της επόμενης μέρας μπορεί να αποδειχθεί ιδιαίτερα δύσκολη εξίσωση όχι μόνο για την κυβέρνηση, αλλά για ολόκληρο το κομματικό σύστημα. Σήμερα τα πράγματα είναι εύκολα για τον Κυριάκο Μητσοτάκη και την κυβέρνησή του. Τα μέτρα που έλαβε και λαμβάνει συγκεντρώνουν την αποδοχή του κόσμου, περιλαμβανομένων και των κομμάτων της αντιπολίτευσης.

Το γεγονός ότι ελήφθησαν έγκαιρα και η Ελλάδα, από υγειονομικής απόψεως, εμφανίζεται στις χαμηλότερες θέσεις σε σχέση με την εξάπλωση του ιού έχει ως αποτέλεσμα οι πολίτες να τρέφουν αισθήματα εμπιστοσύνης για την κυβέρνηση. Θα χρειαστούν όμως υπεύθυνοι χειρισμοί, σοβαρότητα και πολιτική συνεννόηση για να μην τιναχτούν όλα στον αέρα όταν η κρίση τελειώσει. Οχι μόνο από την κυβέρνηση, αλλά και από την αντιπολίτευση.

Εάν τα πράγματα εξελιχθούν σύμφωνα με το θετικό σενάριο και η υγειονομική κρίση τελειώσει σύντομα και οριστικά και υπάρξει όντως στο δεύτερο εξάμηνο ριμπάουντ ανάπτυξης που θα αποκαθιστά σε σημαντικό βαθμό τη ζημία που προκλήθηκε, έχει καλώς.

Αν όμως τα πράγματα δεν εξελιχθούν σύμφωνα με τις ευχές των ανθρώπων και οι επιπλοκές από τον κορωνοϊό συνεχιστούν, και μάλιστα με τη... γερμανική φάλαγγα να βγάζει τη μάσκα και τα γάντια προφύλαξης από τους άλλους (τους μη Γερμανούς) Ευρωπαίους, τότε η απαραίτητη πολιτική συναίνεση μπορεί, εκ των πραγμάτων, να χρειαστεί να γίνει εθνική συνεννόηση. Ηδη, σε ορισμένους πολιτικούς κύκλους, καθώς και σε κάποια από τα λεγόμενα «γκρι κουστούμια» της εξουσίας, η ιδέα για μια Κυβέρνηση Εθνικής Σωτηρίας δεν ηχεί παράξενα.

Σε κάθε περίπτωση, τα πάντα θα εξαρτηθούν από την έκβαση της μάχης με τον κορωνοϊό, αλλά και από την κατάληξη που θα έχει η αντιπαράθεση, στους κόλπους της Ε.Ε., ανάμεσα στους «βόρειους» και τους «νότιους», περιλαμβανομένων και των συμμάχων τους. Στα καθ' ημάς, δε, ο επιπρόσθετος απρόσμενος παράγων είναι ο Ερντογάν, αφού ο τουρκικός αναθεωρητισμός επιβαρύνει έτι περαιτέρω -σε δυνάμεις, πόρους και δομές- την οικονομική και κοινωνική σταθερότητα, επηρεάζοντας, ως είναι φυσικό, και τις πολιτικές εξελίξεις...