Μάκης Πολλάτος

Μετά το θέμα της ονομασίας της FYROM, στο οποίο -όπως αποκάλυψε ο πρωθυπουργός της ΠΓΔΜ Ζόραν Ζάεφ- έχει ήδη επέλθει συμφωνία μεταξύ Αθήνας και Σκοπίων στα 3 από τα 7 μεγάλα κεφάλαια της πολυετούς διαφοράς και επιδιώκεται η οριστικοποίηση μιας συμφωνίας μέσα στον Μάρτιο του 2018, η ελληνική κυβέρνηση προετοιμάζεται να υπογράψει σύμφωνο φιλίας με την Αλβανία πάνω σε τρεις βασικούς πυλώνες: την άρση του εμπόλεμου που ισχύει από το 1940, τον προσδιορισμό των θαλασσίων ζωνών και την καταβολή αποζημιώσεων για ακίνητα του αλβανικού κράτους που δεσμεύτηκαν από το Ελληνικό Δημόσιο μετά την κήρυξη του Β' Παγκοσμίου Πολέμου.

Σε αυτό το ρευστό τοπίο, όπου η ηγεσία της ελληνικής διπλωματίας δείχνει να επείγεται για «λύσεις» παρά την αποδοκιμασία της κοινής γνώμης για ζητήματα όπως το όνομα της Μακεδονίας, η Τουρκία υπενθυμίζει σε όλους ότι είναι απλώς θέμα ωρών να απλωθεί η ομίχλη του πολέμου πάνω από το Αιγαίο και την Κύπρο. Η προσπάθεια της Αγκυρας να εμπεδώσει συνθήκες τουρκικής κυριαρχίας στις βραχονησίδες Ιμια, παράλληλα με την επιχείρηση ακύρωσης των γεωτρήσεων της Λευκωσίας για την άντληση υδρογονανθράκων από την κυπριακή Αποκλειστική Οικονομική Ζώνη (ΑΟΖ) αποκαλύπτουν ότι το καθεστώς του Ταγίπ Ερντογάν απειλεί ευθέως την Ελλάδα και την Κύπρο με νέα τετελεσμένα. Οι τουρκικές Ενοπλες Δυνάμεις διεξάγουν ήδη στρατιωτικές επιχειρήσεις στο έδαφος της Συρίας παρά την αντίδραση της διεθνούς κοινότητας και σχεδόν αδιαφορώντας για την αρνητική στάση της υπερδύναμης που ακούει στο όνομα Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής.

Τα επιχειρησιακά σχέδια και το «Γαύδος»

Την προηγούμενη Δευτέρα έγινε σαφές ότι η τουρκική πλευρά έχει έτοιμα επιχειρησιακά σχέδια για την κλιμάκωση της έντασης με την Αθήνα. 

Λίγο πριν από τα μεσάνυχτα της 12ης Φεβρουαρίου, μικρό ταχύπλοο του ελληνικού Λιμενικού κάνει τον γύρο των Ιμίων. Στη θαλάσσια περιοχή κοντά στις βραχονησίδες βρίσκεται το περιπολικό ανοικτής θαλάσσης «Γαύδος», με τον κωδικό αριθμό 090, το πλοίο που αποκτήθηκε μόλις πριν από δύο χρόνια και θεωρείται το καμάρι του Λιμενικού. Το «Γαύδος» με 27μελές πλήρωμα ήταν σχεδόν ακινητοποιημένο και επιτηρούσε τη θαλάσσια περιοχή όπου έπλεαν τρία σκάφη της Τουρκικής Ακτοφυλακής. Η Αγκυρα, λένε από το Λιμενικό και το Πολεμικό Ναυτικό, επιδιώκει πάντα να έχει την αριθμητική υπεροπλία στην περιοχή των Ιμίων, έστω και με ένα επιπλέον πλοίο: αν τα ελληνικά σκάφη είναι δύο, τα τουρκικά θα είναι τουλάχιστον τρία. Ξαφνικά, μια τουρκική ακταιωρός κινείται γύρω από το «Γαύδος» και το παρενοχλεί κάνοντας επικίνδυνους ελιγμούς, ενώ από τον ασύρματο οι άνδρες της Τουρκικής Ακτοφυλακής καλούν το ελληνικό περιπολικό να απομακρυνθεί από την περιοχή με το επιχείρημα ότι βρίσκεται εντός τουρκικών χωρικών υδάτων. Η ελληνική πλευρά δεν απαντά στις προκλητικές μανούβρες των Τούρκων, από τον ασύρματο όμως ενημερώνουν τα σκάφη της Τουρκικής Ακτοφυλακής ότι βρίσκονται σε ελληνικά χωρικά ύδατα και τους ζητούν να απομακρυνθούν.

