Χαράλαμπος Ανθόπουλος

Αυτό είναι στον πυρήνα του το νόημα της νέας διάταξης που προστέθηκε στο άρθρο 21 παρ. 1 του Συντάγματος, σύμφωνα με την οποία: «Το κράτος μεριμνά για τη διασφάλιση συνθηκών αξιοπρεπούς διαβίωσης όλων των πολιτών μέσω ενός συστήματος ελάχιστου εγγυημένου εισοδήματος, όπως νόμος ορίζει».

Η νέα αυτή ρύθμιση φιλοδοξεί να καλύψει τα συνταγματικά και νομοθετικά κενά του συστήματος της κοινωνικής πρόνοιας που αποκαλύφθηκαν και διευρύνθηκαν κατά την περίοδο της οικονομικής κρίσης με την έκρηξη της ανεργίας, τη μείωση των μισθών και των συντάξεων και την υποβάθμιση των δημόσιων κοινωνικών υπηρεσιών. Συγχρόνως αποτελεί την ομολογία του αναθεωρητικού νομοθέτη ότι το κράτος δεν μπορεί προς το παρόν και για το ορατό μέλλον να εξασφαλίσει τη δημιουργία συνθηκών απασχόλησης για όλους τους πολίτες (άρθρο 22 Συντ.), αλλά ούτε και να αντιμετωπίσει το φαινόμενο της φτώχειας στην εργασία, δηλαδή την εργασία που δεν προσπορίζει εισόδημα για μια ελάχιστη αξιοπρεπή διαβίωση, και αποτελεί το χαρακτηριστικό γνώρισμα των θέσεων εργασίας που προσφέρονται στους νέους ιδίως εργαζόμενους.

Πρακτικά αυτό που θέλει να διασφαλίσει το νέο άρθρο 21 παρ. 1 Συντ. είναι ότι κανείς άνθρωπος στην ελληνική επικράτεια δεν θα βρίσκεται κάτω από το όριο της μεγάλης, της λεγόμενης ακραίας, φτώχειας, δηλαδή δεν θα στερείται τα αναγκαία για την υλική ύπαρξή του (ενδυμασία, κατοικία, βασικά οικιακά αγαθά, θέρμανση, ιατρική και νοσοκομειακή περίθαλψη) και για την ελάχιστη συμμετοχή του στην κοινωνική, πολιτιστική και πολιτική ζωή. Με βάση το άρθρο αυτό, μεμονωμένα άτομα ή οικογένειες με μηδενικό εισόδημα έχουν απευθείας εκ του Συντάγματος αξίωση για εισοδηματική ενίσχυση ίση με το σύνολο του ποσού που καθορίζεται κάθε φορά ως το ελάχιστο εγγυημένο εισόδημα, ενώ εκείνοι που έχουν ήδη κάποιο εισόδημα έχουν αξίωση για τη συμπλήρωσή του μέχρι το καθορισμένο ποσό. Η παροχή αυτή στο προϋφιστάμενο επίπεδό της, όπως δηλαδή προβλεπόταν ήδη στο λεγόμενο «Κοινωνικό Εισόδημα Αλληλεγγύης» (βλ. σχετικά Αγγ. Στεργίου, Δίκαιο Κοινωνικής Ασφάλισης, εκδ. Σάκκουλα, 2017, σελ. 188 επ.), θεωρείται πλέον συνταγματικώς απαραίτητη, και για τον λόγο αυτό δεν μπορεί να καταργηθεί ή να μειωθεί, αλλά μόνο να αυξηθεί περαιτέρω, ανάλογα με τις ισχύουσες οικονομικές και δημοσιονομικές συνθήκες.

Το Ελάχιστο Εγγυημένο Εισόδημα κατά το άρθρο 21 παρ. 1 Συντ. συνδέεται άμεσα σε συστηματικό επίπεδο με την αρχή της αλληλεγγύης κατά το άρθρο 25 παρ. 4 Συντ., η οποία υποδεικνύει και τον τρόπο χρηματοδότησής του, δηλαδή μέσα από την αναδιανομή του συνολικού πλούτου της χώρας. Προς το παρόν, βέβαια, το Ελάχιστο Εγγυημένο Εισόδημα στην Ελλάδα (350 ευρώ τον μήνα για οικογένεια με δύο ενήλικα μέλη και ένα παιδί), είναι αρκετά ή πολύ μικρότερο εν συγκρίσει προς εκείνο που προβλέπεται στις άλλες χώρες του Ευρωπαϊκού Νότου (Ιταλία, Ισπανία, Πορτογαλία), που επλήγησαν και αυτές ιδιαίτερα από την οικονομική κρίση. Και αυτό είναι ένα στοιχείο που δείχνει το μεγάλωμα της απόστασης που μας χωρίζει από τις άλλες ευρωπαϊκές χώρες με τις οποίες θέλουμε να συγκρινόμαστε.


*Καθηγητής Δικαίου και Διοίκησης ΕΑΠ