Εκείνη τη στιγμή, το μεγάλο τουρκικό πλοίο «Umut» -θεωρείται περιπολικό ανοικτής θαλάσσης με διαστάσεις κορβέτας ενώ διαθέτει ακόμη και ελικοδρόμιο- αρχίζει να κινείται προς το «Γαύδος». Σύμφωνα με όσα κατέθεσαν τα μέλη του πληρώματος του ελληνικού πλοίου, το τουρκικό περιπολικό στράφηκε με ταχύτητα προς το «Γαύδος». Από τη ναυαρχίδα του Λιμενικού θεώρησαν ότι το τουρκικό πλοίο σχεδίαζε να ελιχθεί γύρω από το ελληνικό με σκοπό τον εκφοβισμό και προκειμένου να το ρίξει στα απόνερα του τουρκικού περιπολικού. Ενώ το τουρκικό πλοίο απείχε περίπου 50 μέτρα από το σκάφος του Λιμενικού, το πλήρωμα του «Γαύδος» αντιλαμβάνεται ότι οι Τούρκοι δεν σκοπεύουν να στρίψουν. Το «Umut» κατευθυνόταν με ορμή στο μέσον του ελληνικού πλοίου. «Πρόσω όλα! Πάση δυνάμει!» δίνει εντολή ο κυβερνήτης του ελληνικού περιπολικού, που ως εκείνη την ώρα έπλεε στο ρελαντί. Τελευταία στιγμή το «Γαύδος» κάνει ελιγμό και αποφεύγει να δεχθεί χτύπημα από το βαρύτερο και μεγαλύτερο τουρκικό πλοίο κάτω από τη γέφυρα. Ο εμβολισμός θα ήταν καίριος για το ελληνικό περιπολικό αφού κάτω από τη γέφυρα βρίσκεται το μηχανοστάσιο.

Με βάση και το οπτικό υλικό που παρουσίασε ο Πάνος Καμμένος στους υπουργούς Αμυνας του ΝΑΤΟ για να αποδείξει την τουρκική επιθετικότητα, το τουρκικό «Umut» είχε εγκλωβίσει το «Γαύδος», το οποίο και χτύπησε πίσω και αριστερά προκαλώντας του σοβαρές υλικές ζημιές. Την ίδια ώρα, δεξιά του ελληνικού περιπολικού ήταν ένα δεύτερο τουρκικό σκάφος που περιόριζε τη δυνατότητα ελιγμών αποφυγής. Ηταν μια καλοστημένη παγίδα στην οποία το πλήρωμα του ελληνικού περιπολικού κινδύνευσε θανάσιμα. 

Ο διάλογος με τον κυβερνήτη

Την Πέμπτη, κατά τη διάρκεια της επίσκεψής του στο αρχηγείο του Λιμενικού, ο πρωθυπουργός ρώτησε τον κυβερνήτη του «Γαύδος» αν οι χειρισμοί των Τούρκων ήταν εσκεμμένοι με σκοπό να προκαλέσουν μείζον ατύχημα. «Ναι, ήθελαν να μας βουλιάξουν», απάντησε κατά πληροφορίες ο κυβερνήτης του περιπολικού.

Στελέχη του υπουργείου Ναυτιλίας εκτιμούν ότι οι Τούρκοι ήθελαν να επιφέρουν ένα χτύπημα γοήτρου στην ελληνική πλευρά, καταστρέφοντας το πιο σύγχρονο πλοίο που θεωρείται το καμάρι το Λιμενικού. Συνδυάζουν μάλιστα το σοβαρό επεισόδιο στα Ιμια με το γεγονός ότι αυτή την εποχή το Λιμενικό αποκτά τέσσερα νέα μεγάλα πλοία και 20 μικρότερα σκάφη, αλλά και συστήματα εντοπισμού, όπως θερμικές κάμερες και ραντάρ που θα ενισχύσουν τις δυνατότητες επιτήρησης και ελέγχου των ελληνικών θαλάσσιων συνόρων.

Διπλωματικοί παράγοντες με τους οποίους συνομίλησε το «ΘΕΜΑ» θεωρούν ότι ο σχεδιασμός της Αγκυρας είναι πολύ ευρύτερος και περιλαμβάνει όχι μόνο τα Ιμια και το Αιγαίο αλλά και την Κύπρο, όπου η Λευκωσία έχει δρομολογήσει την τελική φάση των ερευνών για την εξόρυξη υδρογονανθράκων. Αιγαίο και Κύπρος είναι συγκοινωνούντα δοχεία για τους Τούρκους και η τακτική τους είναι να δημιουργήσουν συνθήκες πρόκλησης θερμού επεισοδίου. Στην κυπριακή ΑΟΖ η Αγκυρα έχει δεσμεύσει με NAVTEX μέχρι τις 22 Φεβρουαρίου την περιοχή όπου επρόκειτο να ξεκινήσουν εργασίες από το πλωτό γεωτρύπανο της ιταλικής ENI.

Η χλιαρή αντίδραση της ιταλικής πλευράς, που βρίσκεται σε προεκλογική περίοδο μέχρι τις 4 Μαρτίου, επιτρέπει στους Τούρκους να ελπίζουν ότι θα καταφέρουν να προκαλέσουν ακύρωση της έναρξης εξόρυξης. Στη θαλάσσια περιοχή γύρω από το κυπριακό οικόπεδο ερευνών περιπολούν οκτώ τουρκικά πολεμικά πλοία που πραγματοποιούν γυμνάσια, ενώ η Ιταλίδα υπουργός Εξωτερικών δήλωσε ότι Ρώμη και Αγκυρα αναζητούν μέσω της διπλωματικής οδού λύση κοινής αποδοχής. Είναι γνωστό ότι οι Τούρκοι ζητούν τερματισμό των εργασιών για την εξόρυξη φυσικού αερίου από την κυπριακή ΑΟΖ. Το ερώτημα είναι αν ο Ταγίπ Ερντογάν έχει προετοιμαστεί να τραβήξει το σκοινί τόσο ώστε η ελληνική και η κυπριακή πλευρά να υπερβούν τα όριά τους.

Η επικοινωνία με τον Γιλντιρίμ

Από τα μεσάνυχτα της προηγούμενης Δευτέρας ο πρωθυπουργός Αλέξης Τσίπρας φαίνεται να διαπίστωσε ότι τα γεγονότα μπορούν να μεταβάλλουν σε μία μόνο στιγμή όλα τα σχέδια που έχει κάνει επί χάρτου. Στην τηλεφωνική επικοινωνία που είχε με τον Τούρκο πρωθυπουργό Μπιναλί Γιλντιρίμ, ο κ. Τσίπρας είπε στον συνομιλητή του ότι γεγονότα όπως το επεισόδιο στα Ιμια υπονομεύουν τις ελληνοτουρκικές και ευρωτουρκικές σχέσεις και παραβιάζουν το Διεθνές Δίκαιο. Από την πλευρά του, ο κ. Γιλντιρίμ επισήμανε ότι η Αγκυρα απάντησε σε ελληνικές προκλήσεις στα Ιμια, συμβούλευσε τον Ελληνα πρωθυπουργό να μη δημιουργούνται εντάσεις και προειδοποίησε ότι η συνέχιση της έρευνας για υδρογονάνθρακες στην Κύπρο θα είναι η αιτία για ασυνήθιστα αρνητικά προβλήματα...

Πώς τοποθετήθηκαν οι ισχυροί του πλανήτη στις εικονικές εχθροπραξίες μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας στα Ιμια και στην κυπριακή ΑΟΖ; Η Ευρωπαϊκή Ενωση διά του προέδρου της Κομισιόν και του προέδρου του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου συνέστησαν στην Αγκυρα να αποφύγει τις προκλήσεις και να σεβαστεί την κυριαρχία των γειτονικών της χωρών. Πιο αιχμηρός απ’ όλους, ο πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής Ζαν-Κλοντ Γιούνκερ δήλωσε κατηγορηματικά αντίθετος με τη συμπεριφορά της Τουρκίας. Την ίδια ώρα, όμως, η Ρωσία δεν αντέδρασε και οι Ηνωμένες Πολιτείες -όπως και το ΝΑΤΟ- επέλεξαν τη γραμμή της απόλυτης ουδετερότητας παροτρύνοντας τις δύο χώρες να ενεργοποιήσουν τους διαύλους επικοινωνίας και να αποφύγουν βήματα που θα μπορούσαν να οδηγήσουν σε κλιμάκωση. 

Συνθήκες απώλειας εθνικής κυριαρχίας

Μέχρι αυτή την ώρα δεν έχει διευκρινιστεί ποια είναι τα μέτρα «μη εμπλοκής» που συμφώνησαν από τηλεφώνου οι κύριοι Γιλντιρίμ και Τσίπρας μετά το στραπάτσο της ελληνικής πλευράς στα Ιμια. Ούτε και διασαφηνίστηκε σε ποιο καθεστώς επιστρέφουν οι δύο χώρες: σε αυτό που ίσχυε πριν το 1996, στο περιβάλλον που διαμορφώθηκε με τη διαμεσολάβηση των ΗΠΑ μετά την κρίση του 1996 ή στο καθεστώς που επιβλήθηκε de facto από την Κυριακή 28 Ιανουαρίου, όταν ο υπουργός Εθνικής Αμυνας επιχείρησε να προσεγγίσει τα Ιμια και βρέθηκε μπροστά σε ένα φράγμα πυρός από τρία τουρκικά πολεμικά πλοία που τον ανάγκασαν να μην προσεγγίσει τις αμφισβητούμενης κυριαρχίας βραχονησίδες και να αποχωρήσει πρώτος από την περιοχή, αφήνοντας τον έλεγχο σε τουρκικές Ενοπλες Δυνάμεις; Στην εσωτερική πολιτική σκηνή ουδείς το ομολογεί δημοσίως, όμως οι λεονταρισμοί της Τουρκίας σε συνδυασμό με τη συνεχή διολίσθηση και την πολιτική κατευνασμού που ακολουθεί η ελληνική πλευρά δημιουργούν de facto συνθήκες απώλειας εθνικής κυριαρχίας.

Επιπλέον, η χωρίς όρια σύμπλευση της ελληνικής κυβέρνησης με τις Ηνωμένες Πολιτείες έχει αφήσει στην Τουρκία μεγάλο χώρο για διεύρυνση της συμμαχίας της με τη Ρωσία, είτε αυτή αφορά το πεδίο των στρατιωτικών εξοπλισμών με την προμήθεια πυραύλων S-400, είτε την κοινή στάση σε μια σειρά από διεθνή και περιφερειακά θέματα. Διότι, αν μη τι άλλο, στις διεθνείς σχέσεις χρειάζονται κινήσεις εξισορρόπησης και λεπτοί χειρισμοί που δεν μπορούν να καλυφθούν με την αυτοϊκανοποίηση ότι η ανακοίνωση της Αγκυρας πως τα Ιμια είναι τουρκικά δήθεν ακυρώνεται από το ευφυολόγημα του ελληνικού υπουργείου Εξωτερικών ότι «οι συνεργάτες του κ. Ερντογάν δεν ξέρουν γεωγραφία»...